Τόμας Πέιν: Το έργο και η δράση του συγγραφέα κι ακτιβιστή που ενέπνευσε την Αμερικανική Επανάσταση
Ο Τόμας Πέιν γεννήθηκε σε μία μικρή πόλη της κομητείας του Νόρφολκ, στην Αγγλία, στις 9 Φεβρουαρίου 1737 και μετανάστευσε στις βρετανικές αποικίες της Αμερικής, με τη βοήθεια του Βενιαμίν Φραγκλίνου, το 1774, όπου συμμετείχε στην επικείμενη Αμερικανική Επανάσταση. Ο Πέιν θεωρείται ένας από τους Εθνοπατέρες των Ηνωμένων Πολιτειών και για τη δράση του, αλλά κυρίως για τα θεμελιώδη κείμενά του, «Κοινή Λογική» (1776), τη σειρά προεπαναστατικών φυλλαδίων που συλλέχθηκαν και επανεκδόθηκαν αργότερα υπό τον γενικό τίτλο, «Η Αμερικανική κρίση» (1776-1783), το μεταγενέστερο έργο, «Τα Δικαιώματα του Ανθρώπου» (1791), υπέρ της επανάστασης στη Γαλλία και τις μπροσούρες «Η Εποχή της Λογικής» (1793-1794) και «Αγροτική Δικαιοσύνη» (1795), που πρότειναν σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Ύστερα από τη εξασφάλιση της Ανεξαρτησίας της Αμερικής από τη Μεγάλη Βρετανία, με πρόσωπα σαν τον Πρόεδρο Τζον Άνταμς να τον παραδέχονται σαν το «πνεύμα» της Αμερικανικής Επανάστασης, ο Πέιν μετανάστευσε και πάλι, αυτή τη φορά στη Γαλλία, για να βοηθήσει τον επαναστατικό αγώνα εκεί. Κατεχόμενος από το πνεύμα του Διαφωτισμού, ο Πέιν υπήρξε ανήσυχος στην αναζήτησή του για την ελευθερία των λαών. Το 1802 επέστρεψε στις Η.Π.Α., όπου και πέθανε, στις 8 Ιουνίου του 1809. Μόνο έξι άτομα παρακολούθησαν την κηδεία του, καθώς είχε εξοστρακιστεί για τη γελοιοποίηση του Χριστιανισμού.
Τόμας Πέιν: Ο συγγραφέας κι ακτιβιστής που επηρέασε στην Αμερικανική Επανάσταση
Γεννημένος σε μία μεσαίας τάξης οικογένεια στο Thetford της Αγγλίας, με πατέρα έναν Κουάκερο και μητέρα του μια Αγγλικανή Χριστιανή, ο Πέιν δεν μεγάλωσε σύμφωνα με μία συγκεκριμένη θρησκευτική παράδοση. Παρακολουθώντας το Thetford Grammar School από το 1744 έως το 1749, ενώ η εκπαίδευση τότε δεν ήταν ακόμα υποχρεωτική, ο Πέιν ανέβασε το μορφωτικό του επίπεδο και μετά τον πρώτο γάμο του, με τη Μαίρη Λάμπερτ, εργάστηκε ως «δημόσιος υπάλληλος» της εποχής. Η γνωριμία του με τον Βενιαμίν Φραγκλίνο το 1774, του έδωσε μία διέξοδο σε μία περίοδο της ζωής του που είχε χάσει τη γυναίκα του, τη δουλειά του και τα χρέη του είχαν αρχίσει να τον βαραίνουν επικίνδυνα. Η απόφαση, λοιπόν, να εγκαταλείψει την πατρίδα του και να μεταναστεύσει στην Αμερική, για να βοηθήσει τον αγώνα των αποικιών ενάντια στην Αγγλία, κάθε άλλο παρά δύσκολη υπήρξε για τον 37χρονο Πέιν.
Ο Φραγκλίνος, που ζούσε τότε στη Φιλαδέλφεια των Η.Π.Α., είχε ήδη μεγάλο κύρος και η εφημερίδα του, The Pennsylvania Gazette, είχε σημαντικό αναγνωστικό κοινό. Ο Πέιν έφτασε στην Αμερική μετά από ένα υπερατλαντικό ταξίδι που κόντεψε να του κοστίσει τη ζωή του, καθώς πολλοί από το πλήρωμα του πλοίου πέθαναν κατά τη διάρκειά του από τυφοειδή πυρετό, παίρνοντάς του έξι μήνες για να συνέλθει. Τελικά, ξεκίνησε να δουλεύει στην εφημερίδα που, με τη δική του συνεισφορά, επικεντρώθηκε σε καίρια ζητήματα των αποικιών και κέρδισε πολλούς νέους αναγνώστες. Από τη θητεία αυτή του Πέιν βγήκε και το έργο του «Κοινή Λογική», που αποτέλεσε κινητήριο δύναμη της Επανάστασης και υπογράμμισε πως η ηγεσία ενός κράτους δεν θα πρέπει να παραδίδεται από πατέρα σε γιο, εξαιτίας κάποιου υποτιθέμενου θείου χρίσματος.
Η «Κοινή Λογική» (1776), που αρχικά εκδόθηκε σε μορφή φυλλαδίων, εκλήφθηκε σαν μία άμεση επίθεση του Πέιν ενάντια στη μοναρχία, άρα και στον τότε Βασιλιά της Αγγλίας, Γεώργιο Γ’. Χωρίς απαραίτητα να λέει κάτι που δεν είχε ειπωθεί ποτέ πριν, το έργο του Πέιν, έχοντας εκδοθεί σε μία περίοδο αναβρασμού για την Αμερική, έδωσε φωνή σε όσους ήθελαν να αποτάξουν τον βρετανικό έλεγχο. Πολλοί πιστοί στο καθεστώς επιτέθηκαν στον Πέιν, ενώ ακόμα και ορισμένοι από τους επικείμενους Εθνοπατέρες των Ηνωμένων Πολιτειών, όπως ο Τζον Άνταμς, για παράδειγμα, αντέδρασαν αρνητικά στο συγκεκριμένο του έργο. Η δημοτικότητά του, παρόλα αυτά, υπήρξε τεράστια και μερικοί τον θεωρούν τον Πατέρα της Αμερικανικής Επανάστασης εξαιτίας του.
Κατά τη διάρκεια του αγώνα για την Ανεξαρτησία, μετά από τη σύνταξη και την υπογραφή της Διακήρυξής της από τον Τόμας Τζέφερσον το 1776, ο Πέιν ξεκίνησε να γράφει και να διανέμει τα φυλλάδια που αποτέλεσαν τη βάση για το έργο του, «Η Αμερικανική κρίση», τα οποία ήταν γεμάτα από εμψυχωτικά μηνύματα για τους Αμερικανούς στρατιώτες. Ακόμα και ο Στρατηγός Τζορτζ Ουάσιγκτον, που έμελλε να γίνει ο πρώτος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, χρησιμοποίησε το έργο του Πέιν για να εμψυχώσει τους στρατιώτες του, διαβάζοντας δυνατά αποσπάσματα από αυτό. Το 1777 ο Πέιν ανέλαβε τη θέση του γραμματέα, στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων του Κογκρέσου. Από αυτή τη θέση άρχισε να παρακολουθεί τις εξελίξεις στη Γαλλία και το 1781, μαζί με τον Τζον Λόρενς, ταξίδεψε εκεί για πρώτη φορά.
Οι ιδέες του Πέιν τον έφεραν συχνά σε αντιπαράθεση με τους άλλους Εθνοπατέρες της Επανάστασης. Το φυλλάδιό του, «Το Κοινό Καλό» (1780), για παράδειγμα, που υποστήριζε ότι οι 13 αποικίες που είχαν απελευθερωθεί από τον βρετανικό έλεγχο θα έπρεπε να ανήκουν τώρα στη νεοσύστατη αμερικανική κυβέρνηση, διακινδύνευε τα συμφέροντα των φίλων του Ουάσιγκτον, Τζέφερσον και Τζέιμς Μάντισον, καθώς επίσης και εκείνα του Ρίτσαρντ Χένρι Λι, της ομώνυμης δυνατής οικογένειας από τη Βιρτζίνια, που είχαν όλοι γη σε όλες αυτές τις αποικίες. Οι συγκρούσεις αυτές, καθώς και η πεποίθησή του πως είχε φτάσει το πλήρωμα του χρόνου η Γαλλία να δώσει τέλος στον καταπιεστικό για το λαό της θεσμό της βασιλείας, τον έκαναν τελικά να μεταναστεύσει εκεί μόνιμα το 1790.
Ο Διαφωτισμός ουσιαστικά γεννήθηκε στη Γαλλία, με τις ιδέες του Βολταίρου, τον Μοντεσκιέ, τον Ντενί Ντιντερό και τον Ζαν-Ζακ Ρουσσώ. Ο Πέιν, έχοντας παρακολουθήσει το κλίμα που επικρατούσε στη χώρα, αναγνώρισε τη δυνατότητα να δημιουργηθεί εκεί το ιδανικό ελεύθερο καθεστώς, σύμφωνα με τις αρχές του κινήματος, του οποίου θεωρούταν μέλος. Έγραψε τα «Δικαιώματα του Ανθρώπου» το 1791, εν μέρει σαν υπεράσπιση της Γαλλικής Επανάστασης από τους επικριτές της. Το 1792, αν και δεν μιλούσε Γαλλικά, εξελέγη στη Γαλλική Εθνοσυνέλευση.
Πάντα επαναστατικός και ερειστικός, ο Πέιν υπήρξε σύμμαχος των Γιρονδίνων, αλλά έγινε εχθρός των Ορεινών και συγκεκριμένα του Μαξιμιλιανού Ροβεσπιέρου. Το Δεκέμβριο του 1793 φυλακίστηκε στο Παρίσι εξαιτίας της διαμάχης του με τον Έντμουντ Μπερκ, ο οποίος τον μήνησε για συκοφαντική δυσφήμηση, για να απελευθερωθεί τελικά το 1794. Έγινε επίσης διαβόητος λόγω της μπροσούρας του, «Η Εποχή της Λογικής» (1793-1794), στην οποία υποστήριξε πως ο Ντεϊσμός προωθεί την λογική και την ελεύθερη σκέψη, τασσόμενος κατά της θεσμοθετημένης θρησκείας και του Χριστιανικού δόγματος ειδικότερα.
Όταν τελικά επέστρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 1802, η υποδοχή δεν ήταν και τόσο θερμή, κυρίως εξαιτίας των γραπτών του Πέιν που λοιδορούσαν τον Χριστιανισμό. Σε μία κοινωνία που υποτίθεται πως είχε βασιστεί στα ιδεώδη του Διαφωτισμού, ο λαός είχε επιστρέψει στην ασφάλεια της προτεσταντικής πίστης, μην έχοντας πια ανοχή για εκείνους που την μάχονταν στον Τύπο. Ο Πέιν, τελικά, πέθανε επτά χρόνια αργότερα και στην κηδεία του παρευρέθηκαν μόλις έξι άτομα, με τη σχετική ανακοίνωση στις εφημερίδες να γράφει πως: «Έζησε πολύ και έκανε κάποιο καλό, αλλά και πολύ κακό». Ήταν βέβαια μια άδοξη κατάληξη για ένα πνεύμα τόσο μπροστά από την εποχή του όσο το δικό του, όμως αυτή μοιάζει να είναι η καταδίκη όλων των πραγματικών επαναστατών. Οι νεότερες γενιές θα πρέπει να τον θυμούνται ως μία φιγούρα που πολέμησε, με ό,τι μέσα διέθετε, τη μοναρχία, τη δογματική θρησκεία, την ιδιοκτησία και την κοινωνική ανισότητα.
Θα μπορούσε η εικονική πραγματικότητα να είναι μια μορφή αυθεντικής πραγματικότητας; Μήπως ζούμε ήδη σε μια προσομοίωση που έχει δημιουργηθεί από κάποια τεχνητή νοημοσύνη; Τι μας είπε ο συγγραφέας
Ο Παναγιώτης Σκληρός μας ταξιδεύει στη Λευκάδατων δεκαετιών του ’50, του ’60 και του ’70 μέσα από τα βιβλία «Μικρές λευκαδίτικες ιστορίες» και «Η Αλτάνη και άλλες Λευκαδίτικες ιστορίες»
Ρωτήσαμε 10 προσωπικότητες από τους χώρους των τεχνών, των βιβλίων, της πολιτικής και της ακαδημαϊκής ζωής να μας μιλήσουν για τα τρία βιβλία που διάβασαν και αγάπησαν περισσότερο μέσα στο 2024. (Έχουμε κι ένα έξτρα. Κι είναι, φυσικά, ποίηση.)
