Νίκος Δήμου: Συνέντευξη με τον συγγραφέα για το νέο του βιβλίο «Η αντίσταση στον Δαρβίνο και άλλα 13 ετερόδοξα κείμενα» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
Ο Nίκος Δήμου είναι γνωστός σε όλους. Όπως σημειώνει στο εξώφυλλο της αυτοβιογραφίας του που κυκλοφόρησε πριν από σχεδόν μια δεκαετία, πέρασε από όλα τα στάδια: πλούτο και φτώχεια, δύναμη και αδυναμία, έρωτα και μοναξιά· σπούδασε φιλοσοφία με τους πιο δύσκολους Ευρωπαίους δασκάλους· έγραψε 64 βιβλία που πούλησαν μισό εκατομμύριο αντίτυπα σε πάνω από 40 χώρες· εργάστηκε στη διαφήμιση, στη φωτογραφία, στον Τύπο, στην τηλεόραση, στην πληροφορική· και γνώρισε σημαντικούς ανθρώπους και πολλούς τόπους. Άργησα να τον γνωρίσω: ακόμα και τις τηλεοπτικές εκπομπές του Διάλογοι, Περιπέτειες Ιδεών και Μεγάλες Παρεξηγήσεις, τις είδα σε επανάληψη. Αργότερα, πολύ αργότερα, γράφαμε στο ίδιο περιοδικό για την αυτοκίνηση. Ο Νίκος Δήμου υπήρξε για πολλές δεκαετίες «μόνος» στον χώρο του δημόσιου διαλόγου —και ένιωθε μόνος: η συνέπεια, η δυστυχία, του να είσαι Έλληνας που βλέπεις ό,τι οι άλλοι απλώς κοιτάνε. Ελπίζω ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρεί, αν και πάντοτε με την αμφιβολία που κρατάει το πνεύμα ζωντανό, ότι συμφωνούν μαζί του όλο και περισσότεροι άνθρωποι. Το σύντομο αυτό βιβλίο «Η αντίσταση στον Δαρβίνο και άλλα 13 ετερόδοξα κείμενα» περιλαμβάνει μια σειρά ζητήματα στα οποία αν συμφωνήσουμε, αν δεν αντισταθούμε όπως αντιστεκόμαστε στη θεωρία της εξέλιξης των ειδών, θα βελτιώσουμε τη ζωή μας εδώ σ’ αυτή την άκρη της Ευρώπης.
Στο βιβλίο σου «Η αντίσταση στον Δαρβίνο και άλλα 13 ετερόδοξα κείμενα», το οποίο θεωρείς το «τελευταίο» σου (δεν νομίζω…) θίγεις πολλά ζητήματα της φιλοσοφίας, της πολιτικής, της επιστήμης, της αισθητικής και, αναπόφευκτα, περιγράφεις μερικές όψεις της δυστυχίας του να είσαι Έλληνας. Ήδη από τον τίτλο, ανακινείς το μόνιμο πρόβλημά μας, εκείνο που δεν θέλουμε να λύσουμε: το πώς η θρησκεία, το πώς η Εκκλησία, διαποτίζει τον τρόπο της σκέψης, ή της μη-σκέψης, στην Ελλάδα· το πώς κινούμαστε αργά σε ένα τέλμα θεολογικών και ιδεολογικών κοινοτοπιών. Η τραγωδία της Ελλάδας είναι ότι ποτέ δεν έφτασε εδώ ο «επικατάρατος διαφωτισμός». (Έτσι τον ονόμασε ο Μακαριστός Χριστόδουλος). Ούτε καν οι πρώτες μεταρρυθμίσεις του Λούθηρου. Διαμαρτυρόμενοι Χριστιανοί δεν υπήρξαν ποτέ στην χώρα μας. Αντίθετα η εκκλησία τα βρήκε με τους Σουλτάνους (οι κολακείες που τους απευθύνει είναι εμετικές). Γίνεται και φοροεισπράκτορας στην υπηρεσία τους. Ενώ η Δύση διαβάζει τον Καντ, τον Λοκ, τον Βολταίρο και τον Χιούμ εμείς ασχολούμαστε με τους Κολλυβάδες του Αγίου Όρους.
Περίμενες ότι το 2023 ο κόσμος θα ήταν ακόμα θρησκευόμενος, ότι τα θρησκευτικά μίση θα ήταν θανάσιμα κι ότι ο πολιτισμός θα σημαδευόταν από τις περί θεού αυταπάτες; Είναι το «θρησκευτικό αίσθημα» η αναπόδραστη μοίρα μας; Το λέω αυτό παρότι σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν συμβεί ριζικές αλλαγές μέσα σε έναν αιώνα: όμως, η δυτική Ευρώπη είναι μικρή και ίσως μικραίνει μέρα με τη μέρα.
Παραμένουμε η μόνη ευρωπαϊκή χώρα όπου το κράτος πληρώνει παπάδες και μητροπολίτες – και ο Χωρισμός συζητιέται αλλά ποτέ δεν προχωράει. Τον περίμενα από παιδί –από μαθητής– όταν είχα αναπάντητες ερωτήσεις στο μάθημα των θρησκευτικών, που ήταν σκέτη κατήχηση.
Αναλύεις τον λαϊκισμό, ως κιτς, μελό και δόλια στάση που στη χώρα μας φαίνεται ακαταμάχητη. Ίσως τώρα που μεγαλώσαμε πολύ, που πέρασε πολύς καιρός και που χάσαμε πολλές ευκαιρίες με δήθεν χαρισματικούς λαοπλάνους, να βρισκόμαστε σ’ ένα δρόμο σοβαρότητας. Ποια είναι η γνώμη σου;
Το ότι εμφανίστηκαν μερικοί σοβαροί πολιτικοί και στην χώρα μας είναι μία παρηγοριά και μία υπόσχεση. Αλλά λίγοι κούκοι δεν φέρνουν την άνοιξη… Ο λαϊκισμός είναι χειρότερος από την πλευρά των κρατικοδίαιτων διανοούμενων και των έμμισθων κονδυλοφόρων πάσης φύσεως που στοχάζονται ό,τι συμφέρει τον εργοδότη τους. Θα περάσει πολύς καιρός μέχρι να πάψει να είναι η κυρίαρχη σχέση μεταξύ πολιτικών και ψηφοφόρων. Όσο για τους κρατικοδίαιτους διανοούμενους δεν ξέρουν άλλο τρόπο να ταΐζουν την οικογένεια.
Στο βιβλίο σου είσαι επικριτικός έναντι του Ανδρέα Παπανδρέου τον οποίον θεωρώ σκέτη καταστροφή… Κι όμως, πολλοί άνθρωποι —δημοσιογράφοι, πολιτικοί κτλ— αναφέρονται σ’ αυτόν ως «αείμνηστο», ως μεγάλο μεταρρυθμιστή. Οι νεκροί δεδικαίωνται και τα τοιαύτα. Ωστόσο, αν δεν αποτιμήσουμε το κακό που έκανε ο παπανδρεϊσμός στην Ελλάδα δεν θα γυρίσουμε οριστικά σελίδα.
Και μόνο που διάλεξε τα Carmina Burana του Orff (άραγε ήξερε τι περιέχει το λατινικό κείμενο…;) σαν εισαγωγή στις συγκεντρώσεις του με τις απέραντες «λαοθάλασσες», αρκεί για να τον χαρακτηρίσει. Μεταξύ άλλων, μας άφησε ένα μεγάλο χρέος. Ευτυχώς ήρθε μετά ο Κώστας Σημίτης (ο μοναδικός σοβαρός πολιτικός μέχρι τον Κυριάκο Μητσοτάκη) και μάζεψε μερικά σπασμένα. Τα οποία ξανάεσπασε ο Καραμανλής Β’ και μας οδήγησε κατευθείαν στην χρεοκοπία.
Σχολιάζεις τον γερμανικό και γενικότερα τον ευρωπαϊκό φιλελληνισμό και το πώς η πραγματική Ελλάδα ήταν πάντοτε σκέτη απογοήτευση μπροστά στη μυθολογική. Πιστεύεις ότι μετά από αιώνες καθυστέρησης, ανατολίτικης εσωστρέφειας και εθνικιστικής κακομοιριάς, είμαστε έτοιμοι για ένα καινούργιο nationbranding; Για μια εικόνα της Ελλάδας που να περιέχει σοβαρότητα, αξιοπρέπεια, ευρωπαϊκή κουλτούρα, καινοτομία, κύρος;
Δεν ξέρω αν είμαστε έτοιμοι για ένα καινούργιο nation branding. Βλέπω όμως ότι μας χρειάζεται επειγόντως. Κι έχουμε τόσο ωραίο υλικό! Ακριβώς όπως το περιγράφεις: Με σοβαρότητα, αξιοπρέπεια ευρωπαϊκή κουλτούρα καινοτομία, κύρος.
Φυσικά, αυτό το υποτιθέμενο nationbranding θα έπρεπε να περιέχει μια λιγότερο, ή καθόλου, ιδεολογική χρήση της Ιστορίας. Το ότι το 2023, υπάρχει ακόμα ένα σταλινικό κόμμα που ψεύδεται ασυστόλως για το παρελθόν είναι ένδειξη του ελληνικού εξαιρετισμού ο οποίος μας καθηλώνει. Θέλω να πω ότι μια από τις αιτίες που επιζεί το ΚΚΕ είναι η άγνοια της ιστορίας, η ακραία διαστρέβλωσή της. Συντρέχουν κι άλλοι παράγοντες πολιτικής διαστροφής.
Συμφωνώ απολύτως για το ΚΚΕ. Ίσως όμως στο νέο Branding, το ΚΚΕ να χρησίμευε ως αξιοπερίεργο.
Στο κείμενο περί ειρηνιστικών κινημάτων γράφεις πώς χρησιμοποιούνταν σαν βιτρίνα της (τάχα) ειρηνόφιλης αριστεράς για να προσελκύσουν τις μάζες σε μια πολεμοχαρή ιδεολογία. Μέχρι πρότινος είχαμε πάψει να μιλάμε για την «ειρήνη» επειδή δεν αναγνωρίζαμε αντιμαχόμενες πλευρές όπως στον Ψυχρό Πόλεμο. Πώς κρίνεις τη στάση της Ευρώπης στις συγκρούσεις που εκτυλίσσονται αυτή τη στιγμή;
Αλίμονο, δυστυχώς, σήμερα τα ειρηνιστικά κινήματα μας χρειάζονται ακόμα περισσότερο. Η περίπτωση της Ουκρανίας είναι τραγική: ωμή επίδειξη δύναμης. Και το μόνιμο αγκάθι της Μέσης Ανατολής μας πονάει όλους. Ήσουν και παραμένεις κοινωνικά αισιόδοξος και σ’ αυτό νομίζω ότι παίζει ρόλο η εμπιστοσύνη σου στην τεχνολογία. Γίνεται ωστόσο πολύς λόγος για την «παρακμή της Δύσης»...
Δεν είναι τόσο η τεχνολογία στην οποία ελπίζω, όσο η επιστήμη. Η τεχνολογία απλώς την υπηρετεί.
Από το βιβλίο σου λείπει η αναφορά στην οδήγηση, στην αγάπη της ταχύτητας.
Η μέθη της ταχύτητας πέρασε με την ηλικία. 90άρης ραλίστας; Παραπέμπω στο βιβλίο «Τέλεια διαδρομή» (5η έκδοση).
Πολύ συχνά σε όλη τη διάρκεια της ζωής μου, από τότε που ήμουν πολύ νέα —όπως ήσουν κι εσύ— και σε έβλεπα στην τηλεόραση, έλεγα (από μέσα μου συνήθως): «Πες τα!» «Και λίγα λες!» Αυτό ξανασκέφτηκα διαβάζοντας το βιβλίο σου…
Σήμερα ο κίνδυνος και η τροχοπέδη είναι η πολιτική ορθότητα. Όσο το να «τα λέω», όπως φαίνεται και σε αυτό το βιβλίο, εξακολουθώ! Τα λέω!
Ρωτήσαμε 10 προσωπικότητες από τους χώρους των τεχνών, των βιβλίων, της πολιτικής και της ακαδημαϊκής ζωής να μας μιλήσουν για τα τρία βιβλία που διάβασαν και αγάπησαν περισσότερο μέσα στο 2024. (Έχουμε κι ένα έξτρα. Κι είναι, φυσικά, ποίηση.)
«Προσπάθησα να γράψω ένα ποίημα που δεν παραιτείται, δεν παραδίδεται, δεν σηκώνει αμαχητί τα χέρια ψηλά, δεν το βάζει στα πόδια μπροστά στην αγριάδα και τη σκληρότητα της ζωής και της εποχής»
Το βιβλίο του, με τον τίτλο «Στον ίδιο δρόμο», είναι από κάθε άποψη ένα γοητευτικό ανάγνωσμα. Τόσο γιατί αφηγείται μια γοητευτική ζωή, όσο και γιατί είναι γοητευτική η γραφή του.
Ο τόμος αριθμεί τον εικοστό τρίτο της σειράς «Ο Κύκλος των Μουσείων», μιας εκδοτικής πρωτοβουλίας η οποία αποτελεί μακρά πολιτιστική συνεισφορά στο πλούσιο αρχαιολογικό απόθεμα της Ελλάδας.
6°
