Τα μυστικά της συγγραφής - Απόσταγμα σοφίας 66 κορυφαίων δημιουργών

«Τα μυστικά της συγγραφής - Απόσταγμα σοφίας 66 κορυφαίων δημιουργών» είναι ένα συγκεντρωτικό τομίδιο με ερωταπαντήσεις, bon mots, εκμυστηρεύσεις και πολύ χιούμορ από ανθρώπους που έχουν επιλέξει τη συγγραφή για να της αφιερωθούν και να χαράξουν μέσω αυτής την πορεία τους στον κόσμο. Και τους οποίους ο κόσμος έχει αναγνωρίσει και ανταμείψει γι’ αυτό.

Το τελευταίο, η καταξίωση, είναι μια ειδοποιός διαφορά. Όμως, έστω και αν η αναγνώριση είναι τεράστιας σημασίας για έναν συγγραφέα, δεν είναι απαραίτητα καθοριστική. Για παράδειγμα, οι ιστορίες των Κάφκα, Έντγκαρ Άλλαν Πόε, Ρομπέρτο Μπολάνιο και πλήθους άλλων, δεν έγιναν σημαντικές παρά μετά τον θάνατό τους. Αυτούς θα μπορούσε κανείς να πει ότι τους επέλεξε το γράψιμο. Μπορεί, λοιπόν, ένας εναλλακτικός, κατά προσέγγιση, ορισμός του συγγραφέα να είναι «Το υποκείμενο εθελοντικής εργασίας που κανείς δεν του ζητά να κάνει και κανείς δεν μπορεί ν’ αποτιμήσει την αξία της με βεβαιότητα».

Επίσης, ο τίτλος του βιβλίου είναι κατά τι παραπλανητικός. Έστω και αν συχνά τα σχόλια παίρνουν τη μορφή «οδηγιών προς ναυτιλομένους», δεν νομίζω ότι εδώ έχουμε ένα συνταγολόγιο απ’ όπου μπορεί κάποιος να ξεσηκώσει «μυστικά» κατά βούληση και να τα εφαρμόσει στην δική του πρακτική. Διότι η έννοια του αποστάγματος είναι ό,τι κερδίζεται, δεν χαρίζεται. Εδώ, μάλλον, μας παρουσιάζονται παράθυρα στην μακρόχρονη, βιωμένη αναμέτρηση πολλών διαφορετικών, (κατ’ εξοχήν αγγλόφωνων) συγγραφέων με τη γραπτή μυθοπλασία. Συχνά, αυτά ακούγονται σαν να συναποτελούν μια προσωπική μέθοδο. Για να φτάσει όμως κανείς στο ξέφωτο, προηγείται η περιπλάνηση και αυτήν δεν μπορεί κανείς να την κάνει παρά μόνος. Ή κατά τον Αντρέ Ζιντ «Για να ανακαλύψει κανείς καινούργια γη, πρέπει να είναι προετοιμασμένος να περάσει πολύ χρόνο στη θάλασσα». Περισσότερο από ότι σε οποιαδήποτε άλλη μορφή τέχνης, ο συγγραφέας παραμένει ενώπιος ενωπίω. Αυτός είναι ίσως ο πιο κοινός τόπος σε όλα τα σχόλια, μαζί με το γράψε σβήσε, δηλαδή την αβεβαιότητα για το αν έχεις φτάσει στον προορισμό σου και την αυτοαμφισβήτηση. Αναγνωρίζοντας όμως αυτά ως αναπόφευκτα δεινά της γραφής, δικαιώνεται και το σχόλιο του Κ. Κατσουλάρη στον πρόλογο: [Το βιβλίο] «ακόμα κι αν δεν σε βοηθήσει να βρεις τον δρόμο σου, θα σου δώσει όλο το κουράγιο που χρειάζεσαι για να μην τον χάσεις».

Σε κάθε περίπτωση, έπαινος αξίζει στον μεταφραστή Σόλωνα Παπαγεωργίου για την φαεινή ιδέα να εντοπίσει και να συγκεντρώσει διάσπαρτες ψηφίδες/σκέψεις για τη γραφή από διακεκριμένους υπηρέτες της, παρμένες από συνεντεύξεις, επιστολές, σύντομα άρθρα, ανοιχτές συζητήσεις… Πέραν του περιεχομένου τους, είναι κατά κανόνα δοσμένες με έναν ακαταμάχητο συνδυασμό ακρίβειας και φαντασίας, αμεσότητας και κομψότητας. Σχεδόν ξεκινώντας το βιβλίο, ήξερα ότι δεν θα μπορούσα να αντισταθώ στο να σταχυολογήσω κάποιες από αυτές.

Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές «Μη διστάσετε να δημιουργείτε τους δικούς σας κανόνες – αλλά φροντίστε να τους ακολουθείτε».

Βιρτζίνια Γουλφ «Για όνομα του Θεού, μη δημοσιεύσεις τίποτα πριν γίνεις τριάντα. Είμαι βέβαιη πως αυτό είναι πολύ σημαντικό. Νομίζω ότι τα περισσότερα λάθη στα ποιήματα που διάβασα μπορούν να εξηγηθούν από το ότι οι ποιητές εκτέθηκαν στο άγριο φως της δημοσιότητας, ενώ ήταν ακόμα πολύ νέοι για ν’ αντέξουν την πίεση. Έχουν συρρικνωθεί σε μια σκελετική λιτότητα, λιτότητα συναισθηματική και λεκτική που δεν πρέπει να αποτελεί χαρακτηριστικό της νεότητας. Ένας νεαρός ποιητής ενδεχομένως να γράφει πολύ καλά. Γράφει για ένα κοινό αυστηρό και ευφυές. Όμως σκεφτείτε πόσο καλύτερα θα έγραφε αν επί μια ολόκληρη δεκαετία έγραφε μόνο για τον εαυτό του!»

Ντέβιντ Φόστερ Γουάλας «Η πραγματικά καλή δουλειά πηγάζει από την προθυμία να αποκαλύψεις ένα κομμάτι του εαυτού σου, να ανοιχτείς στους άλλους με πνευματικούς και συναισθηματικούς τρόπους, να κινδυνέψεις να φανείς κοινότοπος ή μελοδραματικός ή αφελής ή ανώμαλος ή χυδαίος και να ζητήσεις από τον αναγνώστη να αισθανθεί πραγματικά κάτι… Ακόμα και τώρα, λέγοντάς τα όλα αυτά, φοβάμαι πως ακούγονται πολύ κοινότοπα».

Νιλ Γκέιμαν «Οι ιστορίες μυθοπλασίας συγκαταλέγονται στις πιο ενδιαφέρουσες εφευρέσεις του ανθρώπινου γένους… Μεταφέρουμε τις αλήθειες με ιστορίες, κάτι που είναι η πιο ένδοξη, η πιο σπουδαία αντίφαση που θα μπορούσε να υπάρξει… Χρησιμοποιούμε ψέματα, αξιομνημόνευτα ψέματα, ανθρώπους που δεν υπήρξαν ποτέ, πράγματα που δεν συνέβησαν σε αυτούς τους ανθρώπους, σε μέρη που δεν υπάρχουν καν, τα χρησιμοποιούμε όλα αυτά για να πούμε αλήθειες ο ένας στον άλλον, για να πούμε αλήθειες στα παιδιά μας».

Είναι προφανές το διακύβευμα της γραφής για όλα τα ονόματα του βιβλίου, το πόσο πολύ τους νοιάζει κάθε φορά η ιστορία που χαρτογραφούν. Μπορεί επειδή το γράψιμο γυρίζει πίσω στον συγγραφέα μια διευρυμένη αίσθηση του εαυτού του, παρόμοια, ίσως, με εκείνη του έρωτα. Ή, ίσως, γιατί η γραφή είναι μια μόλυνση που ανακουφίζεται μόνο από το ίδιο εκείνο πράγμα που την προκαλεί, μια «ένδοξη αντίφαση».