Πώς βρέθηκε ο Μαρξ στον κήπο του Δαρβίνου;

Στη χρυσή μου νιότη φαντασιοκοπούσα ότι κάποτε θα ταξίδευα κι εγώ –όπως ο Δαρβίνος– στα νησιά Γκαλαπάγος του Ισημερινού και θα κολυμπούσα στα νερά του Ειρηνικού πλάι στις χελώνες που έδωσαν τροφή στη σκέψη του Άγγλου φυσιοδίφη. Το ταξίδι μου δεν θα ήταν τόσο πολυετές σαν του Δαρβίνου –πέντε χρόνια θαλασσοδερνόταν εκείνος– ούτε με κάποιο τρικάταρτο θα ταξίδευα (περισσότερο σε κάποιο κρουαζιερόπλοιο με σκεφτόμουν). Μέχρι σήμερα μπορεί να έχω επισκεφτεί τα πέρατα της γης, αλλά στα Γκαλαπάγος δεν έφτασα ακόμα, ενώ όλο και περισσότερο απομακρύνεται ένας τέτοιος προορισμός καθώς πλησιάζω στη δύση του βίου μου. 

Από την άλλη, ποιος δεν έχει διαβάσει το «Κεφάλαιο» του Καρλ Μαρξ; (Κανείς, θα μου πείτε, και μάλλον θα έχετε δίκιο.) Μήπως το «Κομμουνιστικό μανιφέστο» τότε; (Κάπου το έχω στη βιβλιοθήκη μου, αλλά ακόμα κι αν το έχω μελετήσει το μόνο που θυμάμαι είναι αυτή η χαρακτηριστική αρχή του, η τόσο αλησμόνητη: «Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη. Το φάντασμα του κομμουνισμού».)

Όλα αυτά μου θύμισαν ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα που διάβασα πρόσφατα σε μια πολύ καλή έκδοση (UTOPIA) και σε μια αξιομνημόνευτη μετάφραση του Γιάννη Καλιφατίδη. Πρόκειται για το βιβλίο της Ιλόνα Γέργκερ, «Ο Μαρξ στον κήπο του Δαρβίνου».

Οι δυο αυτοί στοχαστές, ο Δαρβίνος και ο Μαρξ, είναι συγκαιρινοί και συνέπεσε μάλιστα να ζουν και οι δύο σε κοντινή απόσταση στη Βρετανία. Ωστόσο, δεν συναντήθηκαν ποτέ. Πώς βρέθηκε, λοιπόν, ο Μαρξ στον κήπο του Δαρβίνου; Όπως μας εξηγεί η συγγραφέας στο παράρτημα του βιβλίου, η συγκεκριμένη συνάντηση είναι προϊόν μυθοπλασίας. Το ίδιο και κάποια άλλα πρόσωπα που αναφέρει στο μυθιστόρημά της. Επινόησε αυτή τη συγγραφική συνθήκη γιατί ήθελε να φέρει αντιμέτωπους αυτούς τους δύο άνδρες που ο καθένας με τον τρόπο του άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στη σύγχρονη Ιστορία του κόσμου. Και, όπως δηλώνει ο Ένγκελς στον επικήδειό του πάνω από το μνήμα του επιστήθιου φίλου του Καρλ Μαρξ, εκείνοι οι δυο άνθρωποι μοιράζονταν πολλά κοινά:

«Αν ο Δαρβίνος ανακάλυψε σε ποιους νόμους υπακούει η εξέλιξη της οργανικής φύσης, ο Μαρξ ανακάλυψε από ποιους νόμους διέπεται η εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας… Η φυσιοδιφική επιστήμη του Δαρβίνου εκθρόνισε τον Θεό. Η οικονομική επιστήμη του Μαρξ εκθρόνισε τον καπιταλισμό. Ο Δαρβίνος εξηγεί πώς αναπτύσσονται τα φυτά και τα ζώα στον αγώνα για επιβίωση. Ο Μαρξ εξηγεί πώς αναπτύσσονται οι διάφοροι τύποι κοινωνίας στον αγώνα του ανθρώπου για επιβίωση. Από τον χειρόμυλο γεννήθηκε η φεουδαρχική κοινωνία, από τον ατμόμυλο η καπιταλιστική κοινωνία των βιομηχάνων… Η θεωρία της εξέλιξης απέδειξε περίτρανα πως όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, δεδομένου ότι μοιράζονται τους ίδιους προγόνους, είτε είναι μαύροι, είτε κίτρινοι ή λευκοί…».

Ώσπου όμως η συγγραφέας να φτάσει ως τους τάφους των ηρώων της, μας δίνει μια εμπεριστατωμένη περιγραφή της πορείας τους, μέσα από μια ευφάνταστη πεζογραφική γραφίδα που οδηγεί τον αναγνώστη ευφρόσυνα μέχρι το τέλος.

Για να θυμούνται οι παλαιότεροι και να μαθαίνουν οι πιο νέοι.