Σαν σήμερα 4 Μαΐου γεννήθηκε ο Άμος Οζ, κορυφαίος Ισραηλινός συγγραφέας και αγωνιστής της ειρήνης

Ο μεγαλύτερος ίσως Ισραηλινός συγγραφέας της εποχής του, ο Άμος Οζ, ο οποίος γεννήθηκε σαν σήμερα το 1939 και πέθανε το 2018 σε ηλικία 79 ετών, υπήρξε κορυφαίος εκπρόσωπος μιας λογοτεχνίας που τοποθέτησε στο επίκεντρό της την αλληλοεπικάλυψη του προσωπικού με το συλλογικό. Εξέχων υποστηρικτής των Συμφωνιών του Όσλο και ενεργός πολιτικά ως μέλος διάφορων ειρηνιστικών κινημάτων, αν και συχνός επικριτής της εξουσίας, υπήρξε υπέρμαχος της σύγχρονης εβραϊκής κουλτούρας. «Νιώθω για τη γλώσσα», έλεγε, «όλα όσα ίσως δεν νιώθω για τη χώρα».

Άμος Οζ: Σαν σήμερα η γέννηση του Ισραηλινού συγγραφέα

Γεννημένος ως Άμος Κλάουσνερ στην Ιερουσαλήμ το 1939 από Λιθουανό πατέρα και Πολωνή μητέρα, ο Οζ βίωσε το τραύμα της αυτοκτονίας της μητέρας του όταν ήταν 12 ετών. Δύο χρόνια αργότερα έφυγε από το οικογενειακό σπίτι και εντάχθηκε σε κιμπούτς, υιοθετώντας το εβραϊκό επώνυμο Οζ.

Παρά το γεγονός ότι μεγάλωσε σε ένα άθρησκο σπίτι, ο Οζ ανέπτυξε μια κλίση προς τη θρησκεία, λέγοντας στον Guardian σε μια συνέντευξη το 2016 ότι άρχισε να μελετά την Καινή Διαθήκη ως έφηβος: «Συνειδητοποίησα σε ηλικία 16 ετών ότι αν δεν διάβαζα τα ευαγγέλια, δεν θα είχα ποτέ πρόσβαση στην τέχνη της Αναγέννησης, στη μουσική του Μπαχ ή στα μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι. Έτσι, τα βράδια, όταν τα άλλα αγόρια πήγαιναν να παίξουν μπάσκετ ή να κυνηγήσουν κορίτσια, έβρισκα την παρηγοριά μου στον Ιησού».

Το πλούσιο συγγραφικό έργο του Άμος Οζ και οι διεθνείς διακρίσεις

Δημοσίευσε την πρώτη του συλλογή διηγημάτων όταν ήταν 26 ετών. Έχοντας ήδη αναγνωριστεί από κριτικούς σε όλο τον κόσμο, το 1968 ακολούθησε το πρωτοποριακό του μυθιστόρημα «Ο Μιχαέλ μου», (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη), το βιβλίο που τον καθιέρωσε ως μια από τις πλέον εξέχουσες λογοτεχνικές φωνές του Ισραήλ. Στο έργο που οι New York Times χαρακτήρισαν ως «μια σύγχρονη ισραηλινή Μαντάμ Μποβαρί», ο Άμος Oζ περιγράφει την Iερουσαλήμ μέσα σε ένα σκηνικό πολέμου, την εποχή που το κράτος του Iσραήλ δεν έχει ακόμη γεννηθεί, έχει όμως αρχίσει να διαμορφώνεται μια ενιαία εθνική ταυτότητα μέσα σε ένα μωσαϊκό από γλώσσες και πολιτισμούς.

Τις επόμενες πέντε δεκαετίες, η αδιάκοπη λογοτεχνική παραγωγή του επρόκειτο να μεταφραστεί σε 45 γλώσσες. Το αυτοβιογραφικό έργο «Ιστορία αγάπης και σκότους», (εκδ. Καστανιώτη) του 2002, ήταν ένα από τα βιβλία με τις μεγαλύτερες πωλήσεις με προέλευση το Ισραήλ, ενώ αργότερα διασκευάστηκε σε ταινία από την ηθοποιό Νάταλι Πόρτμαν, η οποία υποδύθηκε επίσης τη μητέρα του Οζ.

Παρόλο που δεν θα κέρδιζε ποτέ το βραβείο Νόμπελ, ο Οζ ήταν αποδέκτης πολλών διακρίσεων κατά τη διάρκεια της ζωής του, συμπεριλαμβανομένου του βραβείου Μπρένερ, του βραβείου Φραντς Κάφκα και του βραβείου Πρίμο Λέβι της Ιταλίας.

Στο τελευταίο μείζον μυθιστόρημά του, «Ιούδας», το οποίο προκρίθηκε στη βραχεία λίστα για το βραβείο Man Booker το 2017, ο Οζ ανατέμνει τη σχέση ιουδαϊσμού και χριστιανισμού και τις διάφορες μορφές προδοσίας μέσα από το πρόσωπο του ομώνυμου ήρωα, φέρνοντας στο μυαλό των αναγνωστών του το δράμα του λαού που βρέθηκε αντιμέτωπος στην ιστορία του με έναν απηνή αντισημιτισμό, με αποκορύφωμα το Ολοκαύτωμα.  

View this post on Instagram

A post shared by Barbra Streisand (@barbrastreisand)

Οι αγώνες του Άμος Οζ για ειρήνευση στη Μέση Ανατολή

Έχοντας υπηρετήσει στον Πόλεμο των Έξι Ημερών το 1967, ο Οζ ήταν ένα από τα πρώτα δημόσια πρόσωπα που υποστήριξε μια λύση δύο κρατών με την Παλαιστίνη, αναφέροντας σε άρθρο που δημοσιεύτηκε λίγες ημέρες μετά το τέλος της σύγκρουσης ότι «ακόμη και η αναπόφευκτη κατοχή είναι κατοχή».

Ήταν ιδρυτικό μέλος του κινήματος που έγινε διάσημο ως «Ειρήνη Τώρα» και επί δεκαετίες επέκρινε έντονα τις ισραηλινές κυβερνήσεις που αρνήθηκαν να συμμετάσχουν σε μια λύση δύο κρατών, καθώς και όλες τις εποικιστικές δραστηριότητες.

Στα τελευταία του χρόνια, έγινε ηχηρός επικριτής του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου και αρνήθηκε να παρευρεθεί σε επίσημες ισραηλινές εκδηλώσεις, ως διαμαρτυρία ενάντια σε αυτό που χαρακτήριζε «αυξανόμενο εξτρεμισμό» της κυβέρνησης Νετανιάχου.

Ο Οζ υποστήριξε επίσης τις θέσεις του Ισραήλ σε μια σειρά από συγκρούσεις, συμπεριλαμβανομένου του δεύτερου πολέμου του Λιβάνου και της σύγκρουσης Ισραήλ-Γάζας το 2008-2009, και έγραψε εκατοντάδες άρθρα για τη χώρα του σε διεθνή μέσα, συμπεριλαμβανομένων των New York Times και του Observer.

(Με πληροφορίες του Guardian)

Ο Άμος Οζ με δικά του λόγια

Δύο αποσπάσματα από τη συνέντευξη που παραχώρησε ο Άμος Οζ τον Δεκέμβριο του 2010 στον Ιακώβ Σιμπή, η οποία δημοσιεύθηκε στο τεύχος Ιανουαρίου 2011 της Athens Review of Books, υπενθυμίζει το μεγαλείο του σπουδαίου συγγραφέα. 

«Φανατικοί υπάρχουν και στις δύο πλευρές και οι φανατικοί είναι εχθροί της ειρήνης. Και οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι φανατικοί. Και οι φανατικοί στον αραβικό κόσμο και οι Ιρανοί φανατικοί. Δόξα τω Θεώ, φανατικοί δεν λείπουν. Φανατικοί υπάρχουν παντού. Νομίζω πως το πρόβλημα του 20ού και 21ου αιώνα είναι το πρόβλημα του φανατισμού.

Όχι ο πόλεμος ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή, όπως είπε ο Χάντιγκτον. Όχι πόλεμος πολιτισμών, αλλά το πρόβλημα ανάμεσα στους φανατικούς και τους άλλους.

Φανατικοί υπάρχουν παντού. Υπάρχουν φανατικοί στη ριζοσπαστική Αριστερά, υπάρχουν φανατικοί ανάμεσα στους οικολόγους (environalists). Υπάρχουν χορτοφάγοι που είναι έτοιμοι να σε φάνε ζωντανό αν σε δουν να τρως κρέας. Υπάρχουν αντικαπνιστές έτοιμοι να σε κάψουν αν σε δουν να ανάβεις τσιγάρο. Υπάρχουν φίλοι μου πασιφιστές στο κίνημα ειρήνης στο Ισραήλ που είναι έτοιμοι να με πυροβολήσουν επειδή έχω διαφορετική στρατηγική πώς να κάνουμε ειρήνη με τους Παλαιστίνιους. Φανατικοί υπάρχουν παντού. Υπάρχει γονίδιο φανατισμού σχεδόν στον κάθε άνθρωπο και καλό είναι να συνειδητοποιήσουμε πως στον καθένα μας κρύβεται ένας μικρός φανατικός.» έλεγε.

«Με τη βοήθεια του χιούμορ. Πιστεύω πως το χιούμορ είναι το αντίδοτο του φανατισμού. Δεν είδα ποτέ φανατικό με χιούμορ. Και δεν γνώρισα άνθρωπο με χιούμορ που έγινε φανατικός. Διότι χιούμορ είναι η ικανότητα να βλέπουμε τους εαυτούς μας όπως τους βλέπουν οι άλλοι. Χιούμορ είναι η ικανότητα να γελάμε με τον εαυτό μας. Χιούμορ είναι η ικανότητα να βλέπουμε τους εαυτούς μας με τρόπο σχετικό και όχι απόλυτο.

Λοιπόν, από τη μια το αντίδοτο του φανατισμού είναι το χιούμορ. Άλλο αντίδοτο είναι η συμπαράσταση και η περιέργεια. Τον φανατικό δεν τον ενδιαφέρει τίποτα. Αυτός ξέρει όλες τις απαντήσεις και δεν θέλει να ακούει ερωτήσεις. Δεν έχει ερωτήσεις, ξέρει όλες τις απαντήσεις.

Ο περίεργος που ξέρει πως στον κόσμο υπάρχουν περισσότερες ερωτήσεις από απαντήσεις δεν μπορεί να είναι φανατικός. Και εδώ τονίζω κάτι. Δεν είπα πως υπάρχουν ερωτήσεις που δεν βρήκαμε ακόμα την απάντησή τους. Είπα πως στον κόσμο υπάρχουν περισσότερες ερωτήσεις από απαντήσεις. Όποιος ξέρει αυτή την αλήθεια δεν μπορεί να είναι φανατικός.»

Μιλώντας για τη λογοτεχνία, ο Άμος Οζ ανέφερε: «Δεν δέχομαι τη διάκριση που κάνεις ανάμεσα στο αληθινό και τη λογοτεχνία. Νομίζω πως η μεγάλη λογοτεχνία είναι πάντα και αληθινή.

Αυτός που διαβάζει μεγάλη λογοτεχνία λέει: «θα μπορούσα να είμαι κι εγώ». Μοιάζει τόσο απλό. Καμιά φορά κάποιος που διαβάζει μεγάλη λογοτεχνία μπορεί να πει: «και εγώ θα μπορούσα να τα γράψω αυτά». Υπάρχει αυτή η ψευδαίσθηση στη μεγάλη λογοτεχνία. Όταν εγώ διαβάζω έργο του Τολστόι, του Τσέχοφ, όταν διαβάζω έργο του Σαίξπηρ ή έργο του Θερβάντες, λέω στον εαυτό μου: «είναι τόσο απλό». Επίσης λέω στον εαυτό μου: είναι και η ζωή. Όμως δεν είναι έτσι. Η μεγάλη λογοτεχνία σου δίνει πάντα την αίσθηση της άμεσης αλήθειας».