Παλαιοβιβλιοπωλείο των Αστέγων: Ο Λεωνίδας Κουρσούμης μιλάει για τα 5 χρόνια λειτουργίας, τις δυσκολίες και τις ανάγκες που υπάρχουν
Στο ισόγειο της οδού Ηπείρου 1, η ησυχία μοιάζει με αυτή που συναντά κανείς σε ξωκλήσι, μολονότι λίγα μέτρα από το Αρχαιολογικό Μουσείο. Ο όμορφος μα ημιτελής χώρος φιλοξενεί το επόμενο βήμα ενός εξ αρχής δύσκολου (στα όρια του αδιανόητου) εγχειρήματος. Το «Παλαιοβιβλιοπωλείο των Αστέγων» άνοιξε τις κούτες των δωρεών που οι πολίτες προσφέρουν, βρίσκοντας τέτοιο αριθμό ξενόγλωσσων βιβλίων ώστε μπόρεσε να ανοίξει ειδικό παράρτημα. Σε μία Αθήνα όπου η παρουσία αλλοδαπών –πλέον– παραπέμπει περισσότερο σε τουρίστες και ψηφιακούς νομάδες και σε όχι οικονομικούς μετανάστες, ο χώρος προσφέρει μια νότα μητρόπολης. Ταυτόχρονα, πρόκειται για επιλογή θαρραλέα, ίσως παράτολμη: Οι πωλήσεις των βιβλίων βρίσκονται σε πτωτική τροχιά, κι εδώ στοχεύουν σε ειδικό κοινό.
Μεσημέρι Σαββάτου, στην Πατησίων η κίνηση είναι ήπια λόγω 25ης Μαρτίου και ο ήλιος καλύπτεται από τη διέλευση κάποιου σύννεφου. Η Αθήνα μοιάζει κατά τι πιο καθαρή. Στην είσοδο μας υποδέχεται μία ευγενική κυρία, και μέσα στον σχετικά μεγάλο χώρο τα πάντα μοιάζουν σχεδόν έτοιμα, στους πάγκους έχουν τοποθετηθεί τα βιβλία, τριγύρω υπάρχουν ακόμα κούτες. Η κυρία στην είσοδο, μέλος της μικρής ομάδας των πρώην αστέγων που συμμετέχουν στο εγχείρημα, δεν έχει τον αέρα του πωλητή. Είναι εξυπηρετική και ντροπαλή: όταν της λέμε να κάνουμε τη φωτογράφιση προθυμοποιείται να ανάψει όλα τα φώτα, κι όταν της ζητάμε πληροφορίες για το βιβλιοπωλείο κοκκινίζει μα τα μάτια της γλυκαίνουν.
Πέντε χρόνια πριν. Ήταν Μάρτιος του 2019 όταν ο Λεωνίδας Κουρσούμης είχε κάνει το άλμα να βγει από την αστεγία μέσω ενός πρωτότυπου εγχειρήματος. Είχε μαζέψει βιβλία που πουλούσε κι αίφνης του δίδεται η δυνατότητα να μεγαλώσει την προσπάθεια με τη χρήση μιας αχανούς αποθήκης στην Πειραιώς. Οι πρώτες εβδομάδες είχαν κυλήσει εντυπωσιακά. Οι αναρτήσεις του γίνονται viral, πλήθος κόσμου σπεύδει, φέρνοντας ή φεύγοντας με τσάντες γεμάτες βιβλία. Ο Λ. Κουρσούμης στο μυαλό του έχει πάντα το «μετά»: πώς θα διασφαλίσει το ότι μερικοί πρώην άστεγοι θα καταφέρουν να επιστρέψουν στην κανονική ζωή, έχοντας προοπτική, ενώ παράλληλα στη σκέψη του κυριαρχούν ιδέες για την αξιοποίηση του θησαυρού των βιβλίων που οι πολίτες προσφέρουν.
Λεωνίδας Κουρσούμης
Πέντε χρόνια μετά. Μάρτιος του 2024. Ο Λεωνίδας Κουρσούμης απαντά σε τηλεφωνήματα στο κινητό του, έχοντας μπροστά του λίστες σε ένα παλιό λάπτοπ. Κάθεται στον μισοτελειωμένο 1ο όροφο της Αστυδάμαντος 11, στο Παγκράτι. Στο σημείο εκείνο έχεις τη δυνατότητα να κοιτάς στο ισόγειο, όπου βρίσκεται το τμήμα των ελληνικών βιβλίων – νιώθεις σαν να αιωρείσαι εκεί πάνω. Διόλου αταίριαστο σκηνικό για την εν εξελίξει προσπάθεια, τον κακοτράχαλο ανήφορο που διανύουν οι πρώην άστεγοι, που ναι μεν ξεκίνησαν προς το τέλος της δεκαετούς οικονομικής κρίσης, μα έφτασαν στα όρια τους στην πανδημία, δοκιμάζονται διαρκώς από την ακρίβεια, τους ταλανίζει η στεγαστική κρίση. Ο Λεωνίδας Κουρσούμης νιώθει κουρασμένος –«δεν το κρύβω, πολλές φορές σκέφτηκα να τα παρατήσω». Στη φωνή του δεν διακρίνεις σημάδια αισιοδοξίας, όσο κι αν προσπαθώ να τον πάω προς τα εκεί, υπενθυμίζοντάς του πόσο δύσκολο ήταν εξ αρχής αυτό το ταξίδι. «Δεν έχω ξεχάσει τίποτα», λέει – ούτε τις σκληρές νύχτες ως άστεγος, ούτε τη μάχη να εξέλθει αυτής της κόλασης, ούτε λεπτό από τη διαρκή προσπάθεια να κρατήσει ζωντανό κάτι το τόσο πρωτότυπο, συνάμα ιδιαίτερο, όπως ένα Παλαιοβιβλιοπωλείο των αστέγων.
Το Παλαιοβιβλιοπωλείο των Αστέγων και η μεγάλη ανάγκη για αποθήκη
Στην πλατεία Μεσολογγίου τα τραπεζάκια είναι γεμάτα από συνταξιούχους και μικρά παιδάκια. Παππούδες και εγγόνια, μεσημέρι καθημερινής, κρύα και γκρίζα ημέρα, η άνοιξη μοιάζει διστακτική. Ο Λεωνίδας Κουρσούμης, μαζί με μία επίσης ευγενική κυρία στην είσοδο, με υποδέχονται στον χώρο, ήδη βρίσκονται έναν χρόνο εκεί, ενώ λίγες ημέρες νωρίτερα είχαν οργανώσει και την παρουσίαση του βιβλίου γνωστής δημοσιογράφου. Πού και πού μπαίνουν κάποιοι, κοιτάζουν τριγύρω. Μοιάζει με ησυχαστήριο, ο Κουρσούμης δεν μένει στη ρομαντική ανάγνωση αλλά στο απαιτητικό «τώρα» και το δύσκολο «μετά».
«Ξεκινήσαμε πριν από 5 χρόνια, 3 άστεγοι. Αυτά περάσανε, δόξα τω Θεώ, κάναμε ένα πολύ μεγάλο αγώνα και συνεχίζουμε. Προσπαθούμε να επιβιώσουμε μέσα από αυτό τον χώρο στο Παγκράτι», λέει πηγαίνοντας αμέσως τη συζήτηση στη μεγάλη του αγωνία: «Να διασώσουμε έναν τεράστιο όγκο βιβλίο, που ήδη έχουν ξεπεράσει τις 100.000, να βρούμε μια αποθήκη για να τα πάμε εκεί».
Από τα 45 λεπτά της συζήτησής μας τα 35 μου μιλάει για αυτό. Ο χώρος της Πειραιώς πωλήθηκε και είναι υποχρεωμένοι να φύγουν, εκεί υπάρχουν χιλιάδες βιβλία, πολλά εκ των οποίων δεν τα έχουν ανοίξει καν. Ο χρόνος κυλάει αντίστροφα. Αν δεν βρουν μια αποθήκη (τουλάχιστον 600 τ.μ.), που να μπορούν να αντεπεξέλθουν οικονομικά, το όλο εγχείρημα μοιάζει να καταρρέει. «Πέντε χρόνια δεν έχουμε πάρει από πουθενά και από κανέναν ούτε ένα ευρώ. Ζητάμε απλά να μεταφέρουμε τα βιβλία σε μια αποθήκη. Επικοινωνήσαμε με την πολιτειακή ηγεσία του τόπου, με την πολιτική ηγεσία, με όλα τα κόμματα. Επικοινωνήσαμε με μια σειρά από πολλές επιχειρήσεις και από διάφορα ιδρύματα και ζητήσαμε αυτό. Να μπορέσουμε να μεταφερθούμε».
Είναι τέσσερις άνθρωποι, έχουν δέσει ως ομάδα, αλλά περνάνε πολύ δύσκολα με ελάχιστα έσοδα. «Πέντε χρόνια, πολλές φορές έχω απογοητευτεί από τις πολλές υποσχέσεις όσων ήρθανε να μας δούνε, να δείξουν έτσι μια “τάση φιλανθρωπίας” –έτσι το λέω εγώ–, ενώ το μόνο που ζητήσαμε είναι μια αποθήκη, να μας παραχωρήσει κάποιος τον χώρο και να τον νοικιάζουμε. Αν δεν σώσουμε τα βιβλία, αναγκαστικά θα πάνε για ανακύκλωση. Δεν έχουμε αυτές τις δυνατότητες οι τέσσερις άνθρωποι που προσπαθούμε, που δουλεύουμε για ένα μεροκάματο. Είμαστε στεναχωρημένοι με την αδιαφορία, και δεν έχω ενδοιασμό να το πω δημόσια. Από την πολιτική ηγεσία ζητήσαμε το απλούστερο των πραγμάτων, να μας βοηθήσουν να βρούμε μια αποθήκη. Τα ενοίκια είναι τεράστια, μια αποθήκη 600-700 τετραγωνικά για να αποθηκεύσουμε μέχρι και 120.000 βιβλία κοστίζει 8.000-10.000 ευρώ τον μήνα. Δεν τα έχουμε...». Τόσος είναι ο κύκλος εργασιών που κάνουν τον χρόνο και εάν...
«Προσωπικά, φτάνω πολλές φορές σε απελπισία. Γιατί εντάξει, εγώ είμαι 75 χρονών, ξεκίνησα μια προσπάθεια χωρίς κανένα μέσο, πουλάμε 10 βιβλία και ζούμε με 10 ευρώ, να καλύψουμε το νοίκι του Παγκρατίου. Καταφέραμε να έχουμε χιλιάδες βιβλία ξενόγλωσσα και βρήκαμε ένα μαγαζί, ανοίξαμε ένα ειδικό ξενόγλωσσο παλαιοβιβλιοπωλείο. Εάν καταφέρουμε να βρούμε μια αποθήκη, θα ανοίξουν τα χαρτόκουτα και θα φανεί ο θησαυρός βιβλίων που υπάρχει. Βιβλία εξαντλημένα, που έχουν ημερομηνία έκδοσης μέχρι και 180 χρόνια πριν, ό,τι χρονολογία και θεματολογία μπορεί να φανταστείτε. Σε μία αποθήκη θα μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε, να έρχεται κόσμος να τα βλέπει, να τα διαβάζει, να έχουμε αναγνωστήριο. Αλλιώς θα πάνε στην ανακύκλωση, άλλη λύση δεν βλέπουμε».
Ο Λεωνίδας Κουρσούμης νιώθει ευγνωμοσύνη, γνωρίζει πού ήταν και πού είναι: «Το έχω πει χιλιάδες φορές: Οι μόνοι που μας στηρίξανε είναι οι απλοί άνθρωποι, ήρθανε, είδαν την προσπάθειά μας, μας φέρανε βιβλία. Ο ποταμός της αγάπης των απλών ανθρώπων μας στηρίζει».
Κάνοντας μια αναδρομή στην πενταετία, ρωτάω αν περίμενε αυτή την εξέλιξη όταν έγινε το πρώτο μπαζάρ. «Όχι, ήταν κάτι το πρωτοφανές, ποιος μπορούσε καν να το υποψιαστεί, ξεκινήσαμε με ένα ευρώ στην τσέπη. Βάλαμε όρεξη και θέληση να επιβιώσουμε και να φύγουμε από το να είμαστε άστεγοι, ήρθε ο κόσμος, μας έφερε βιβλία. Ήμασταν τρεις και τώρα τέσσερις, καταφέραμε να φτιάξουμε αυτό και το κατάστημα στο Παγκράτι, με χίλια βάσανα και χίλιους κόπους. Εμείς ξέρουμε τι έχουμε πληρώσει και τι μας έχει στοιχίσει. Και κυρίως όλα αυτά έχουν μία βάσανο ψυχική, η οποία δεν φεύγει. Δεν υπάρχει κανένα οικονομικό όφελος από τίποτα».
Τι θα βρει κανείς αν επισκεφτεί κανείς το βιβλιοπωλείο στο Παγκράτι ή το ξενόγλωσσο; «Είναι πολύ δύσκολο να παραθέσω κατάλογο βιβλίων και συγγραφέων, αλλά με λίγη διάθεση και χρόνο μπορεί να βρει βιβλία τα οποία δεν κυκλοφορούν στην αγορά, ή άλλα σε πολύ χαμηλές τιμές. Εάν μπορέσουμε να φτιάξουμε αυτή την αποθήκη, θα έρχονται ερευνητές να αναζητούν τα σπάνια μας βιβλία, και επίσης, θα τα ταξινομούμε κατά τη σειρά της βιβλιοθηκονομίας, θα τα καταγράφουμε και θα τα ανεβάζουμε στο site. Οπότε εκεί θα είναι επισκέψιμα από όλο τον κόσμο. Θα μπορεί κανείς να διαλέγει και εμείς θα τα στέλνουμε, όπως γίνεται με τα e-shop».
Δεν έχω ξεχάσει τίποτα
Ο τίτλος του χώρου είναι «Ανέστιος» παρατηρώ.«Δεν έχω ξεχάσει σε ποιο παγκάκι κοιμήθηκα ή σε ποια είσοδο πολυκατοικίας τα βράδια πήγα και κάθισα πάνω σε μάρμαρο. Τίποτα δεν έχω ξεχάσει. Αλλά αυτό είναι καθαρά προσωπικό. Δεν έχει καμία σημασία, ούτε θέλω να το συζητάω. Αυτό που με ενδιαφέρει, που πρέπει να πω δημόσια, είναι το εξής: Πρέπει να σώσουμε τα βιβλία γιατί μας τα εμπιστεύτηκε ο κόσμος ή δεν πρέπει; Εγώ λοιπόν λέω ότι πρέπει να τα σώσουμε όποιο και αν είναι το κόστος. Χρειαζόμαστε κάποιος να μας παραχωρήσει για ένα μικρό χρονικό διάστημα μια αποθήκη ή να μας εξασφαλίσει την αποθήκη για δύο μήνες για να μπορέσουμε να μεταφέρουμε τα βιβλία. Να μας στηρίξει οικονομικά. Εκεί να δεχτώ τη συνεισφορά, για τη μεταφορά και για την αρχική ενοικίαση. Από εκεί και μετά θα το διαχειριστούμε εμείς όπως διαχειριζόμαστε και το κατάστημα στο Παγκράτι».
Αποχαιρετώντας τον Λεωνίδα Κουρσούμη, μία φράση του Νίτσε έρχεται στο μυαλό μου:«...κι από τότε που ο άνεμος μου εναντιώθηκε, έμαθα να σαλπάρω με όλους τους ανέμους».
Info:Το παλαιοβιβλιοπωλείο «Ανέστιος» βρίσκεται στην οδό Αστυδάμαντος 11, στο Παγκράτι και το ξενόγλωσσο Ηπείρου 1, απέναντι από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Λειτουργούν καθημερινά 11:00-20:00, ενώ το Σάββατο 11:00-16:00
Ένα βιβλίο μυστηρίου για ένα κορίτσι που μεγαλώνει προσπαθώντας ν’ ανακαλύψει τον εαυτό του, αλλά και το κατά πόσο ο Αμερικανός πατέρας του ήταν μπλεγμένος με την Απριλιανή χούντα
Μιλήσαμε για το νέο του βιβλίο, ένα μυθιστόρημα για τη μονίμως φευγαλέα αίσθηση της μητέρας του, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο η μνήμη πλάθει την προσωπική ιστορία
18°
