Γιάννης Σκορδάς - Δημήτρης Δημητριάδης: «2049 - Οδηγίες Χρήσης για το Μέλλον της Ανθρωπότητας»

Πρόσφατα είχα την ευκαιρία να δω την τελευταία ταινία του μεγάλου Wim Wenders, «Perfect Days», η οποία αφορά την καθημερινότητα ενός Ιάπωνα που βιώνει την έβδομη δεκαετία της ζωής του, ο οποίος αρνείται να συμμετάσχει στην απρόσωπη κοινωνία του διαδικτύου και της ψηφιακής εικόνας. Ακολουθεί μια γοητευτική ρουτίνα που περιλαμβάνει απόσταση από το κινητό τηλέφωνο (όταν μπαίνει στο σπίτι το αφήνει σε ένα ράφι κοντά στην πόρτα, δίπλα στα κλειδιά και το ρολόι), φωτογραφίες polaroid, χρήση κασέτας για το άκουσμα μουσικής, και διαβάζει ξαπλωμένος στο πάτωμα λίγο πριν αποκοιμηθεί με το βιβλίο ανοιχτό. Μια από τις θεματικές που αγγίζει η ταινία είναι η μάχη του ρομαντικού ανθρώπου για εσωτερική αναζήτηση και γαλήνη μακριά από τις διαβρωτικές συνέπειες της τεχνολογίας.

Aν επιχειρούσαμε να εξηγήσουμε σε κάποιον που ζούσε τη δεκαετία του 1960 πώς θα εξελισσόταν η ζωή επτά δεκαετίες μετά είναι σαφές ότι θα θα μας ήταν πάρα πολύ δύσκολο να επικοινωνήσουμε πως οι νέες τεχνολογίες έχουν επηρεάσει τις ζωές μας. Δεν αναφέρομαι τόσο στο αμιγώς τεχνολογικό σκέλος - μερικά από τα τεχνολογικά επιτεύγματα που απολαμβάνουμε σήμερα υπήρχαν και τότε, και μάλιστα με μαζική χρήση. Εκεί λοιπόν που θα δυσκολευόμασταν είναι στην απόπειρα περιγραφής των κοινωνικών αλλαγών οι οποίες με επίκεντρο το διαδίκτυο μετέβαλαν καθοριστικά την ανθρώπινη εμπειρία.

Η απόπειρα των ανθρώπων να ψηλαφήσουν το μέλλον δεν είναι κάτι καινούριο. Το άγνωστο σαγηνεύει. Μερικές μέθοδοι δεν είναι και τόσο data-driven βέβαια, όπως το άνοιγμα ενός αστρολογικού χάρτη, ή παλαιότερα η επίσκεψη σε ένα μαντείο.

Ο 21ος αιώνας και οι υπολογιστές δυνατότητες που απελευθερώθηκαν συνέβαλαν στη μετεωρική άνοδο της πρακτικής του foresight, που στα ελληνικά αποδίδεται ως «προορατική διερεύνηση», η οποία  αφορά την παραγωγή τεκμηριωμένων σεναρίων του μέλλοντος τα οποία βασίζονται σε τάσεις και πιθανά τεχνολογικά ορόσημα τα οποία αλλάζουν το ρου της οικονομίας και της καθημερινότητας. Η έγκαιρη προετοιμασία για πιθανές απότομες μελλοντικές μεταβολές αποτελεί αναγκαία συνθήκη σε ένα κόσμο πολύ-κρίσεων.

Εδώ και περίπου ένα μήνα, η ελληνική βιβλιογραφία απέκτησε τον πρώτο της τίτλο που πραγματεύεται τα ζητήματα που αναφέρονται παραπάνω, το βιβλίο «2049 - Οδηγίες Χρήσης για το Μέλλον της Ανθρωπότητας», ου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Key Books, με πρόλογο του Γ. Μαστρογεωργίου, Ειδικού Γραμματέα Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού της Κυβέρνησης). Οι συγγραφείς Δημήτρης Δημητριάδης (ερευνητής στην Ε.Γ. Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού) και Γιάννης Σκορδάς (Οικονομολόγος με ειδίκευση στο σχεδιασμό αειφόρων και ψηφιακών επιχειρηματικών μοντέλων)παραδίδουν ένα βιβλίο που αποτελείται από διαδοχικές εικόνες του μέλλοντος.

Μπορεί να διαβαστεί και ως ημερολόγιο μιας μέρας που ακόμα δεν έχει έρθει. Με έντονο χάρισμα στην αφήγηση (θυμίζει έντονα το στυλ του Χαράρι), οι συγγραφείς σκιαγραφούν πώς ενδέχεται να αλλάξει η ζωή μας μέχρι τα μέσα του 21ου αιώνα ως αποτέλεσμα των τεκτονικών τεχνολογικών αλλαγών που ήδη συμβαίνουν. Κάθε κεφάλαιο αναλύει και από μία διακριτή θεματική: το μέλλον της εργασίας, της μετακίνησης, της μακροβιότητας, των πόλεων, της δικαιοσύνης, και άλλα.

Στην ενότητα για το μέλλον της εργασίας, για παράδειγμα, εξετάζονται οι προτιμήσεις των ανθρώπων για υβριδική εργασία (μοίρασμα της εργασιακής εβδομάδας μεταξύ γραφείου και σπιτιού) και πως αυτό επηρεάζει τον τρόπο που λειτουργούν οι ομάδες. Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε ένα περιβάλλον όπου τα meetings θα διεξάγονται, αντί μέσω Zoom, μέσω εικονικής πραγματικότητας, όπου οι συμμετέχοντες θα εκπροσωπούνται από avatar και θα αλληλεπιδρούν εικονικά, με τη χρήση των σχετικών γυαλιών. Μια ενδιαφέρουσα προέκταση αυτής της κατάστασης είναι η δυνατότητα που θα έχουν τα άτομα να σχεδιάσουν και ορίσουν τα avatar τους εκ του μηδενός, δηλαδή να μπορούν να επανασυστήσουν τον εαυτό τους όπως το επιθυμούν.

Στην ενότητα για το μέλλον των πόλεων διαβάζουμε για την Οικιστική του Κωνσταντίνου Δοξιάδη, όπως και για παραδείγματα “έξυπνων πόλεων” από αναπτυσσόμενες χώρες που κατάφεραν να νικήσουν χρόνια προβλήματα υιοθετώντας εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης.

Νομίζω πως είναι ένα βιβλίο που σε προβληματίζει για το τι μέλλει γενέσθαι για την ανθρωπότητα, χωρίς όμως να σε φοβίζει. Ισορροπεί χαρισματικά μεταξύ απλότητας λόγου και πολυπλοκότητας περιεχομένου.

Εν κατακλείδι, το βιβλίο αυτό αποτελεί την ιδανική εισαγωγή σε ζητήματα foresight για όποιον ενδιαφέρεται να εξερευνήσει αυτό το νέο πεδίο επιστημονικής δραστηριότητας που επιχειρεί να αποτελέσει τη σύζευξη του παρόντος με το μέλλον εστιάζοντας στη μη γραμμικότητα των φαινομένων τεχνολογικής εξέλιξης.