Σαν σήμερα 4 Μαρτίου 1887 δημοσιεύεται η πρώτη υπόθεση του Σέρλοκ Χολμς

Ελάχιστα πρόσωπα στην ιστορία της Αγγλίας ξεπερνούν τη φήμη του Σέρλοκ Χολμς. Σαν σήμερα το 1887, το «Σπουδή στο κόκκινο», η πρώτη του υπόθεση δημοσιεύεται στο ετήσιο περιοδικό Beeton’s Christmas Annual, αποκαλύπτοντας τις εξαιρετικές ικανότητες ανάλυσης και αναγωγής του ντετέκτιβ και αιχμαλωτίζοντας από εκείνη τη στιγμή τη φαντασία του αναγνωστικού κοινού.

137 χρόνια μετά το μυθιστορηματικό του ντεμπούτο, ο ξερακιανός ντετέκτιβ, το οστεώδες λαγωνικό της Μπέικερ Στριτ με την πίπα και το μυαλό που «επαναστατεί στην αποτελμάτωση» είναι εδώ, μέσα από τα βιβλία, τις ταινίες και τις απειράριθμες απεικονίσεις του, μέσα από τη διαρκή του επιρροή του στην ποπ κουλτούρα και την ανεξίτηλη σφραγίδα του στο αστυνομικό μυθιστόρημα. Τι ήταν εκείνο που έκανε τόσο ξεχωριστό το μυθοπλαστικό δημιούργημα του Άρθουρ Κόναν Ντόιλ;

«Σπουδή στο κόκκινο»: Η πρώτη υπόθεση του Σέρλοκ Χολμς  

Βρισκόμαστε στα τέλη του 19^ου αιώνα. Πυκνή κίτρινη ομίχλη τυλίγει το Λονδίνο. Καθώς τα βαριά σύννεφα απλώνονται πάνω από τους δρόμους, δύο άνδρες κοιτούν διερευνητικά από τα δωμάτια της οδού Μπέικερ 221Β. Ο ένας είναι ψηλός και αδύνατος με λεπτό πρόσωπο, γαμψή μύτη και μέτωπο διανοούμενου. Ο άλλος είναι πιο κοντός και εύσωμος, με τετράγωνο πιγούνι και μουστάκι. Ξαφνικά μια άμαξα προβάλλει από το σκοτάδι. Ένας πελάτης, με μια ιστορία γεμάτη μυστήριο και πιθανούς κινδύνους, έρχεται να συμβουλευτεί τον Σέρλοκ Χολμς. Για πρώτη φορά, το παιχνίδι είναι έτοιμο να ξεκινήσει, με τους Χολμς και Γουάτσον να αναζητούν την αλήθεια στην αθέατη πλευρά της μητρόπολης.

Ο τίτλος «Σπουδή στο κόκκινο» αναφέρεται στη μέθοδο που χρησιμοποιεί ο ιδιοφυής ντετέκτιβ για να διαλευκάνει το μυστήριο της ιστορίας, τους φόνους δύο Αμερικανών στο Λονδίνο. Την ονομάζει έτσι διότι: «Υπάρχει η κόκκινη κλωστή του φόνου που διατρέχει το άχρωμο κουβάρι της ζωής, και το δικό μας καθήκον είναι να την ξετυλίξουμε, να την απομονώσουμε και να φανερώσουμε το κάθε εκατοστό της».

Στο μυθιστόρημα αυτό μαθαίνουμε επίσης πώς γνωρίστηκε ο Χολμς με τον πιστό του φίλο, δόκτορα Τζον Χ. Γουάτσον, καθώς και το πώς οι δυο τους βρέθηκαν να συγκατοικούν στο διαμέρισμα της Μπέικερ Στριτ. Ο Γουάτσον είναι ο συμπαραστάτης του Σέρλοκ Χολμς στην εξιχνίαση των υποθέσεων που αναλαμβάνει, καταγράφοντας τη μεθοδολογία του και τις πρακτικές που εφαρμόζει, ενώ παράλληλα εκτελεί τον άτυπο ρόλο του βιογράφου του.

«Ασκώ ένα επάγγελμα δικής μου επινόησης. Είμαι ντετέκτιβ - σύμβουλος»

Ο Χολμς ήταν ένας ψηλός άνδρας, «λίγο πάνω από ένα και ογδόντα», με λεπτό πρόσωπο και μεγάλο μέτωπο. Τα μαλλιά του ήταν μαύρα (και αργότερα, όταν πλέον ήταν μεσήλικας, γκρίζα), ενώ είχε διαπεραστικά, γκρίζα μάτια, σκουρόχρωμα και πυκνά φρύδια και λεπτή γερακίσια μύτη, χαρακτηριστικά τα οποία αποκρυσταλλώθηκαν στη συλλογική μνήμη μέσα από τις περίφημες εικονογραφήσεις του Σίντνεϊ Πάτζετ για το The Strand Magazine.

Ιδιόρρυθμος στον υπερθετικό, ο Σέρλοκ Χολμς δεν έχανε ποτέ ευκαιρία να τονίζει τη μοναδικότητα του επαγγέλματος που είχε επιλέξει («Ασκώ ένα επάγγελμα δικής μου επινόησης. Νομίζω ότι είμαι ο μοναδικός στον κόσμο. Είμαι ντετέκτιβ - σύμβουλος»), ενώ παροιμιώδης ήταν ο ψυχρός ορθολογισμός του: «Δεν θα το είχε σε τίποτα να δώσει σ’ έναν φίλο του μια μικρή δόση από φυτικό αλκαλοειδές, και θα το έκανε όχι από κακία, αλλά απλώς και μόνο για να του δοθεί η ευκαιρία να παρατηρήσει το αποτέλεσμα».

Οι εκκεντρικές συνήθειες και η υπεροψία του («Δε συμφωνώ με όλους εκείνους που θεωρούν αρετή τη μετριοφροσύνη») δε μετριαζόταν στο παραμικρό από τη μοναχική του φύση. Στο διήγημα «Σκάνδαλο στη Βοημία» αναφέρεται ότι ο Χολμς «μισούσε κάθε μορφή συναναστροφή με όλη την μποέμικη ψυχή του» και παρέμεινε σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ασυνήθιστα απόμακρος από τον υπόλοιπο κόσμο.

Στην «Περιπέτεια του Διάσημου Πελάτη» ο Γουάτσον παρατηρεί: «Ήμουν πιο κοντά του απ’ οποιονδήποτε άλλον, αλλά ταυτόχρονα είχα την αίσθηση ότι υπήρχε ένα χάσμα ανάμεσά μας».

Ένας ιδιόρρυθμος βιολονίστας

Σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο Χολμς παρέμεινε παθιασμένος ακροατής μουσικής, αλλά και ιδιόρρυθμος βιολονίστας. Στις αρχές της γνωριμίας τους, ο Γουάτσον περιέγραψε τη συνήθειά του: «Γέρνοντας πίσω στην πολυθρόνα του τα βράδια, έκλεινε τα μάτια του και γρατζούνιζε αδιάφορα το βιολί που ήταν ακουμπισμένο πάνω στο γόνατό του. Μερικές φορές οι νότες ήταν δυνατές και μελαγχολικές. Άλλοτε φανταστικές και χαρούμενες».

Η γοητεία που ασκούσε η μουσική στον Χολμς απευθυνόταν κατά κύριο λόγο στα ισχυρότατα συναισθήματα που κρυβόταν κάτω από την επιφάνεια της αυστηρής νοησιαρχίας του, ενώ τον απάλλασσε με τον πλέον εγγυημένο τρόπο από τις πιέσεις της δουλειάς και τους περιορισμούς που ο ίδιος είχε σκόπιμα επιβάλει στον εαυτό του, κυνηγώντας τις φιλοδοξίες του.

Όλα αυτά γίνονται ξεκάθαρα μέσα από την περιγραφή του Γουάτσον για τον Χολμς, σε μια συναυλία. Στον «Σύνδεσμο των Κοκκινομάλληδων» γράφει: «Όλο το απόγευμα έμεινε στη θέση του, βυθισμένος στην πιο τέλεια ευτυχία, κουνώντας αργά τα μακριά, λεπτά δάχτυλά του στον ρυθμό της μουσικής, ενώ το χαμογελαστό πρόσωπο και τα υγρά, ονειροπόλα μάτια του δε θύμιζαν σε τίποτα τα μάτια του ντετέκτιβ Χολμς, του ακούραστου και πανούργου διώκτη του εγκλήματος».

Το Λονδίνο του Σέρλοκ Χολμς

Το Λονδίνο των τελών του 19^ου αιώνα στο οποίο ζούσε ο Χολμς και έμελλε να χαράξει τη μοναδική  του σταδιοδρομία, ήταν το κέντρο της μεγαλύτερης αυτοκρατορίας που είχε γνωρίσει ποτέ ο κόσμος. Από τα κέντρα της διακυβέρνησής του και τους διαδρόμους της εξουσίας, άνδρες έλεγχαν το πεπρωμένο 400 εκατομμυρίων ψυχών κατά μήκος της γης. Οι επισκέπτες της πόλης έμεναν ευθύς κατάπληκτοι από το θέαμα που παρουσίαζε. Το Λονδίνο κατέκλυζε τις αισθήσεις.

Καθώς ο Χολμς είχε περιστασιακούς πελάτες και αρκετό ελεύθερο χρόνο, άρχισε να εξερευνά τη μητρόπολη, με αποτέλεσμα να γίνει ένας πεπειραμένος γνώστης της. Περιδιαβαίνοντας τους δρόμους από το Γουάιτχολ μέχρι το Γουαϊτσάπελ, από το Πάντιγκτον ως το Πέκχαμ, κατέληξε να τους γνωρίζει άριστα, θέτοντας τα θεμέλια για έναν χάρτη της πόλης χαραγμένο στο μυαλό του. Όπως ο ίδιος εξομολογείται στο «Ο Σύνδεσμος των Κοκκινομάλληδων»: «Είναι ένα από τα χόμπι μου να έχω ακριβή γνώση του Λονδίνου». Φυσικά, ήταν κάτι παραπάνω από χόμπι. Σε αρκετές περιπτώσεις, η γνώση αυτή στάθηκε καίρια για την επίλυση των  υποθέσεών του, ακόμη και σωτήρια για τη ζωή του.

Μακριά από το Λονδίνο, ο Χολμς δεν υπήρξε ποτέ ευτυχισμένος, ακόμα και τις ημέρες της υποτιθέμενης συνταξιοδότησής του. Στον «Εσωτερικό Ασθενή» ο Γουάτσον παρατηρεί: «Ούτε η εξοχή ούτε η θάλασσα ασκούσαν πάνω του την παραμικρή γοητεία. Του άρεσε να ζει ανάμεσα σε πέντε εκατομμύρια ψυχές, και να τρέχει στο άκουσμα της παραμικρής φήμης ή υποψίας κάποιου ανεξιχνίαστου εγκλήματος».

Χολμς και βικτοριανή εποχή

Ο βίος του Σέρλοκ Χολμς αξίζει να αναγνωστεί ως μελέτη της βικτοριανής περιόδου. Όπως ο Χολμς, όλοι όσοι γαλουχήθηκαν στα τέλη της βικτοριανής περιόδου βίωσαν μια εποχή πνευματικής και κοινωνικής αναταραχής, εξίσου δραματικής με όσα θα έφερνε ο εικοστός αιώνας. Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις κατέρρεαν μπροστά στον καταιγισμό νέων θεωριών για το άτομο και τη θέση του στον κόσμο.

Η Βρετανική Αυτοκρατορία υποτίθεται πως δεν θα έδυε ποτέ, και μολονότι έδειχνε αθάνατη, οι σπόροι της καταστροφής είχαν ήδη φυτευτεί. Η Γερμανία και η Αμερική αναδύονταν ως ανταγωνιστές της. Νέες ιδεολογίες, ο σοσιαλισμός, ο κομμουνισμός, ο φεμινισμός, άρχισαν να κλονίζουν τα θεμέλια στα οποία δομήθηκαν η σιγουριά και η ασφάλεια της βικτοριανής εποχής. Την αγωνία για έναν κόσμο που μεταβαλλόταν με απρόβλεπτο ρυθμό. Όπως αναφέρουν οι ερευνητές, «η αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του Χολμς καθρεφτίζει και τον χαρακτήρα της εποχής στην οποία ωρίμασε».

Ο ίδιος ο ντετέκτιβ  ωστόσο υποκινούνταν από την αιώνια αναζήτηση για αλλαγή, για νέα ερεθίσματα και συγκινήσεις. Οι πλέον βαθιές πεποιθήσεις του, για την κοινωνία, την επιστήμη, έρχονταν συχνά σε σύγκρουση με τις αξίες της εποχής. Ακολουθώντας κανείς τον Χολμς μέσα από τις διακυμάνσεις της καριέρας του, παρακολουθεί ταυτόχρονα και τη βικτοριανή εποχή να συγκρούεται με τους δαίμονές της.

Η διαχρονική γοητεία του Σέρλοκ Χολμς

Καθώς οι αφηγήσεις του Γουάτσον συνεχίζουν να καταγράφονται σε βιβλία και περιοδικά, η φήμη του Χολμς εξαπλώνεται. Οι ιστορίες του έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες, από τα αφρικανικά ως τα γίντις και από τα αρμενικά ως τα βιετναμέζικα. Κατά τη δεκαετία του 1890 άρχισαν να παίζονται δραματοποιημένες παραστάσεις με θέμα τη ζωή του Χολμς, οι οποίες εξακολουθούν να παρουσιάζονται μέχρι και σήμερα. Ο ντετέκτιβ υπήρξε ήρωας εκατοντάδων ταινιών, από την πρώιμη εποχή του βωβού κινηματογράφου μέχρι σήμερα.

Περισσότεροι από 75 ηθοποιοί έχουν ερμηνεύσει τον χαρακτήρα σε πάνω από 250 παραγωγές για τη μικρή και τη μεγάλη οθόνη. Ανάμεσά τους, ο Μπέιζιλ Ράθμποουν και ο Τζέρεμι Μπρετ, ο Ίαν Ρίτσαρντσον, ο Πίτερ Κούσινγκ, ο Κρίστοφερ Λι, ο Ίαν ΜακΚέλεν, ο Ρόμπερτ Ντάουνι τζούνιορ, ο Μπένεντικτ Κάμπερμπατς.

Μολονότι έχουν περάσει περίπου 100 χρόνια από τον μυθιστορηματικό θάνατο του Χολμς, άτομα από όλο τον κόσμο εξακολουθούν να του γράφουν ζητώντας τη βοήθειά του. Μέχρι πρόσφατα η Abbey House, έδρα της Abbey Nationnal Building Society, η οποία βρίσκεται στο μέρος όπου κάποτε ορθωνόταν η κατοικία του Χολμς στην οδό Μπέικερ, είχε στην υπηρεσία της έναν γραμματέα ώστε να απαντά στις επιστολές που αποστέλλονταν στη συγκεκριμένη διεύθυνση. Από τον θάνατό του το 1929 και μετά, πλήθος μελετητών του Χολμς συνέγραψαν σωρεία από διατριβές και πραγματείες για τη ζωή και το έργο του. Στις μισές χώρες του κόσμου υπάρχουν λέσχες του Σέρλοκ Χολμς, τα μέλη των οποίων είναι αφοσιωμένα στη λεπτομερή διερεύνηση των πεπραγμένων του.

Όπως συμβαίνει και με άλλες αντιπροσωπευτικές μορφές της ιστορίας, ο Σέρλοκ Χολμς έχει συγκεντρώσει το ενδιαφέρον της βιομηχανίας της πολιτιστικής κληρονομιάς. Το όνομά του έχει δοθεί σε παμπ και ξενοδοχεία, ενώ καθημερινά στην πρωτεύουσα διοργανώνονται ομάδες ξενάγησης στο Λονδίνο του Χολμς. Αναμνηστικά στριμώχνονται στα ράφια μαγαζιών με τουριστικά είδη. Αρκεί να νιώσει κανείς την επιθυμία και μπορεί να αγοράσει ασημένια αγαλματάκια, μαγνητάκια ψυγείου, κούπες, επιτραπέζια, κυνηγετικά καπέλα, τη χαρακτηριστική κάπα Ίνβερνες ή πίπες σχεδιασμένες στο αυθεντικό καλούπι του Χολμς.

Για οποιονδήποτε μελετητή του Χολμς ωστόσο, το άλφα και το ωμέγα στην έρευνά του παραμένουν τα γραπτά του Κόναν Ντόιλ. Υπάρχουν 56 σύντομες ιστορίες και τέσσερα μυθιστορήματα, όλα τους καταγεγραμμένα επιμελώς από τον δρ. Γουάτσον, ο οποίος μεταφέρει πιστά στον αναγνώστη όσα αφορούσαν το εξαιρετικό άτομο με το οποίο συγκατοικούσε στην οδό Μπέικερ.

Όσο για τον ίδιο τον δημιουργό του, ο Άρθουρ Κόναν Ντόιλ ανέκαθεν θεωρούσε ως πραγματική του κλίση τη συγγραφή ιστορικής λογοτεχνίας και, μέχρι τον θάνατό του, ένιωθε μεγαλύτερη περηφάνια όχι για τη συναναστροφή του με τον Χολμς και τον Γουάτσον, αλλά για μυθιστορήματα όπως το «Η Λευκή Συντροφιά», για το οποίο δήλωνε πως «άξιζε εκατό ιστορίες του Σέρλοκ Χολμς».

(Με πληροφορίες: Nick Rennison, «Σέρλοκ Χολμς - Η ανεπίσημη βιογραφία», εκδόσεις Κέδρος, μετάφραση Σμαράγδα Σοφού)