Σαν σήμερα 5 Ιουνίου γεννήθηκε ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα - O ποιητής που σφράγισε τον 20ό αιώνα

Μείζονας ποιητής και θεατρικός συγγραφέας του εικοστού αιώνα, μοντέρνος όσο και κλασικός, υπερρεαλιστής που συνομιλούσε με την παράδοση, κορυφαίος εκπρόσωπος της γενιάς του '27 και τραγική φυσιογνωμία που χάθηκε στη μανία του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου, ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα γεννήθηκε σαν σήμερα στις 5 Ιουνίου 1898.

Το διαχρονικό και πολυδιάστατο έργο του Λόρκα διαβάζεται, μεταφράζεται και ερμηνεύεται σε σκηνές όλου του κόσμου έως και τις ημέρες μας, ενώ συνεχίζουν να εξάπτουν το ενδιαφέρον του κοινού ο περιπετειώδης βίος και η δολοφονία του από τους παραστρατιωτικούς του Φράνκο σε ηλικία μόλις 38 ετών το 1936.

Μέσα από μια δαιδαλώδη διαδρομή που περνά από την ξένοιαστη παιδική ηλικία στην ύπαιθρο της Ανδαλουσίας και στη συνέχεια στη Νέα Υόρκη, την Αβάνα και το Μπουένος Άιρες, τις στενές του σχέσεις με άλλους Ισπανούς καλλιτέχνες, όπως ο Σαλβαντόρ Νταλί, ο Λουίς Μπουνιουέλ και ο Μανουέλ ντε Φάγια και, τελικά, την πολιτική του ανάμειξη στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο, η οποία του στοίχισε τη ζωή, αναδύεται ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα.

Ένας πολυσχιδής άνθρωπος που πάλεψε για θέματα ταξικά, πολιτιστικά και κυρίως ζητήματα ταυτότητας, αφήνοντας ανεξίτηλη σφραγίδα με το έργο του, όντας παράλληλα ένας από τους διασημότερους καλλιτέχνες του 20ου αιώνα, τον οποίο συνέτριψε η Ιστορία.

Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα: Το πορτρέτο του ποιητή σε νεαρή ηλικία

Γεννήθηκε στις 5 Ιουνίου 1898 στο Φουέντε Βακέρος, ένα μικρό χωριό στον νομό Βέγα της περιφέρειας Γρανάδας. Γιος ενός πλούσιου γαιοκτήμονα και μιας νεαρής και ευαίσθητης δασκάλας με εύθραυστη υγεία, ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα κληρονόμησε το πάθος της μητέρας του για το πιάνο και τη μουσική, ενώ σύμφωνα με αφηγήσεις, «σιγοτραγουδούσε πριν ακόμη μάθει να μιλάει και ενθουσιαζόταν στο άκουσμα κιθάρας».

Πέρασε ευτυχισμένη παιδική ηλικία, η οποία ωστόσο σημαδεύτηκε από συχνές ασθένειες και το 1909 μετακόμισε με την οικογένειά του στη Γρανάδα της Ανδαλουσίας, όπου σύντομα ενεπλάκη στις δραστηριότητες των τοπικών καλλιτεχνικών ομάδων.

Σπουδές και γνωριμίες στη Γρανάδα

Στη Γρανάδα σπουδάζει στο Colegio del Sagrado Corazón, που διευθύνεται από έναν ξάδελφο της μητέρας του και το 1914 γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο, φοιτώντας αρχικά στη νομική σχολή προτού στραφεί στη φιλολογία. Παράλληλα γνωρίζει τις περιοχές των τσιγγάνων της πόλης που έδωσαν τροφή στην ποιητική του έμπνευση, όπως προκύπτει από το «Romancero» του 1928. Το πρώτο του λογοτεχνικό έργο, «Εντυπώσεις και Τοπία», δημοσιεύεται το 1918, αλλά είχε επιτυχία μόνο σε τοπικό επίπεδο.

Το διάστημα εκείνο συναντά τον λόγιο Μελτσόρ Φερνάνδεθ Αλμάγρο και τον νομικό Φερνάνδο Δε Λος Ρίος, μελλοντικό υπουργό Παιδείας της περιόδου της Δεύτερης Ισπανικής Δημοκρατίας, Αμφότεροι βοήθησαν σε καθοριστικό βαθμό την καριέρα του νεαρού Λόρκα.

Ταυτόχρονα ξεκινά σπουδές πιάνου υπό την καθοδήγηση του μαέστρου Αντόνιο Σεγούρα και γίνεται βιρτουόζος του κλασικού ρεπερτορίου, καθώς και του λαϊκού πενταγράμμου της Ανδαλουσίας.

Ο Λόρκα στη Μαδρίτη: Γνωριμία με τον Νταλί και τον Μπουνιουέλ

Το 1919, ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα φτάνει στη Μαδρίτη για να συνεχίσει τις σπουδές του. Στο πανεπιστήμιο συνάπτει φιλία με τον Λουίς Μπουνιουέλ και τον Σαλβαδόρ Νταλί, καθώς και με άλλες σημαντικές προσωπικότητες της σύγχρονης ισπανικής ιστορίας. Μεταξύ αυτών και ο Γκρεγόριο Μαρτίνεθ Σιέρρα, διευθυντής του Teatro Eslava, μετά από πρόσκληση του οποίου ο Λόρκα γράφει και σκηνοθετεί το πρώτο του έργο, «Τα μάγια της πεταλούδας», το οποίο ωστόσο δεν είχε θετική υποδοχή.

Το 1925 ανεβαίνει στη Βαρκελώνη το έργο «Μαριάνα Πινέδα», με σκηνικά του Σαλβαδόρ Νταλί. Παραμένει στο ίδρυμα Residencia έως το 1928, με σύντομα καλοκαιρινά διαλείμματα στο εξοχικό του στην Ουέρτα Δε Σαν Βιθέντε και σποραδικά ταξίδια στη Βαρκελώνη και στην περιοχή Καναδές ως φιλοξενούμενος του Σαλβαδόρ Νταλί, με τον οποίο τον δένει σχέση εκτίμησης και φιλίας, χωρίς να λείψει από την πλευρά του Λόρκα η ερωτική έλξη.

Θα ακολουθήσουν τα σουρεαλιστικού ύφους «Η βυθισμένη κολυμβήτρια» και «Αυτοκτονία στην Αλεξάνδρεια», τα μονόπρακτα «Ο περίπατος του Μπάστερ Κίτον» και «Η παρθένα, ο Ναύτης και ο Σπουδαστής», ενώ το 1928 εκδίδει το πρώτο μέρος του «Ρομανθέρο Χιτάνο», με ποιήματα της περιόδου 1924-1927.

Ποιητής στη Νέα Υόρκη

Προς τα τέλη του 1929, ο Γκαρθία Λόρκα πέφτει θύμα μιας ολοένα βαθύτερης κατάθλιψης και αισθάνεται ενοχές για την ομοφυλοφιλία του, την οποία με δυσκολία κρύβει από φίλους και συγγενείς, σε μια περίοδο κατά την οποία η καλλιτεχνική φήμη του εξαπλώνεται.

Βλέποντας την κακή ψυχολογική του κατάσταση, η οικογένειά του οργανώνει ένα ταξίδι στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής με τη μυστική βοήθεια του Φερνάνδο Δε Λος Ρίος, φίλου μέσω του οποίου κατάφερε να εξασφαλίσει υποτροφία. Η παραμονή του στη Νέα Υόρκη, όπου φοιτά για σύντομο χρονικό διάστημα στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, ασκεί σημαντική επιρροή στη λογοτεχνική δραστηριότητα του Λόρκα.

Το «Ποιητής στη Νέα Υόρκη», έργο που πολλοί θεωρούν αριστούργημά του, επικεντρώνεται στην αλλοτρίωση του ανθρώπου όπως απαντάται στη σύγχρονη κοινωνία και τους μηχανισμούς που επιτρέπουν σε λίγους να κυριαρχούν επί των πολλών.

Μετά από μια σύντομη αλλά γεμάτη ένταση παραμονή στην Κούβα, η επιστροφή του στην Ισπανία του 1930 συμπίπτει με την πτώση της δικτατορίας του Πρίμο ντε Ριβέρα και την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Το 1931 συνέθεσε το «Ντιβάνι της Ταμαρίτ», ενώ παράλληλα δούλεψε σε έργα για το κουκλοθέατρο.

Την ίδια χρονιά, ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα διορίζεται διευθυντής του Teatro Universitario la Barraca, οργανισμού που ιδρύθηκε από το ισπανικό υπουργείο Παιδείας με στόχο να διαδώσει τις θεατρικές παραγωγές στις πιο απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές της χώρας. Ο Γκαρθία Λόρκα δεν αρκείται στο να διευθύνει, αλλά συμμετέχει και ως ηθοποιός.

Federico García Lorca posando junto a la Cibeles de Madrid en 1932. pic.twitter.com/WHSQY2n4bl

— J. A. Caballero Gea (@CaballeroGea) May 29, 2024

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιοδείας γράφει τα πιο γνωστά θεατρικά του έργα, επονομαζόμενα ως «αγροτική τριλογία»: «Ματωμένος γάμος», «Γέρμα» και «Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα», τραγωδίες με θέμα την κοινωνική καταπίεση και έκδηλο το ανθρώπινο στοιχείο. Αντίστοιχο θέμα έχει και το ποίημα «Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας», το όποιο ολοκλήρωσε εκείνη την εποχή.

Το 1936, ο Λόρκα διαβάζει στη Μαδρίτη τη διακήρυξη των ισπανών συγγραφέων κατά του φασισμού, στη διάρκεια τιμητικής εκδήλωσης για τον ποιητή Ραφαέλ Αλμπέρτι και στις 16 Ιουλίου αναχωρεί για τη Γρανάδα. Την επομένη ημέρα ξεσπά το πραξικόπημα του Φράνκο και τρεις μέρες αργότερα οι φαλαγγίτες καταλαμβάνουν τη Γρανάδα.

Το τραγικό τέλος του Λόρκα και τα αναπάντητα ερωτήματα

Στις 16 Ιουλίου, μόλις τρεις ημέρες πριν την έναρξη του εμφυλίου, ο ποιητής φεύγει από τη Μαδρίτη για τη Γρανάδα, την πιο συντηρητική πόλη της Ανδαλουσίας και ενώ η κοινωνικοπολιτική κατάσταση στη χώρα είναι πλέον εκρηκτική.

Στις 19 του μήνα γίνεται αντικυβερνητική επανάσταση στη Γρανάδα και στις 3 Αυγούστου τουφεκίζεται από τους φαλαγγίτες ο κουνιάδος του Λόρκα και δήμαρχος της Γρανάδα, δρ. Μοντεσίνος. Ο Λόρκα καταφεύγει στο σπίτι του φίλου του Λουίς Ροσάλες, όπου συλλαμβάνεται τη νύχτα της 17ης Αυγούστου.

Κρατείται επίσημα στο κυβερνείο όλη τη μέρα και το βράδυ μεταφέρεται στο Βιθνάρ. Τουφεκίζεται από παραστρατιωτικούς του Φράνκο στις 19 Αυγούστου του 1936 σε ηλικία 38 μόλις χρονών και το πτώμα του σωριάζεται σε ομαδικό τάφο, μαζί με άλλα τρία θύματα του φασιστικού μένους, έναν δάσκαλο και δυο αναρχικούς. Το όνομα του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα εμφανίζεται την επόμενη ημέρα μεταξύ των εκτελεσθέντων.

Ο τάφος που δεν βρέθηκε ποτέ

Ο ισπανικός εμφύλιος χάραξε το δρόμο προς τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο όταν η ναζιστική Γερμανία και η φασιστική Ιταλία προμήθευσαν τις δυνάμεις του Φράνκο με οπλισμό και χρηματική υποστήριξη. Ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Ιωσήφ Στάλιν υποστήριξε τους κομμουνιστές που μάχονταν εναντίον των τριών δυνάμεων, ενώ ο Φράνκο θεωρούσε τον εαυτό του ως «φρουρό» στο προπύργιο εναντίον του κομμουνισμού.

Εθελοντές από διάφορες χώρες γνωστοί ως Διεθνείς Ταξιαρχίες ταξίδεψαν στην Ισπανία για να πολεμήσουν εναντίον του Φράνκο, όταν εκείνος επαναστάτησε εναντίον της δημοκρατικής κυβέρνησης της Ισπανίας το 1936.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις ιστορικών, μέχρι και μισό εκατομμύριο μαχητές και πολίτες σκοτώθηκαν συνολικά και στις δύο πλευρές του πολέμου, δημοκρατικών και εθνικιστών. Μετά το τέλος του εμφυλίου του 1936-1939, δεκάδες χιλιάδες εχθροί του Φράνκο δολοφονήθηκαν ή φυλακίστηκαν σε μια προσπάθειά του να εξολοθρεύσει τους διαφωνούντες. Ο Ισπανός στρατιωτικός δικτάτορας άσκησε την εξουσία για περίπου τέσσερις δεκαετίες, έως τον Νοέμβριο του 1975.

Ο πλέον γνωστός δικαστής ανθρώπινων δικαιωμάτων της Ισπανίας, Μπαλτασάρ Γκαρθόν, ξεκίνησε την έρευνα των εγκλημάτων της εποχής του Φράνκο το 2008, αλλά αργότερα την αρχειοθέτησε, λόγω της πολιτικής ευαισθησίας του θέματος.

Όσο για την τύχη του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, παραμένει άγνωστη αφότου μια ανασκαφή το 2009 σε περιοχή κοντά στην περιοχή όπου θεωρούνταν ότι είχε ταφεί αποδείχθηκε άκαρπη.

Το 2016, έπειτα από αίτημα της οργάνωσης Ένωση για την Ανάκτηση της Ιστορικής Μνήμης, η Αργεντινή ομοσπονδιακή δικαστής Μαρία Σερβίνι ξεκίνησε έρευνα για τον θάνατο του Ισπανού ποιητή και θεατρικού συγγραφέα, τα όποια αποτελέσματα της οποίας δεν έχουν ακόμη δημοσιοποιηθεί.