Η Ελληνική επανάσταση του 1821 ως θεμέλιο της ταυτότητας των Ελλήνων μεταναστών στη Β. Αμερική

Καθώς πλησιάζουμε στον εορτασμό της 2003ης επετείου της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 τι να σημαίνει άραγε για την ελληνική διασπορά το καθοριστικό αυτό ορόσημου γέννησης του σύγχρονου ελληνικού κράτους και πώς εορτάζεται από τις διάφορες ελληνικές κοινότητες στο εξωτερικό;

*Μαρία Καλιαμπού (επιμέλεια-εισαγωγή), Η Επανάσταση του 1821 και οι Ελληνες της Αμερικής, Μετάφραση: Γιώργος Αποσκίτης, Εκδόσεις Ασίνη, Αθήνα 2023, σελ.210

Το βιβλίο που παρουσιάζεται εδώ προσπαθεί να δώσει ορισμένες απαντήσεις με επίκεντρο τον εορτασμό της επετείου από τους Έλληνες μετανάστες στην Αμερική και τον Καναδά.

Επτά πανεπιστημιακοί ελληνικής καταγωγής που διδάσκουν σε αμερικανικά και καναδικά πανεπιστήμια ιχνηλατούν στον τόμο αυτό τις απαρχές του εορτασμού της μεγάλης εθνικής εορτής, της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, από τους Έλληνες μετανάστες στην Αμερική και τον Καναδά μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Επίκαιρη έκδοση στην επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση. Είχε προηγηθεί Συνέδριο στο πανεπιστήμιο Yale τον Οκτώβριο του 2021 με θέμα: «Η Ελληνική Επανάσταση και η Ελληνική Διασπορά στη Βόρεια Αμερική».

Στον τόμο γράφουν: ο Αλέξανδρος Κιτροέφ (Haverford College), Σάκης Γκέκας (York University Toronto), Κωστής Κουρέλης (Franklin and Marshall College), Έιπριλ Καλογεροπούλου Χάουζχόλντερ (Honors College, University of Maryland, UMBC), Μαρία Καλιαμπού (Yale University), Φεβρωνία Σουμάκη (Queens College, City University of New York) και Γιώργος Αναγνώστου (Ohio State University). Όλα τα άρθρα συνοδεύει σχετική και ενδιαφέρουσα βιβλιογραφία.

Ο Κιτροέφ αναφέρεται στον εορτασμό της Επανάστασης από τη μεγαλύτερη Ελληνοαμερικανική οργάνωση, την ΑΧΕΠΑ (Ελληνοαμερικανική Εκπαιδευτική Προοδευτική Ένωση), από την ίδρυσή της (1922) και εφεξής. Ο συγγραφέας είναι ένας από τους πιο σημαντικούς ιστορικούς της ελληνικής διασποράς με βαθιές γνώσεις και πολύτιμο έργο.

Ο Γκέκας παρουσιάζει με χρονολογική σειρά (1920-2020) τις εκδηλώσεις στον Καναδά, βασικά στο Τορόντο, για την Επανάσταση όπως καλύφτηκαν από τις καναδικές εφημερίδες.

Ο Κουρέλης αναφέρεται στο πρώτο κύμα μαζικής ελληνικής μετανάστευσης (1890-1924) και τους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς που οι γενιές αυτές υιοθέτησαν για τους τόπους λατρείας που έχτισαν (εκκλησίες) σε σχέση με τον περιβάλλον του αμερικανικού νεοκλασικισμού στην αρχιτεκτονική, της αποκαλούμενης Ελληνικής Αναβίωσης (Greek Revival) που είναι τόσο εμφανής σε δημόσια κτίρια στην Αμερική.

Η Καλογεροπούλου Χάουζχόλντερ ξεκινά με αυτοβιογραφικές σκέψεις γύρω από τη δική της ταυτότητα ως Ελληνοαμερικανίδα δεύτερης γενιάς και τη διαδρομή που ακολούθησε για να γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ για την Μπουμπουλίνα. Χρησιμοποιεί επίσης ένα μοντέλο «συγκριτικού φεμινισμού» προκειμένου να διασυνδέσει την έννοια του πατριωτισμού στη ελληνική διασπορά με τις έμφυλες χρήσεις του «1821» στον οπτικό εορτασμό της επετείου.

Η Καλιαμπού έχει ως επίκεντρο της ανάλυσής της τρεις κατηγορίες βιβλίων από Έλληνες της Αμερικής κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα: ποιητικές συλλογές, κείμενα θεατρικών παραστάσεων και αναγνωστικά για τα δημοτικά σχολεία. Αναλύει τα περιεχόμενό τους σε σχέση με την «αφήγησή» τους στο θέμα της Επανάστασης.

Η Σουμάκη προβαίνει σε μια ιστορική και πολιτική ανάλυση του τρόπου με τον οποίο τα υπαγόμενα στην Ελληνική Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή της Βόρειας και Νότιας Αμερικής ελληνορθόδοξα σχολεία γιόρτασαν της 150ή επέτειο της Επανάστασης (1821-1971), σε περίοδο δηλαδή κατά την οποία στην Ελλάδα κυβερνούσε ένα στυγνό στρατιωτικό δικτατορικό καθεστώς. Ασκεί κριτική στις πρακτικές της Αρχιεπισκοπής και των ενοριακών σχολείων σχετικά με την ωραιοποίηση και εξιδανίκευση τόσο του αμερικανικού όσο και του ελληνικού παρελθόντος.

Ο Αναγνώστου δεν περιορίζεται στους εορτασμούς της Επανάστασης από τις κοινότητες της Αμερικής αλλά τονίζει την ανάγκη σύγκρισης με άλλες κοινότητες της διασπορά, όπως αυτήν της Αυστραλίας. Τονίζει ότι ούτε ο εορτασμός ούτε η ταυτότητα συνιστούν ουδέτερο πολιτισμικό πεδίο κι ότι η επέτειος των 200 χρόνων προσφέρει το κατάλληλο έδαφος για να καλλιεργηθεί στοχαστική ιστορική συνείδηση απόλυτα συνυφασμένη με το βλέμμα του μέλλοντος.

Στη σύντομη Εισαγωγή της στο συλλογικό αυτό τόμο η Μαρία Καλιαμπού επισημαίνει ότι η Επανάσταση του 1821 για τους Έλληνες της διασποράς «λειτουργεί ως το θεμέλιο της συλλογικής τους ταυτότητας» κι ότι ο εορτασμός της «αποτελεί το θεμέλιο της ζωής της κοινότητας». Σημειώνει ότι ο εορτασμός της επετείου αρχίζει από τα τέλη του 19ου αιώνα από τους πρώτους μετανάστες. Ήδη την 6η Απριλίου του 1893 (Ιουλιανό Ημερολόγιο), η ελληνική κοινότητα της Νέας Υόρκης διοργάνωσε την πρώτη δημόσια παρέλαση στο Broadway κι έστησαν την ελληνική σημαία στο Δημαρχείο. Ομοίως στον Καναδά, ο πρώτος εορτασμός της επετείου έγινε το 1912 στο Μόντρεαλ.

Η Επανάσταση τιμάται με πολλούς τρόπους από τις ελληνικές κοινότητες, από την ονοματοθεσία συλλόγων που φέρουν ονόματα ηρώων της επανάστασης, μέχρι θεατρικές παραστάσεις, λογοτεχνικά έργα και άλλες μορφές τέχνης. Σημαντικότερη εκδήλωση είναι η παρέλαση στην 5η λεωφόρο στο Μανχάταν, όπου συνήθως συμμετέχει αποσπώντας τον ενθουσιασμό της κοινότητας (αλλά και την περιέργεια των άλλων) άγημα ευζώνων της προεδρικής φρουράς που μεταβαίνει εκεί γι αυτό τον σκοπό από την Αθήνα. Η παρέλαση δεν συμπίπτει με την ημέρα της 25ης Μαρτίου για πρακτικούς λόγους, όπως άλλωστε και η καθιερωμένη πλέον δεξίωση στο Λευκό Οίκο από τον εκάστοτε ένοικό της. Το 2023 η παρέλαση έγινε την Πρωτομαγιά υπό βροχή. Εφέτος έχει προγραμματιστεί για την 14η Απριλίου κι έχει προσκληθεί να συμμετάσχει και η μπάντα της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας, της παλαιότερης στη χώρα. Ιδρύθηκε το 1840 και πρόσφατα εμφανίστηκε στη στρατιωτική παρέλαση στη Θεσσαλονίκη (26/10/2023).

Η Καλιαμπού υπογραμμίζει ότι ην ποικιλομορφία του εορτασμού της Επανάστασης από τις ελληνικές κοινότητες της διασποράς διαμορφώνει και ενισχύει την εθνοτική τους ταυτότητα. Πράγματι, για όσους έχουν ζήσει την εμπειρία των εορτασμών από κοινότητες της διασποράς, ιδιαίτερα της Αμερικής με τη παρέλαση στη ΝΥ, δεν μπορούν παρά να συναισθάνονται την υπερηφάνειά τους, την υπερηφάνεια να είναι Έλληνες.

Δεν πρόκειται για κάποιο εθνικιστική εκδήλωση αλλά για την υπόμνηση τόσο της παρουσίας της κοινότητας στην πολυεθνική κοινωνία μεταναστών της Αμερικής (ήμαστε κι εμείς εδώ) όσο και πράξης επιβεβαίωσης της ταυτότητας, ιδιαίτερα στις νέες γενιές που ενδέχεται ούτε τη γλώσσα να ομιλούν ούτε την πατρίδα των γονέων τους να έχουν επισκεφτεί. Ωστόσο, η σημερινή τεχνολογία επικοινωνίας και η έφεση για αναζήτηση του μακρινού ανήκειν, δημιουργούν καλύτερες προϋποθέσεις στις νέες γενιές των Ελλήνων της διασποράς να γνωρίσουν τις ρίζες τους και την κουλτούρα της πατρίδας των γονιών και παππούδων τους και να συμμερίζονται το αίσθημα υπερηφάνειας των προγόνων τους για την καταγωγή τους.

Το κίνημα του φιλελληνισμού στην Αμερική κάθε άλλο παρά αμελητέο ήταν. Αρκετοί ήρθαν στην Ελλάδα να πολεμήσουν στο πλευρό των Ελλήνων. Στο Άργος, όπως μας υπενθυμίζει ο Κιτροέφ στο ανωτέρω άρθρο του, είναι θαμμένοι ο Τζορτζ Τζάρβις (George Jarvis) που φόρεσε την παραδοσιακή φουστανέλα (βλ. φωτογραφία) και ο αφροαμερικανός σκλάβος από τη Βαλτιμόρη Τζέιμς Τζέικομπ Γουίλλιαμς (James Jacob Williams).

Ο Τζωρτζ Τζάρβις (George Jarvis), ο επονομαζόμενος «Καπετάν Γιώργος ο Αμερικάνος» ή «Ζέρβης» ή «Ζέρβας», γιός διπλωμάτη που ήρθε στην Ελλάδα να πολεμήσει δίπλα στους Έλληνες για την ελευθερία τους.

* Αναφορικά με τον αφροαμερικανό σκλάβο James Jacob Williams ήρθε κι αυτός στην Ελλάδα να πολεμήσει για την ελευθερία της (βλ. σχετικό άρθρο Athens voice, 11.02.2022)