Ο Γιάννης Ζηρίνης και «Ένας κόσμος χωρίς τέλος»

Επιμεληθήκατε το graphic «novel» (που δεν είναι μυθοπλασία, είναι «non fiction») «Ένας κόσμος χωρίς τέλος»: τα κόμικς είναι έργο του Christophe Blain και η αφήγηση είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας του με τον Jean-Marc Jancovici. Ο Jancovici είναι Γάλλος μηχανικός, ειδικός στην ενέργεια και στο κλίμα. Πώς ξεκίνησε η συνεργασία σας με αυτούς τους δύο δημιουργούς;
Τον Jancovici τον πρωτοείδα σε μια εκπομπή στην γαλλική τηλεόραση πριν από δύο περίπου χρόνια όταν πρωτο-κυκλοφόρησε το βιβλίο στη Γαλλία. Το παρουσίαζε το βιβλίο με πολύ πάθος και με πειστικότητα, μιλούσε ακατάπαυστα λέγοντας εξαιρετικά ενδιαφέροντα πράγματα για το θέμα και για το πώς προσπάθησαν με τον Blain να εκλαϊκεύσουν αυτό το δύσκολο δίπολο της ενέργειας και του κλίματος. Εξηγούσε πως χρειάστηκαν δυο χρόνια για να το ετοιμάσουν και επιχειρηματολογούσε με αριθμούς και στατιστικές που μου φαίνονταν απόλυτα πειστικά. Την επόμενη μέρα αναζήτησα το βιβλίο στα βιβλιοπωλεία: είχε ήδη γίνει ανάρπαστο —στη Γαλλία έχει πουλήσει 800.000 αντίτυπα— και το βρήκα με δυσκολία. Όταν ξεκίνησα να το διαβάζω με συνεπήρε αμέσως και όταν τελείωσα την πρώτη ανάγνωση το ξεκίνησα πάλι από την αρχή για να το εμπεδώσω: κάθε σελίδα του περιέχει πολλές πληροφορίες που συνδέονται μεταξύ τους. Η όλη παρουσίαση των επιχειρημάτων γίνεται με έναν κάπως παιχνιδιάρικο τρόπο που λειτουργεί πολύ πειστικά χωρίς να χάνεται η ακρίβεια της πληροφόρησης. Έτσι, το πρότεινα στις Εκδόσεις Κριτική που το υιοθέτησαν αμέσως και ξεκίνησε η συνεργασία με την μεταφράστρια Φ. Βλαχοπούλου — η οποία υπερέβαλε εαυτόν στην απόδοση των εννοιών και του ανάλαφρου ύφους του βιβλίου. Μαζί με την ομάδα των εκδόσεων Κριτική είμαστε πολύ υπερήφανοι για το αποτέλεσμα της ελληνικής έκδοσης που έχει τίτλο «Ένας κόσμος χωρίς τέλος». Το βιβλίο έχει ήδη μεταφραστεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες ενώ τους επόμενους μήνες θα κυκλοφορήσει και στις ΗΠΑ. Οι συγγραφείς έχουν ανακοινώσει ότι θα ακολουθήσει και δεύτερος τόμος.

Το βιβλίο εκλαϊκεύει τα προβλήματα της ενέργειας και του περιβάλλοντος και εστιάζει στις προειδοποιήσεις των εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ πως αν συνεχίσουμε έτσι, θα βρεθούμε σε πολύ δύσκολη θέση. Τι πρέπει να κάνει το κάθε άτομο χωριστά: έχω καταργήσει το ΙΧ από το 2004, δεν τρώω κρέας, παίρνω όλο και σπανιότερα το αεροπλάνο… Έχουν αποτέλεσμα αυτές οι επιλογές ή ματαιοπονώ;
Το «Ένας κόσμος χωρίς τέλος» εξηγεί πώς φτάσαμε στην κλιματική κρίση μετά από χρήση των ορυκτών καυσίμων επί δυο αιώνες… Και το πόσο εξαρτημένη είναι πλέον η ζωή μας από την ενέργεια. Αυτή η εξάρτηση χρειάζεται αλλαγή συμπεριφοράς από τον καθένα μας στην κατανάλωση της ενέργειας και ταυτοχρόνως αλλαγή των πηγών παραγωγής της ενέργειας —είναι ένα θέμα που αφορά κυρίως τις κυβερνήσεις και την αυτοδιοίκηση. Οι αλλαγές αυτές στην παραγωγή και στην κατανάλωση ενέργειας θα πρέπει να συμβαίνουν ταυτόχρονα ώστε να καταφέρουμε σταδιακά να μειώσουμε τις ανάγκες μας σε ενέργεια. Στις πλούσιες χώρες της Δύσης η τάση των καταναλωτών σήμερα είναι να αγοράζουν μεγάλα ηλεκτρικά αυτοκίνητα τύπου SUV που οι αυτοκινητοβιομηχανίες με μεγάλη προθυμία προσφέρουν καθότι αυτά είναι ακριβότερα.…

Πράγμα παράλογο…
Ναι, εφόσον έτσι αυξάνεται συνεχώς η ζήτηση για ηλεκτρική ενέργεια. Αντίθετα, η χρήση του ηλεκτρικού ποδηλάτου για τις αστικές μετακινήσεις παρουσιάζει σημαντικά πλεονεκτήματα.

O Jancovici και το Shift Project, η δεξαμενή σκέψης την οποία έχει συνιδρύσει, προσπαθούν να επηρεάσουν τις αποφάσεις σχετικά με τον δραστικό περιορισμό των ορυκτών καυσίμων και την αντικατάστασή τους από άλλες μορφές ενέργειας- συμπεριλαμβανομένης και της πυρηνικής. Πόσο εφικτό είναι να πραγματοποιηθεί ομαλά αυτή η μετάβαση;
Η χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) που έχουν πολύ χαμηλές εκπομπές CO2 αποτελεί πλέον πραγματικότητα στις περισσότερες χώρες της υφηλίου. Στην ΕΕ το 2022 έγινε μεγάλη συζήτηση κατά πόσον η πυρηνική ενέργεια μπορεί να θεωρηθεί ΑΠΕ. Μετά από σκληρή διαπραγμάτευση η πυρηνική ενέργεια, ως πηγή πολύ χαμηλών εκπομπών CO2, απολαμβάνει των ιδίων ευεργετημάτων με τις ΑΠΕ.

Ο Jancovici είναι ριζωμένος στη Γαλλία… Η Γαλλία με την παραγωγή και χρήση πυρηνικής ενέργειας ίσως μπορεί να ηγηθεί των ευρωπαϊκών χωρών ώστε να επιτευχθεί η επιθυμητή αποδέσμευση από τον άνθρακα.
Πράγματι, η Γαλλία με τους 56 πυρηνικούς σταθμούς της αποτελεί την ηγέτιδα δύναμη στον τομέα. Ο Jancovici είναι μεταξύ των ακτιβιστών οικολόγων που έχει πάρει θέση υπέρ της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας που αποτελούν μονάδες. σταθερής παραγωγής ως απαραίτητο συμπλήρωμα στις ΑΠΕ οι οποίες παρουσιάζουν μεγάλες διακυμάνσεις στην παραγωγή τους. Θεωρεί ότι η πυρηνική ενέργεια θα μας είναι απαραίτητη για μερικές δεκαετίες ακόμα ως μεταβατική λύση μέχρι να βρεθούν άλλες τεχνολογίες παραγωγής ενέργειας χωρίς εκπομπές CO2 που θα επιτρέψουν την παύση της λειτουργίας των πυρηνικών σταθμών. Ήδη, το 2022, στην αρχή του πολέμου, ο πρόεδρος Μακρόν ανακοίνωσε τη δημιουργία 6 νέων σταθμών και η Βρετανία επίσης σχεδιάζει νέους σταθμούς.

Ο Jancovici έχει επικριθεί —όλοι όσοι μιλούν δημοσίως επικρίνονται, εξυπακούεται— για την υπερβολική εμπιστοσύνη του στην πυρηνική ενέργεια καθώς και για είδος μεσσιανισμού που τον διακρίνει.
Ναι, αλλά σιγά-σιγά και οι πλέον δύσπιστοι αρχίζουν να αλλάζουν άποψη.

To ότι κατάφερε να πείσει τον Nicolas Hulot, που είναι οικολόγος της παλιάς σχολής, ότι η πυρηνική ενέργεια δεν ισοδυναμεί με όλεθρο ίσως σημαίνει ότι μπορεί να πείσει κι άλλους λήπτες αποφάσεων.
Ακριβώς. Αυτό συμβαίνει διότι στο πρόβλημα της ενεργειακής επάρκειας δεν υπάρχουν ανώδυνες λύσεις, αποδεκτές από όλους. Ισχύει κι εδώ η ρήση «το καλύτερο είναι εχθρός του καλού» κι εμείς οι πολίτες πρέπει να συμβιβαστούμε με αυτήν την πραγματικότητα.

Το αντιπυρηνικό κίνημα, δαιμονοποίησε την πυρηνική ενέργεια ακόμα και για ειρηνικούς σκοπούς και έχει θέσει σοβαρά εμπόδια στη συναίνεση πάνω σ’ αυτό το ζήτημα. Άραγε η κοινή γνώμη μετατοπίζεται ή παραμένουμε στην άγνοια και στις φοβίες που συνδέονται με τα πυρηνικά ατυχήματα;
Η κοινή γνώμη στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης μετακινείται ως προς την αξιοποίηση της πυρηνικής ενέργειας: η αποδοχή της σε πολλές χώρες έχει αυξηθεί κατά 15% μετά την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία. Επίσης, οι πολίτες αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι όλες οι μορφές παραγωγής ενέργειας έχουν συνέπειες: οι ανεμογεννήτριες και τα ηλιακά χρειάζονται και αυτές πρώτες ύλες για την κατασκευή τους — τσιμέντο, χάλυβας, πολυμερή— ενώ για κάποιους αποτελούν οπτική ρύπανση, τα πυρηνικά δημιουργούν απόβλητα κλπ. Το βιβλίο εξηγεί με παραστατικό τρόπο τα θέματα αυτά· μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε πως όποια πηγή ενέργειας και να χρησιμοποιηθεί θα επιφέρει στο περιβάλλον κάποιας μορφής αλλοίωση.

Πάντως, η πυρηνική ενέργεια δεν μπορεί να καλύψει όλη την ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη.
Ναι, θα αποτελεί μια συμπληρωματική πηγή στις άλλες πηγές που ήδη υπάρχουν —άνεμος, ήλιος, υδατοπτώσεις, βιοαέριο— και σε άλλες που θα προκύψουν από την τεχνολογική εξέλιξη.

Όπως λέει το βιβλίο «η πυρηνική ενέργεια είναι μόνο μέρος της λύσης». Ποια είναι τα άλλα μέρη;
Η ενέργεια έχει δυο όψεις: την παραγωγή και την κατανάλωσή της. Μεγάλη συζήτηση γίνεται για την παραγωγή της: ναι η όχι στα πυρηνικά, ανεμογεννήτριες στην στεριά η στην θάλασσα, ηλιακοί συλλέκτες στους αγρούς ή στις στέγες, αποθήκευση της περισσευούμενης ενέργειας κλπ. Νομίζω όμως ότι υπάρχουν επίσης μεγάλα περιθώρια συζήτησης για την ορθολογικότερη κατανάλωση της ενέργειας που αφορά τον καθένα μας.

Ποια είναι η ευθύνη της Γερμανίας;
Η Γερμανία ήδη από την δεκαετία του ’70 επέλεξε την εξάρτηση της από το φθηνό ρωσικό αέριο, που της έδωσε μεγάλο πλεονέκτημα στην βιομηχανική της παραγωγή, ιδιαίτερα στην χημική της βιομηχανία. Παραλλήλως, εδώ και δεκαετίες, έχει αναπτυχθεί έντονο κύμα άρνησης στην πυρηνική ενέργεια —περιγράφεται πολύ γλαφυρά στο βιβλίο— και θα χρειαστεί χρόνος για να αλλάξει η γερμανική κοινή γνώμη στο θέμα της πυρηνικής ενέργειας. Πάντως και η Γερμανία μετά το 2022 αποφάσισε να μεταθέσει για αργότερα το κλείσιμο των πυρηνικών μονάδων της.

Πού κάναμε το λάθος στην Ευρώπη; Για τις ΗΠΑ δεν σας ρωτώ, είναι διαφορετική περίπτωση και μακρά συζήτηση.
Κάναμε λάθος στην άκριτη επιλογή του μοντέλου της συνεχούς οικονομικής ανάπτυξης που συνεπάγεται και ανάλογη αύξηση της κατανάλωσης ενεργειακών πόρων, επιλογή που ακολούθησαν όλες οι χώρες στην υφήλιο. Σήμερα, οι εξελίξεις στην κλιματική αλλαγή μάς καλούν να αναθεωρήσουμε αυτό το μοντέλο, κάτι που δεν είναι καθόλου εύκολο να αποδεχτούν οι πολίτες της κάθε χώρας. Στο βιβλίο υπάρχουν κάποιες προτάσεις για τις αλλαγές που θα χρειαστούν στο μοντέλο, όμως το θέμα είναι τεράστιο: οι λύσεις απαιτούν σχεδιασμό σε βάθος χρόνου, κατανόηση από τους πολίτες των διαθέσιμων επιλογών και τη συναίνεσή τους σε αλλαγή συμπεριφοράς είτε ως παραγωγών (λχ στον αγροτικό τομέα) είτε κυρίως ως καταναλωτών.

Ποιους τομείς δραστηριότητας μπορούμε να εξορθολογίσουμε;
Η κατανάλωση αφορά τρεις τομείς: παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών κάθε είδους (αγροτικά, βιομηχανικά, υπηρεσίες όπως ο τουρισμός), μετακινήσεις/μεταφορές και κατοικία. Και στους τρεις αυτούς τομείς τα περιθώρια βελτιστοποίησης της χρήσης της ενέργειας είναι σημαντικά, ιδιαίτερα στην χώρα μας.

Πώς μπορούμε να διαδώσουμε την επιστημονική γνώση σχετικά με την ενέργεια και την κλιματική αλλαγή; Ήδη μπορούμε με διαφωτιστικά βιβλία όπως το «Ένας κόσμος χωρίς τέλος»… Αλλά εννοώ γενικότερα…
Η τεχνολογική και οικονομική εξέλιξη στους δύο τελευταίους αιώνες προσέφερε στον άνθρωπο σημαντική βελτίωση της ποιότητας ζωής. Το βιβλίο περιγράφει με εύληπτο και διασκεδαστικό τρόπο το πώς σήμερα καταφέραμε να εξασφαλίζουμε διατροφή για σχεδόν 8 δις κατοίκους στον πλανήτη και πώς σε πολλές χώρες παρέχεται σε σημαντικό μερίδιο του πληθυσμού απασχόληση, αξιοπρεπής διαβίωση καθώς και μακροχρόνια εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη και συντάξεις. Τα επιτεύγματα αυτά οφείλονται τόσο στην τεχνολογική εξέλιξη, όσο και στην αξιοποίηση των ορυκτών καυσίμων που καταναλώσαμε αμέριμνα επί διακόσια χρόνια. Η κλιματική αλλαγή όμως μας αναγκάζει να αναθεωρήσουμε τον τρόπο ζωής μας και μάλιστα γρηγορότερα από ό,τι αρχικά πρόβλεπαν οι επιστήμονες. Για να αποδεχτούν οι πολίτες τις αλλαγές που συνεπάγεται η ενεργειακή εγκράτεια —αυτόν τον όρο χρησιμοποιεί ο Jancovici— πρέπει, όπως είπα, να κατανοήσουν το πώς φτάσαμε εδώ, ποιες επιλογές υπάρχουν και τι σημαίνει αυτό για τον καθένα χωριστά στην καθημερινή του συμπεριφορά.

Το βιβλίο αποτελεί ένα πρώτο βήμα σε αυτή την κατεύθυνση, γιατί συμβάλλει στη δημιουργική και ψύχραιμη συζήτηση γύρω από τα θέματα της ενέργειας, που είναι κρίσιμα για την επιβίωση και την ευημερία των κοινωνιών μας.