Το κουίρ βιβλίο της εβδομάδας: Η μεταμόρφωσή της: μια νουβέλα σ’ έναν μετα-κατακλυσμιαίο κόσμο

Όπως το βιβλίο –και όχι μόνο οι χαρακτήρες του– της Αμάντας Μιχαλοπούλου, ένα κράμα ιδεών εμπνευσμένων από τον Κάφκα, τη Βιρτζίνια Γουλφ, την Τζούντιθ Μπάτλερ, όπου η πρωταγωνίστρια Σάσα ξυπνάει ένα πρωί –σαν τον Γκρέγκορ Σάμσα, σαν τον Ορλάντο– κι ανακαλύπτει ότι έχει μεταμορφωθεί σε άνδρα.

Η μεταμόρφωσή της αυτή δεν είναι μόνο σωματική, αλλά και ορμονική, ψυχολογική: ξαφνικά αρχίζει και σκέφτεται υπερβολικά πολύ το καινούργιο της πέος· τα λόγια που λέει αρχίζουν και θυμίζουν σκέψεις μάτσο αρσενικού και όχι ενός ανθρώπου που, μέχρι πριν από λίγες ημέρες, ήταν γυναίκα.

Το άβολο αυτής της μεταμόρφωσης (για τους αναγνώστες) είναι τόσο έντονο γιατί η Μιχαλοπούλου στήνει έντεχνα ένα δίπολο αρσενικότητας vs θηλυκότητας, ακριβώς για να υπογραμμίσει ότι μια φυλομετάβαση δεν είναι απαραιτήτως λυτρωτική: «Μας έχουν μεγαλώσει για ν’ αποπλανούμε τους άντρες. Ή για να ανταποκρινόμαστε στη δική τους αποπλάνηση» λέει μια φίλη της υπογραμμίζοντας το πόσο καταλυτική είναι η δύναμη του αντρικού βλέμματος. Και συνεχίζει: «Όταν κάποιος μας κοιτάξει φοβόμαστε ότι θα μας χαρακτηρίσουν ψυχρές ή απονήρευτες αν δεν ανταποκριθούμε στο βλέμμα του». «Αρχίδια!» φωνάζει η μεταμορφωμένη σε άνδρα Σάσα, σε μια σχεδόν σοκαριστική επίδειξη τοξικότητας. «Κανείς δε σε αναγκάζει να φέρεσαι ανήθικα».

Το ερώτημα του τι μένει και τι χάνεται, λοιπόν, έρχεται και ξανάρχεται στο βιβλίο: «παραμένει ο πυρήνας αναλλοίωτος όταν όλα αλλάζουν;» Η απάντηση –σε αντίθεση με τους «Αργοναύτες» της Μάγκι Νέλσον– μοιάζει αρχικά να είναι «όχι». Στη Σάσα έχουν αλλάξει σχεδόν τα πάντα: οι σκέψεις, οι επιθυμίες, ο τρόπος με τον οποίο κινείται μες στον κόσμο, με τον οποίο κυνηγά κι απολαμβάνει το σεξ, η αίσθηση της ελευθερίας που απολαμβάνει. Οι αποχρώσεις του φεμινισμού στο κείμενο είναι σαφέστατα πιο έντονες από τις αποχρώσεις των gender studies.

Η ρευστότητα, όμως, είναι πασιφανής τριγύρω με άλλον τρόπο: η Μιχαλοπούλου τοποθετεί τη νουβέλα της σ’ έναν μετα-κατακλυσμιαίο κόσμο, όπου τα νερά έχουν διαιρέσει την πρώην ενδοχώρα σε μικρότερα και μεγαλύτερα νησιά κι έχουν δημιουργήσει μια νέα, άναρχη, ίσως κι άγρια κοινωνία: χωρίς κεντρική εξουσία (πόσο μάλλον δημοκρατική), χωρίς στόχους ανάπτυξης, χωρίς εταιρίες τηλεπικοινωνιών. Ο Κατακλυσμός (εμπνευσμένος, αν δεν κάνω λάθος, από συνεχείς ημέρες βροχής στο Γκότλαν της Σουηδίας όπου η συγγραφέας βρέθηκε να δουλεύει τη νουβέλα της) δημιουργεί έναν κόσμο γεμάτο νέες φυλές: τους Μουγγούς, τους Τρωγλοδύτες, τους υπαρξιστές πειρατές του τάγματος της Νοημοσύνης του Νερού. Περιέργως, μέσα σε όλα αυτά, συνεχίζει να λειτουργεί (με κάποιο μαγικό τρόπο) το Πανεπιστήμιο (ένα από τα λιγότερο πειστικά σημεία του, κατά τ’ άλλα ευφάνταστου, νέου αυτού κόσμου). Μετά τον Κατακλυσμό, «οι σχέσεις των δύο φύλων είχαν επιστρέψει στη νοοτροπία της σπηλιάς» γράφει η συγγραφέας: να λοιπόν γιατί η Σάσα-άνδρας, αντί να κρατήσει μέσα της τη σοφία και των δύο φύλων, κυκλοφορεί μέσα σ’ αυτόν τον υδάτινο κόσμο με τρόπο υπεροπτικό, απολαμβάνοντας χωρίς ίχνος ενοχής τα προνόμιά της: δοκιμάζοντας ανθρώπους «λες και είναι φρούτα», ενδιαφερόμενος/η «μόνο για το πουλί της», θεωρώντας τις επιφυλακτικές γυναίκες «υστερικές» και «μυγιάγγιχτες».

Δηλαδή, ακόμα κι αν καταρρεύσει ο κόσμος, το δίπολο των φύλων δεν σπάει με τίποτα; Ακριβώς έτσι: αν όντως καταρρεύσει ο κόσμος, η ανθρωπότητα θα γυρίσει σε πρωτύτερες, πιο άγριες καταστάσεις, και ξεχάστε όλες τις κοινωνικές κατακτήσεις που ξέρατε. Η συγγραφέας έχει πει ότι θέλησε να γράψει αυτό το βιβλίο για να προσπαθήσει να μιλήσει στη γλώσσα της κόρης της (στην οποία, εξάλλου, το έχει αφιερώσει) – κι ίσως, ούσα μητέρα, να θέλει να την προειδοποιήσει για το μέλλον: αν δεν προσέξουμε τον πλανήτη μας, τι δικαιώματα κι ελευθερίες μετά…

Ακόμα, όμως, και στον κόσμο του Κατακλυσμού, δεν είναι όλα μαύρα. Ανέλπιστα, η Σάσα γνωρίζει μια μέρα ένα πλάσμα σαν κι εκείνον/η: μια γυναίκα που είναι άνδρας στο σώμα μιας γυναίκας, και που θα την κάνει να ξαναθυμηθεί τη γυναίκα που κρύβει και η ίδια στο δικό της, ανδρικό σώμα. Θα την κάνει να θυμηθεί τη ρευστότητα, τα μη-στεγανά. Είναι ένας ελπιδοφόρος τρόπος να κλείσει αυτή η ιστορία, από την οποία έχω ένα και μοναδικό, μεγάλο παράπονο: είναι τόσο ενδιαφέρων ο μετα-κατακλυσμιαίος κόσμος της Μιχαλοπούλου που πραγματικά θα ήθελα να γράψει ένα πολύ μεγαλύτερο μυθιστόρημα γι’ αυτόν, να μας μιλήσει για τις φυλές του, τους μηχανισμούς του, τους διαχωρισμούς του. Εδώ λειτουργεί, δυστυχώς, μόνο σαν background σε μία ιστορία προσωπικής μεταμόρφωσης κι επαναπροσδιορισμού ταυτοτήτων. Αλλά η πραγματική και ουσιώδης και γοητευτικότερη μεταμόρφωση συμβαίνει πίσω από τους πρωταγωνιστές: στην κοινωνία, στη φύση. Ελπίζω να σκεφτεί να γράψει μια μέρα η συγγραφέας ένα νέο, εκτενές  μυθιστόρημα που θα εκτυλίσσεται σ’ αυτόν τον υδάτινο, ασταθή, άναρχο κόσμο.