«Ιατρική και ανθρώπινο πρόσωπο» και «Ρέκβιεμ για τη χαμένη αθωότητα»: Τα δύο νέα βιβλία του Θανάση Δρίτσα

«Ιατρική και Ανθρώπινο Πρόσωπο»: Ο Τάσος Γερμενής γράφει για το βιβλίο του Θανάση Δρίτσα

Ομολογώ ότι αισθάνομαι κάπως άβολα που συμμετέχω σ’ αυτό το πάνελ κι επιτρέψτε μου να σας εξηγήσω το λόγο.

Στη ζωή μου ευτύχησα να μάθω τι είναι Επιστήμη. Την υπηρέτησα, τη λάτρεψα και την απόλαυσα. Μόνο που, όταν άρχισε να περνάει εκείνη η ψευδαίσθηση εξουσίας που έχουν όλοι οι νέοι επιστήμονες, αυτή η σχέση, όπως όλες εξάλλου οι ερωτικές σχέσεις, άρχισε να με καταπιέζει. Ο ορθολογισμός, η αντικειμενικότητα, η προσήλωση στη μέθοδο, η υποταγή στην αλήθεια των άλλων, η ακριβορρημοσύνη μου περιόριζαν την ελευθερία της έκφρασης, μιας και λειτουργούσαν ως προϋποθέσεις για να προσεγγίσω, μες απ’ το δρόμο της Επιστήμης, την ομορφιά.

Θαύμαζα τους ανθρώπους της Τέχνης και ζήλευα τον ελεύθερο τρόπο, με τον οποίο έφτιαχναν και βίωναν την ομορφιά. Δέσμιος του έρωτά μου με την Επιστήμη, δεν κατάφερα ποτέ να δω την Τέχνη πέρα και πάνω από ένα αυστηρά γνωσιακό επίπεδο. Για να καταλάβετε, στα μουσεία αφιερώνω πολύ μεγαλύτερο χρόνο για να διαβάσω την πινακίδα με τις πληροφορίες παρά για να απολαύσω το αντίστοιχο έκθεμα.

Αντιλαμβάνεσθε, λοιπόν, τον θαυμασμό που ένιωσα γι’ άλλη μια φορά για τον Θανάση Δρίτσα, όταν διάβασα τα δυο βιβλία του που παρουσιάζουμε απόψε. Θαυμασμό για έναν άνθρωπο που κατορθώνει και ισορροπεί στο μεταίχμιο μεταξύ Επιστήμης και Τέχνης. Που καταφέρνει και φτιάχνει ομορφιά ταυτόχρονα με το σφυρί του επιστημονικού στοχασμού και με το καλέμι της υπερβατικής ελευθερίας της Τέχνης. Που διαμορφώνει τον χώρο του πνεύματος που θάπρεπε να φιλοξενεί την Ιατρική.

Προφανώς, το πρώτο που άνοιξα ήταν το Ιατρική & Ανθρώπινο Πρόσωπο. Όσο το διάβαζα, τόσο εντονότερα είχα την εντύπωση ότι κάπου είχα ξαναδιαβάσει αυτό το βιβλίο. Στην αρχή νόμισα ότι με παρέσυρε η ταύτιση των απόψεών μου με τις τοποθετήσεις του συγγραφέα. Σύντομα όμως αναθυμήθηκα ότι αυτά που διάβαζα με παρέπεμπαν στη Νέμεση της Ιατρικής του Ivan Illich. Όχι· δεν πρόκειται για τον ήρωα του Τολστόι. Απλή συνωνυμία είναι. Ο Ivan Illich ήταν ένας Αυστριακός ιερωμένος που διακρίθηκε ως φιλόσοφος και κοινωνικός κριτικός. Το βιβλίο του Νέμεση της Ιατρικής, που έγινε κυρίως γνωστό με τον επεξηγηματικό τίτλο Τα όρια της Ιατρικής, κυκλοφόρησε το 1975 και θεωρήθηκε ως το ευαγγέλιο της Κοινωνιολογίας της Ιατρικής.

Το χωρίο του Ivan Illich που θα σας διαβάσω, πιστεύω ότι συγκεφαλαιώνει το πνεύμα της συγγραφής του Θανάση Δρίτσα. Λέει, λοιπόν, ο Ivan Illich:

«Η υγεία είναι μια διαδικασία προσαρμογής στην ανάπτυξη, τη γήρανση, τη νόσο και τον θάνατο, μέσα από μηχανισμούς που είναι ενσωματωμένοι στην κουλτούρα και την παράδοση των ανθρώπινων κοινοτήτων. Η Ιατρική έχει σφετεριστεί το μονοπώλιο στην ερμηνεία και στη διαχείριση της υγείας, της ευημερίας, της οδύνης, της νόσου, της αναπηρίας και του θανάτου, εις βάρος όμως της ίδιας της υγείας. Αυτό το ιατρικό μονοπώλιο στερεί από τους ανθρώπους την αυτονομία τους. Με τη στενή παρακολούθηση των ανθρώπων και τη φροντίδα τους από τη γέννηση (ή ακόμα και πριν από τη γέννηση) έως το θάνατο, η τέχνη του να ζεις και η τέχνη του να πεθαίνεις, που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά, διαγράφηκαν και χάθηκαν. Η συνοχή των παραδοσιακών ανθρώπινων κοινοτήτων αντικαταστάθηκε από τη μοναξιά των ατόμων, σχηματίζοντας μια ανώνυμη μάζα «καταναλωτών υγείας».

Τα 14 κεφάλαια του βιβλίου του Θανάση θα μπορούσαν κάλλιστα να ήταν περιπτώσεις (cases) ενσωματωμένες στη ροή του βιβλίου του Ivan Illich, προκειμένου να επαναπροσδιορίσουν το διακύβευμα της ανθρωπιστικής Ιατρικής στην εποχή μας.

Γιατί αυτό ακριβώς επιτυγχάνει με τις περιπτώσεις που περιγράφει, με έναν εξόχως πειστικό λόγο, στο βιβλίο του ο Θανάσης. Πρώτ’ απ’ όλα να πείσει τον αναγνώστη ότι πράγματι σήμερα διακυβεύεται ο ανθρωπιστικός χαρακτήρας της Ιατρικής και, σε ένα δεύτερο επίπεδο, ότι αυτό το θέμα αυτή τη στιγμή χρειάζεται επαναδιαπραγμάτευση. Δραστική επαναδιαπραγμάτευση, πέρα από  τους ηθικολογικούς και φιλοσοφικούς προβληματισμούς που, χρόνια τώρα, το περιστοιχίζουν.

Η ερώτηση, βέβαια, μετά απ’ αυτό είναι γιατί χρειάζεται επαναπροσδιορισμό το διακύβευμα της ανθρωπιστικής Ιατρικής.

Ο ανθρωπισμός άρχισε να προβάλει ως ζητούμενο από τη στιγμή που η Ιατρική άρχισε να ενσωματώνει τις ανακαλύψεις των άλλων επιστημών και να αποκτά επιστημονικό χαρακτήρα. Ουσιαστικά αυτό πήρε σοβαρές διαστάσεις μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ως δευτερογενής επιστήμη, η Ιατρική άρχισε τότε να αποκτά εξουσία και αυτονομία, που επέτρεπαν στους λειτουργούς της πατερναλιστικού τύπου συμπεριφορές και αλλοίωναν τη σχέση τους με τον άρρωστο. Ο στόχος των γιατρών, δηλαδή, άρχισε να εστιάζεται στη θεραπεία των νοσημάτων κι όχι να φροντίδα των αρρώστων. Το κλασικό moto ότι «η Ιατρική πάντοτε παρηγορεί, μερικές φορές ανακουφίζει και σπανίως θεραπεύει» άρχισε να αναστρέφεται.

Παρά τις σοβαρές προσπάθειες των εκπαιδευτικών συστημάτων, το πρόβλημα αυτό, τα τελευταία χρόνια, άρχισε να παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Τις αιτίες αυτής ακριβώς της κρίσης της ανθρωπιστικής Ιατρικής παρουσιάζει στο βιβλίο του ο Θανάσης. Κι αν θέλαμε να ταξινομήσουμε κάπως τις αιτίες αυτού του φαινομένου, θα χωρίζαμε το βιβλίο σε δυο μέρη.

Απ’ τη μια μεριά, παρουσιάζονται οι δομικές αλλαγές που επέφερε στην Ιατρική η επιστημονική εξέλιξη, ποδηγετούμενη όμως από την τεχνολογία. Κι όταν λέω τεχνολογία δεν εννοώ μόνο τη βιοτεχνολογία και την κατακλυσμική ανακάλυψη νέων φαρμάκων και άλλων θεραπευτικών παρεμβάσεων, αλλά -κυριολεκτικά- κάθε μορφής τεχνολογία. Αν υπάρχει µια περιοχή της ανθρώπινης δραστηριότητας η οποία υπόκειται σε µεταβολές που προέρχονται από άλλα πλαίσια, τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά, αυτή δεν είναι άλλη από την περιοχή όπου ασκείται η Ιατρική.

Αυτές οι αλλαγές αφορούν ακόμη και τις ίδιες τις έννοιες της υγείας και της νόσου. Τα όρια υγείας και νόσου είναι πλέον πολύ θολά. Αφορούν, επίσης, τους πρωταγωνιστές της ιατρικής πρακτικής. Ο γιατρός, ο ένας γιατρός που ερχόταν στο σπίτι και έβλεπε τον άρρωστο, ό,τι κι αν είχε, δεν υπάρχει πια. Αντ’ αυτού υπάρχουν άπειροι ειδικοί που κομματιάζουν τον άρρωστο ανάλογα με τα προβλήματά του.

Κι ο άρρωστος δεν είναι πια το υποκείμενο που αντάλλασσε την εμπιστοσύνη του με την υπευθυνότητα του γιατρού. Ο άρρωστος σήμερα είναι ένας ισότιμος, ανεξάρτητος παίκτης, ένας συνέταιρος του γιατρού εις ό,τι αφορά τις ιατρικές αποφάσεις.

Από την άλλη πλευρά εξίσου σημαντική αιτία της κρίσης της ανθρωπιστικής Ιατρικής είναι το γεγονός ότι μεγάλο μέρος της εξουσίας που απέκτησε κτίζοντας την επιστημονική της φυσιογνωμία, έχει πλέον μετακινηθεί προς εξωτερικούς φορείς. Τα συστήματα υγείας, τα κράτη, τα οικονομικά συμφέροντα προσδιορίζουν πλέον, σε σημαντικό βαθμό, τον τρόπο άσκησης της Ιατρικής. Ο άρρωστος αλλά κι ο γιατρός είναι εξίσου αντιμέτωποι με εξουσίες που διαχειρίζονται την υγεία ως εμπορευματικό είδος και όχι ως δημόσιο αγαθό. Ο γιατρός δεν καλείται να θεραπεύσει τη νόσο του συγκεκριμένου αρρώστου αλλά το πρότυπο νόσου που περιγράφεται στις κατευθυντήριες οδηγίες, που συνέταξε το σύστημα υγείας και σύμφωνα με το οποίο πρότυπο οφείλει να κατατάξει τον άρρωστο που έχει μπροστά του.

Έτσι αναφύονται ακόμη και παράδοξες μορφές Ιατρικής. Μιλούμε σήμερα για Αμυντική Ιατρική, Ιατρική δηλαδή που γίνεται για την αποφυγή του ενδεχόμενου εμπλοκής με το νόμο, ή για Μάταιη Ιατρική, δηλαδή για Ιατρική που γίνεται χωρίς πιθανότητα ίασης ή ανακούφισης. Πόσο ανθρώπινη μπορεί να είναι η Ιατρική που ασκείται με αυτόν τον τρόπο;

Το συμπέρασμα, επομένως, δεν μπορεί να είναι παρά το ότι η Ιατρική καλείται σήμερα να ξεκαθαρίσει τι πρόκειται να χαθεί αναγκαστικά και τι θα επιλέξει να διαφυλάξει από όλα εκείνα τα στοιχεία που μέχρι σήμερα καθόριζαν την ανθρωπιστική της έκφραση. Καλείται να συντάξει εκ νέου τον κώδικα των ανθρωπιστικών αξιών που καλείται να υπηρετήσει. Μόνο που αυτή τη φορά δεν αρκεί η -έτσι κι αλλιώς απαραίτητη- συνεχής επαγρύπνηση σε επίπεδο ιατρικής εκπαίδευσης. Απαιτούνται παρεμβάσεις σε ευρύτερο κοινωνικό αλλά και πολιτικό επίπεδο. Απαιτούνται προβλέψεις και παρεμβάσεις θεσμικού χαρακτήρα, ώστε η Ιατρική να καταστεί αποτελεσματική, τόσο για τον κάθε συγκεκριμένο ασθενή, όσο και για την εξασφάλιση της κοινωνικής αναπαραγωγής, της οποίας η Ιατρική αποτελεί βασική συνιστώσα.

Είμαι βέβαιος ότι το βιβλίο του Θανάση θα βοηθήσει όσους γιατρούς το διαβάσουν να επανεξετάσουν τη θέση τους μέσα στη σχέση τους με τον άρρωστο αλλά και τον ρόλο τους απέναντι στο σύστημα υγείας. Όσο για τους μη γιατρούς, πιστεύω ότι σίγουρα θα τους βοηθήσει να διώξουν κάπως την απροσδιόριστη ομίχλη με την οποία έρχονται αντιμέτωποι κάθε φορά που κοιτάζουν την Ιατρική.

Και κάπου εδώ θα τέλειωνα, γιατί εκ πρώτης όψεως δεν φαντάστηκα ότι μου επιτρέπεται να μιλήσω για το άλλο βιβλίο (Το ρέκβιεμ της χαμένης αθωότητας), μιας και στο εξώφυλλο υπήρχε η δήλωση ότι πρόκειται για διηγήματα. Και εγώ ούτε φιλόλογος, πολλώ δε μάλλον, ούτε κριτικός είμαι.

Αρχίζοντας όμως να το διαβάζω χαλαρά (όπως περίπου χαλαρώνω για να απολαύσω τη μουσική του Θανάση), διαπίστωσα κάποια στιγμή ότι αυτό που εγώ διάβαζα δεν ήταν αυτό που οι φιλόλογοι έχω ακούσει να χαρακτηρίζουν διηγήματα. Αυτά που διάβαζα, εγώ θα τα χαρακτήριζα «κοινωνιολογικά δοκίμια ανθρώπινης Ιατρικής» («….κι ανθρώπινης ζωής», θα πρόσθετα). Και δεν αναφέρομαι μόνο στον «Θάλαμο αριθμός έξι» του Τσέχωφ ούτε μόνο στον Γερμανό γιατρό της Μήλου ούτε μόνο στην κοινωνιολογία της μακροζωίας και του γήρατος. Αναφέρομαι στη βιολογία του υγρού στοιχείου, στην οικολογία των «υπόγειων διαδρομών» κι ίσως κυρίως ν’ αναφέρομαι στον Μίλτο Σαχτούρη. Για κάτι που ξέχασε να γράψει ο Θανάσης. Αναφερόμενος στη φυματίωση που είχε περάσει στα νιάτα του, ο Σαχτούρης είχε πει ότι «Χωρίς την αρρώστια μου είναι ζήτημα αν είχα γίνει ποτέ ποιητής».

Κι εγώ, χωρίς τη φυματίωση του πατέρα μου είναι ζήτημα αν είχα κάνει τίποτα απ’ αυτά που κατάφερα στη ζωή μου.

Σ’ ευχαριστώ από καρδιάς, Θανάση.

Ακούστε εδώ τα podcast του Θανάση Δρίτσα με τον Τάσο Γερμενή: Μέρος Α, Μέρος Β, Μέρος Γ

«Ιατρική και Ανθρώπινο Πρόσωπο» & «Ρέκβιεμ για την Χαμένη Αθωότητα»: Η Φένια Τσανάκα γράφει για τα δύο νέα βιβλία του Θανάση Δρίτσα.

Καλησπέρα και από μένα. Είμαι πολύ χαρούμενη που είμαι εδώ μαζί σας…

Κάποτε, όταν ήμουν φοιτήτρια αρχιτεκτονικής, ένας καθηγητής είπε σ’ έναν συμφοιτητή μου που έκανε μια καταπληκτική προφορική παρουσίαση  σχεδίων: «Εάν δεν είχα μάτια θα με είχες πείσει, αλλά επειδή έχω μάτια βλέπω ότι τα σχέδιά σου δεν είναι καλά, οπότε να επανέλθεις σε 15 μέρες.»

Αυτό που μένει από ένα βιβλίο είναι η αίσθηση του κειμένου και όχι η ανάλυση. Μένει η γοητεία του κειμένου, αν μας κάλεσε σε σχέση, εάν άγγιξε τον βαθύτερό μας εαυτό… Γι’ αυτό  θα ξεκινήσω με ένα απόσπασμα από το βιβλίο που εμένα  με γοήτευσε. Θα ομολογήσω ότι άλλαξα πολλές φορές το ποιο κείμενο με είχε συγκινήσει πιο πολύ γιατί ήταν πολλά. Γράφει λοιπόν (βλ. σελ 26, Ιατρική και Ανθρώπινο Πρόσωπο) ο Θανάσης Δρίτσας : « Γράφει ο Adam Kay στο βιβλίο του. Καλώς ήλθατε στη ζωή ενός νέου γιατρού. Δουλειά 97 ώρες την εβδομάδα. Αποφάσεις ζωής και θανάτου. Ένα ατελείωτο τσουνάμι σωματικών υγρών και το παρκόμετρο του νοσοκομείου να βγάζει περισσότερα από εσένα. Ανάμεσα σε βάρδιες χωρίς τέλος, νύχτες χωρίς ύπνο και Σαββατοκύριακο στη δουλειά, ο Adam Kay καταγράφει στο ημερολόγιο του, δίχως ενδοιασμούς και υπεκφυγές τις εμπειρίες του ως νέος γιατρός. Σύμφωνα με κριτική του βιβλίου του Kay στην δημοφιλή βρετανική εφημερίδα Guardian το μυστικό ημερολόγιο ενός νέου γιατρού είναι τόσο χιουμοριστικό και παράλληλα σημαντικό που θα έπρεπε να συνταγογραφείται».

Πριν μερικούς μήνες νοσηλεύτηκα για αρκετό καιρό στο Ωνάσειο και εκεί γνώρισα τον Θανάση Δρίτσα. Ήταν μία ωραία συνάντηση. Η λέξη ωραία βγαίνει από την ώρα και σημαίνει ότι κάτι συνέβη στη σωστή ώρα.  Ήταν στην ώρα της γιατί βρισκόμασταν στην ίδια φάση ζωής, αναζήτησης και απάντησης των σημαντικών και καθημερινών ερωτημάτων της ζωής, αλλά ο καθένας από το δικό του μικρόκοσμο.

Όπως διάβασα σ’ ένα παλιότερο βιβλίο του Θανάση Δρίτσα, η εμπιστοσύνη είναι αυτό που συνδέει τους ανθρώπους και όχι η διαφάνεια ή οι αποδείξεις. Θανάση Δρίτσα, σ’ ευχαριστώ που με εμπιστεύτηκες να παρουσιάσω τα δύο καινούρια σου βιβλία. Είναι χαρά μου και τιμή μου.

Δύο  βιβλία  με βιωματικές απόψεις και ιστορίες. Δύο βιβλία αποστάγματα εμπειριών τόσων χρόνων. Μπορεί να χωριστεί η προσωπικότητα του ανθρώπου;  Ο Θανάσης Δρίτσας είναι γιατρός, μουσικός, συγγραφέας, αλλά πρώτα από όλα είναι πατέρας 3 παιδιών. Αυτός ο ρόλος είναι ο πιο δύσκολος και θεωρεί ότι καταφέρνει να τον ισορροπήσει χάρη της συζύγου του. Πατέρας, λοιπόν, σύζυγος, γιατρός, μουσικός, συγγραφέας, όλοι αυτοί οι ρόλοι και οι εμπειρίες διαπνέουν τα βιβλία του. Ο Δρίτσας χρησιμοποιεί στα βιβλία του μια γλώσσα καρδιάς προσιτή, κατανοητή, εύληπτη. Όταν μιλάς με τη καρδιά, θέλεις πρωτίστως να κοινωνήσεις, να μοιραστείς με τους άλλους.

Το βιβλίο «ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΠΡΟΣΩΠΟ» είναι ένα βιβλίο απαντήσεων σχέσης γιατρού-ασθενή-κοινωνίας. Είναι και ένα βιβλίο φιλοσοφίας, γιατί μέσα από αυτό προσπαθεί να απαντήσει στο παράδοξο φαινόμενο και ερώτημα των καιρών μας: «Γιατί η μεγάλη πρόοδος της επιστημονικής σκέψης στον τομέα των βιολογικών επιστημών συνδέεται με δυσαρέσκεια των ασθενών από τις υπηρεσίες των γιατρών; Το ιατρικό επάγγελμα έχει κατηγορηθεί συχνά για απληστία, ασάφεια, αλαζονεία, άγνοια και ψυχρότητα.»

Είναι ένα βιβλίο αληθινό (α - λήθη) που δεν μπορεί να ξεχαστεί. Δεν μπορεί να ξεχαστεί γιατί  ο καθένας μπορεί να  επιβεβαιώσει τα λεγόμενά του από την εμπειρία του ως ασθενής. Ο καθένας μπορεί  να επιβεβαιώσει το burn out των γιατρών, την πολυφαρμακία, τις υπερβολικές σε ποσότητα εξετάσεις, την εύκολη συνταγογράφηση χαπιών ευτυχίας, την απομάκρυνση του γιατρού από τον ασθενή…

Το «ΡΕΚΒΙΕΜ ΓΙΑ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΘΩΟΤΗΤΑ» είναι ένα βιβλίο διηγημάτων  που ξεκινάνε πάντα από προσωπικά βιώματα, νοσταλγικά βιώματα. Γράφει στο οπισθόφυλλο: «...Δεν λέω ότι όλα ήταν τόσο καλά εκείνα τα χρόνια. Έτσι βέβαια μάθαμε όταν μεγαλώσαμε, ότι κάθε εποχή έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Εκείνη η εποχή ήταν πιο δομημένη, μια οικογένεια ήταν η κάθε γειτονιά, περισσότερο στενές οι κοινωνικές σχέσεις, μεγαλύτερη ασφάλεια. Σήμερα περισσότερο χάος, χαλαροί δεσμοί, διάλυση κάθε μορφής σχέσης, κυριαρχία της ατομικότητας, περισσότερη ανεξαρτησία, μεγαλύτερη ανασφάλεια, θυσία του συλλογικού υπέρ του ατομικού».

Μιας κι εγώ διάγω τη φιλοσοφική μου περίοδο, βλέπω τα πάντα μέσα από αυτό το πρίσμα. Θα σταθώ, λοιπόν, στη φιλοσοφία (τις πανανθρώπινες αρχές) που καθρεφτίζονται στα δύο αυτά βιβλία. Αυτά τα βιβλία δεν έχουν μόνο λογοτεχνική αξία, αλλά έχουν επιπλέον αξία λόγω των ουσιαστικών συμπερασμάτων ζωής. Συμπερασμάτων ζωής με τέτοια ποιότητα που σε οδηγούν  να χαρείς εντέλει τη ζωή, αυτό άλλωστε είναι και νόημά της. Συμπερασμάτων ζωής που περνούν στον αναγνώστη ανεπαίσθητα και τα ονομάζω φιλοσοφικά, γιατί ισχύουν για όλες τις επιστήμες και για όλους τους ανθρώπους. Θα ήθελα να σας διαβάσω δύο  μόνο αποσπάσματα από αυτά τα συμπεράσματα… στα βιβλία θα βρείτε πολλά. Το πρώτο απόσπασμα: «Το εύκολο (το τεμπέλικο) είναι να παίρνεις φάρμακα ενώ δυσκολότερο, κοπιαστικό και μακροχρόνιο άθλημα είναι να αλλάξεις τον τρόπο ζωής σου. Την ευκολία αυτή προάγουν αυτονόητα και οι κερδοσκοπικές προθέσεις της φαρμακοβιομηχανίας».

Την πασίγνωστη ρήση του Αριστοτέλη «τα αγαθά κόποις κτώνται» νομίζω ότι όλοι την έχουμε ακούσει. Η υγεία είναι το πιο βασικό αγαθό. Ο Θανάσης Δρίτσας είναι οπαδός της κατάκτησης της υγείας μέσω ενός τρόπου ζωής που θέλει κόπο (να γυμνάζεσαι, να τρως υγιεινά κ.λπ.) και όχι μέσω της πολυφαρμακίας.

Το δεύτερο απόσπασμα: «Η ανάμειξη της ιατρικής επιστήμης με ιδεολογικά κινήματα και πολιτικές κοσμοθεωρίες μπορεί συχνά να οδηγήσει σε εκρηκτικό μίγμα με επικίνδυνες παρενέργειες για τη ζωή σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Διαχρονικής αξίας παραμένει η διατύπωση του αρχαίου ελληνικού κόσμου που συνοψίζει την ουσία του άρθρου: Πάσα τε Επιστήμη χωριζομένη Δικαιοσύνης και της άλλης Αρετής Πανουργία τις, ου Σοφία φαίνεται..»

Ο γιατρός πρέπει πρωτίστως να είναι ηθικός, με απλά λόγια αυτό που λέμε  «να είναι άνθρωπος». Αλλιώς γίνεται πανούργος, δηλαδή ικανός να κάνει οποιοδήποτε έργο (παν-εργο) ακόμα και το χειρότερο.

Κλείνοντας, θα διαβάσω ένα απόσπασμα από το βιβλίο «Ρέκβιεμ για τη χαμένη αθωότητα» που με γοήτευσε: Στην επιστολή του με ημερομηνία 15 Αυγούστου 1943 ο Λέμπερ μοιράζεται τον ενθουσιασμό του για την καρποφορία του Αυγούστου και γράφει: «...Εδώ και 14 ημέρες έχω υπέροχα φρούτα. Είναι απίστευτο. Τα σταφύλια είναι ώριμα τώρα. Υπάρχουν άσπρα και κόκκινα σταφύλια με μεγάλες ρώγες. Στη Γερμανία δεν τα βρίσκει εύκολα κανείς και κοστίζουν έξι μάρκα το κιλό. Εδώ μου φέρνουν κάθε μέρα στο σπίτι φρέσκα σταφύλια, αχλάδια, υπέροχα πεπόνια και καρπούζια. Είναι ένας τρόπος να με ευχαριστήσουν οι Έλληνες ασθενείς. Μου κάνει μεγάλη εντύπωση πως αυτό το ξηρό έδαφος παράγει τόσο ζουμερά φρούτα. Σε λίγο θα ωριμάσουν και οι ελιές. Υπάρχουν χιλιάδες ελαιόδεντρα εδώ. Στείλτε μου παρακαλώ μικρά δοχεία από λευκό σίδηρο των 1.000 γρ. και θα, μπορέσω να σας στείλω άφθονο ελαιόλαδο. Έχουμε πανσέληνο αυτές τις ημέρες. Οι νύχτες είναι πάλι παραμυθένιες. Τα άσπρα σπίτια των μικρών οικισμών είναι κρεμασμένα στα βουνά και φέγγουν με εκείνο το αφρικανικό τετράγωνο σχήμα τους που θυμίζει θεατρικό σκηνικό. Είναι απερίγραπτα όμορφα...»

 Δύο βιβλία που είναι άξια να διαβαστούν και να αγαπηθούν… Σας ευχαριστώ πολύ όλους σας για την προσοχή σας.

Ακούστε εδώ τα podcast του Θανάση Δρίτσα με τη Φένια Τσανάκα: Μέρος Α, Μέρος Β

(*) Η παρουσίαση των νέων βιβλίων του καρδιολόγου, συνθέτη και συγγραφέα Θανάση Δρίτσα έγινε στο Βook Café Zatopek στην Καλλιθέα στις 31 Ιανουαρίου 2024. Στο πάνελ οι Τάσος Γερμενής, Ομότιμος Καθηγητής Ιατρικής και Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, η Φένια Τσανάκα, Αρχιτέκτων και συγγραφέας και ο Γιώργος Δρίτσας, Game & Narrative Designer