Marjane Satrapi: Το κορίτσι του Persepolis μεγάλωσε και κάνει νέα επανάσταση

Η Μάρτζι είναι 10 ετών και μεγαλώνει στην Τεχεράνη κατά τη διάρκεια της Ισλαμικής Επανάστασης. Γύρω της ο κόσμος αλλάζει και αυτή προσπαθεί μέσα από τα παιδικά της μάτια να κατανοήσει αυτές τις αλλαγές. Οι κουβέντες της δασκάλας της, τα παιδικά βιβλία που πέφτουν στα χέρια της, τα τηλεοπτικά ρεπορτάζ, όλα αποτελούν ερεθίσματα για τη μικρή Marji η οποία και συμμετέχει όλο και περισσότερο στις συζητήσεις που γίνονται γύρω της. Της αρέσουν οι πατάτες με κέτσαπ, ο ήρωας της είναι ο Μπρους Λι, ενώ έχει έμμονη ιδέα να γίνει η τελευταία προφήτισσα. Μοιράζεται την ιδέα της και τις αρχές που τη συνοδεύουν, με την αγαπημένη της γιαγιά:

• Όλοι πρέπει να φέρονται σωστά
• Όλοι πρέπει να λένε μια καλή κουβέντα
• Όλοι πρέπει να κάνουν καλές πράξεις
• Όλοι οι φτωχοί πρέπει να τρώνε ένα κοτόπουλο την ημέρα
• Οι ηλικιωμένοι θα σταματήσουν να υποφέρουν

Τα χρόνια περνούν και η Μάρτζι είναι πλέον έφηβη. Το σώμα της υφίσταται αλλαγές που τη ζορίζουν, αποκτά έτσι επαναστατικό και προκλητικό χαρακτήρα. Αναζητά την ανεξαρτησία της. Ωριμάζει, ταυτόχρονα όμως μαθαίνει να συνδυάζει το πάθος της για ελευθερία με τον σεβασμό στην πολιτιστικές παραδόσεις του τόπου της. Σταδιακά, η κοσμοθεωρία της Μάρτζι αλλάζει και γίνεται μέρος της επανάστασης. Ωστόσο, η σύλληψη του θείου της Ανούς για κατασκοπεία θα τη συγκλονίσει. Χάνει σταδιακά την πίστη της, αναρωτιέται πώς ταιριάζει το ελεύθερο πνεύμα της σε μια ολοένα πιο θεοκρατική και καταπιεστική χώρα. Ο πόλεμος με το Ιράκ έχει ως αποτέλεσμα τον θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων συμπατριωτών της, οι απαγορεύσεις και οι περιορισμοί είναι κάτι που δεν ανέχεται.

Η οικογένειά της καταλαβαίνει πως η σύγκρουση της Μάρτζι με τις αρχές είναι θέμα χρόνου. Πηγαίνει για σπουδές στη Βιέννη. Το Ιράν που γνώρισε σε μικρή ηλικία είναι πλέον ανυπόφορο.

Η Μάρτζι δεν είναι άλλη από τη Marjane Satrapi, συγγραφέα της αυτοβιογραφικής σειράς “Persepolis”. Η Satrapi ένιωθε από πολύ νωρίς το χρέος να γράψει τα απομνημονεύματά της, καθώς εδώ και πολλά χρόνια η συζήτηση για το Ιράν επικεντρώνεται κυρίως στις ενέργειες εξτρεμιστών, με τη φωνή των απλών πολιτών να παραμένει σιωπηλή.

Στην εισαγωγή του “Persepolis” γράφει μεταξύ άλλων: «Επίσης δεν θέλω η πατρίδα μου να ξεχάσει εκείνους τους Ιρανούς που έχασαν τη ζωή τους στις φυλακές υπερασπιζόμενοι την ελευθερία, που πέθαναν στον πόλεμο κατά του Ιράκ, που υπέφεραν από διάφορα καθεστώτα ή που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις οικογένειές τους και να τραπούν σε φυγή.»

Το κορίτσι εκείνο του Persepolis μεγάλωσε. 24 χρόνια μετά την κυκλοφορία του λογοτεχνικού αυτού αριστουργήματος, η Marjane Satrapi, στα 55 της πλέον, απολαμβάνει τη φήμη μίας εκ των πλέον ευπώλητων συγγραφέων του Ιράν, καθώς και της πρώτης γυναίκας υποψήφιας για Όσκαρ ταινίας κινουμένων σχεδίων μεγάλου μήκους. Τα τελευταία χρόνια δε, έγινε περαιτέρω γνωστή ως η σκηνοθέτιδα του φιλμ “Radioactive”, το οποίο εξιστορεί τη ζωή και καριέρα της Μαρί Κιουρί. Μέσω του έργου της, η Satrapi προσπαθούσε πάντοτε να εξανθρωπίσει του συμπατριώτες της, αντιδρώντας στα στερεότυπα τα οποία παρουσιάζει κατά καιρούς ο δυτικός κόσμος για τη χώρα της. Ταυτόχρονα, απαντούσε πολύ συχνά και με τον τρόπο της στη συνεχή απαίτηση του κοινού για επιστροφή της Μάρτζι. Όπως έλεγε χαρακτηριστικά «το κοριτσάκι αυτό μεγάλωσε». Ωστόσο, ο θάνατος της Mahsa Amini, το 2022, ήταν ένα γεγονός αρκετό για να κάνει τη Satrapi να ασχοληθεί ξανά με το σχέδιο. Η Amini πέθανε σε ηλικία 22 ετών, τρεις ημέρες μετά τη σύλληψή της από την ιρανική αστυνομία ηθών, επειδή δεν φορούσε τη μαντίλα της με τον τρόπο που προβλέπει ο αυστηρός ενδυματολογικός κώδικας που επιβάλλεται στις γυναίκες στο Ιράν.

Η Marjane Satrapi συντονίζει το project «Woman, Life, Freedom»

Το “Woman, Life, Freedom” είναι ένα project που συντονίζεται από τη Satrapi και αποτελεί ένα συλλογικό βιβλίο, 17 Ιρανών και διεθνών καλλιτεχνών κόμικ. Με τη βοήθεια ερευνητών και ακαδημαϊκών, οι κομίστες περιγράφουν πώς ο θάνατος της Amini οδήγησε στο μεγαλύτερο κύμα λαϊκών διαδηλώσεων στη χώρα, τα τελευταία χρόνια. Οι διαδηλώσεις αυτές ξεκίνησαν λόγω της επιμονής των ιρανικών αρχών για το ότι η Amini πέθανε από φυσικά αίτια. Το project δημιουργήθηκε ώστε να τιμήσει αυτούς τους διαδηλωτές, ανάμεσα στους οποίους υπήρχαν και αρκετοί που εκτελέστηκαν, ενώ δανείζεται τον τίτλο του από το βασικό σύνθημα εκείνων των ημερών, το οποίο και φώναζαν αυτές οι γυναίκες αφαιρώντας και καίγοντας τις μαντίλες τους.

Σκοπός της συλλογής αυτής είναι η αποτύπωση των γεγονότων ώστε να τα καταλάβει και ο κόσμος που δεν έχει ιδιαίτερη σχέση με την ιρανική ιστορία, καθώς επίσης και η περιγραφή του κοινωνικού και πολιτικού πλαισίου της χώρας, μέσα από τις ιστορίες διαδηλωτών, γυναικών, ανδρών, φοιτητών κ.α. Μέσα στις σελίδες της συλλογής περιγράφονται επίσης οι δολοφονίες και οι φυλακίσεις κατά την αιματηρή καταστολή, οι οποίες είχαν το αντίθετο από το επιθυμητό για τις αρχές αποτέλεσμα, καθώς εξάπλωσαν το κύμα της αγανάκτησης σε ολόκληρη τη χώρα.

Μιλώντας στη βρετανική εφημερίδα Guardian για το “Woman, Life, Freedom” project, η Satrapi θα είναι σαφής: «Το αποκαλώ επανάσταση. Δεν είναι εξέγερση, δεν είναι κίνημα, είναι μια κανονική επανάσταση. Το έχω πει πολλές φορές και κανείς δεν λέει το αντίθετο: νομίζω ότι είναι η πρώτη πραγματικά φεμινιστική επανάσταση… και υποστηρίζεται από άνδρες!»

Ο απόηχος των διαδηλώσεων που ξεκίνησαν τον Σεπτέμβριο του 2022, όπως ήταν αναμενόμενο, δεν μπορούσε να αποδοθεί εξ ολοκλήρου από τα δυτικά ΜΜΕ, λόγω της ελλιπούς πρόσβασης στην περιοχή και τα γεγονότα. Η συλλογή “Woman, Life Freedom” επιχειρεί να καλύψει αυτό το κενό, περιγράφοντας τους κρατικούς κατασταλτικούς μηχανισμούς και αποδίδοντας προσωπικές ιστορίες οι οποίες δεν είδαν ποτέ το φως της δημοσιότητας. Από τα παιδιά που ξυλοκοπήθηκαν επειδή δεν φορούσαν τα σωστά ρούχα, τους γονείς τους που φυλακίστηκαν επειδή διαμαρτυρήθηκαν για τους ξυλοδαρμούς, μέχρι ακόμα και τους δικηγόρους που φυλακίστηκαν λόγω της υπερασπιστικής γραμμής αυτών των ανθρώπων. Η τέχνη του κόμικ σίγουρα αποτελεί ένα ιδανικό μέσο ώστε να αποδοθεί η πραγματικότητα εκείνων των ημερών. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η ζωγραφιά ενός θυμωμένου προσώπου λέει πολλά περισσότερα από μια απλή περιγραφή, ασχέτως από την εθνικότητα και το πολιτιστικό υπόβαθρο του κάθε αναγνώστη.

Κατά την περίοδο των διαδηλώσεων, η Marjane Satrapi βρισκόταν στο Παρίσι. Στη γαλλική πρωτεύουσα έλαβαν χώρα πολλές διαδηλώσεις και πορείες προς την Πρεσβεία του Ιράν, κάποιες από τις οποίες οδήγησαν σε εκτεταμένα επεισόδια με την αστυνομία. Μιλώντας στη γνωστή δημοσιογράφο Christiane Amanpour και την εκπομπή της “Amanpour and Company”, η Satrapi είχε πει χαρακτηριστικά:

«Οι συμπατριώτες μου έχουν κουραστεί από το καθεστώς, θέλουν δημοκρατία. Το Ιράν έχει δικτατορία. Και όταν μια δικτατορία είναι ανοιχτή σε μεταρρυθμίσεις, σταματάει να είναι δικτατορία, δεν πάνε μαζί αυτά τα δύο. Οι νέοι θέλουν ένα διαφορετικό σύστημα. Είναι πολύ διαφορετική γενιά από εμάς. Σκεφτείτε πως όταν έλαβε χώρα η Ισλαμική Επανάσταση, μόλις το 40% των Ιρανών μπορούσαν να διαβάσουν και να γράφουν. Το ποσοστό αυτό είναι τώρα στο 80%. Με το internet υπάρχει άμεση πρόσβαση στην πληροφορία. Η νέα γενιά δεν είναι καθόλου σεξιστές. Το σύνθημα είναι το “Woman, Life, Freedom”. Τα δικαιώματα των γυναικών είναι απλά ανθρώπινα δικαιώματα».

Η συλλογή “Woman, Life, Freedom” αναμένεται να κυκλοφορήσει στις 19 Μαρτίου από τον εκδοτικό οίκο Seven Stories Press UK. Τις δημιουργίες των 17 συμμετεχόντων σχεδιαστών (συμπεριλαμβανομένης της Marjane Satrapi) πλαισιώνουν οι απόψεις τριών ειδικών για το Ιράν και πιο συγκεκριμένα των Jean-Pierre Perrin (δημοσιογράφου της Libération), Farid Vahid (ερευνητή) και Abbas Milani (ιστορικού του UC Berkeley και Διευθυντή του Προγράμματος Ιρανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ).

Τον Νοέμβριο του 2007 η Marjane Satrapi σχεδίασε αποκλειστικά για τη Athens Voice το παρακάτω εξώφυλλο, με αφορμή την κυκλοφορία της πρώτης μεγάλου μήκους ταινίας της, “Persepolis”, με την οποία ξεκίνησε δυναμικά την πορεία της.

«Συμβαίνει κάτι παράξενο σε κάθε ιστορία, ακόμη και στη δική σου. Όταν την κάνεις σενάριο μεταμορφώνεται αυτόματα σε μυθοπλασία. Στην αρχή δεν ήταν ιδιαιτέρα εύκολο να βλέπω τον εαυτό μου στην οθόνη –ήμουν εγώ–, γιατί φυσιογνωμικά ο χαρακτήρας μού μοιάζει πολύ. Yπάρχει λόγος όμως που επέλεξα να μου μοιάζει, καθώς δεν ήθελα το φιλμ να είναι μια κοινωνική ή πολιτική δήλωση. Ήθελα να είναι η ιστορία ενός ανθρώπου, γι’ αυτό χρησιμοποίησα και το αληθινό μου όνομα. Tο γεγονός ότι είναι η ιστορία ενός μόνο ανθρώπου είναι που την κάνει καθολική» είχε δηλώσει η Marjane Satrapi μιλώντας στην Athens Voice, σε μια μεγάλη συνέντευξη για τη ζωή της και το σινεμά.