Πώς να γίνουμε καλύτεροι αναγνώστες

Νά μερικά τιπ για να διαβάζουμε περισσότερο και καλύτερα. Γιατί είναι ΚΑΛΟ να διαβάζουμε περισσότερο και καλύτερα: είναι καλό για εμάς τούς ίδιους. Υπάρχουν πολύ περισσότερα τέτοια «κόλπα», αλλά για κάποιον όχι ιδιαίτερα εξοικειωμένο με το διάβασμα, ή για κάποιον που έχει απομακρυνθεί από τα βιβλία για μία σειρά από λόγους (ο πιο συνηθισμένος είναι πάντα τα social media), είναι, νομίζουμε, υπεραρκετά.

1. Διαλέξτε το κατάλληλο βιβλίο

Αυτό είναι και το πιο σημαντικό. Δεν είναι όλα τα βιβλία για όλους. Και δεν διαβάζουμε επειδή «πρέπει». Αντιθέτως, διαβάζουμε επειδή είναι όμορφο να διαβάζει κανείς. Επειδή είναι μια ωραία απασχόληση. Επειδή θέλουμε να περνάμε καλά. Τα βιβλία γράφονται και εκδίδονται πρωτίστως για να αγαπηθούν. Αυτός είναι ο στόχος των συγγραφέων τους. Αυτή είναι η βασική επιθυμία όσων γράφουν. Επομένως: διαλέξτε το κατάλληλο για εσάς βιβλίο. Που αμέσως μετά θα γίνουν ΤΑ κατάλληλα. Αυτά που σας κάνουν, αυτά που μιλούν στη γλώσσα σας, αυτά που σας ευχαριστούν.

Είναι ένα γρήγορο, «ελαφρύ» μπεστ-σέλερ το «κατάλληλο» για εσάς βιβλίο; Κανένα πρόβλημα! Είναι ο Προυστ; Μια χαρά. Είναι ένα ρομάντζο, ένα αστυνομικό, ή ένα που κυρίως απευθύνεται σε παιδιά; Υπέροχα. Είναι ένα βαρύ ιστορικό βιβλίο πανεπιστημιακού επιπέδου; Συγχαρητήρια. Δεν υπάρχει κανένας περιορισμός και καμία νόρμα εδώ. Διαβάστε αυτά τα βιβλία που σας κάνουν να αισθάνεστε οικεία. Ψάξτε γι’ αυτό που λέμε πάντα: την απόλαυση της ανάγνωσης. Η ζωή είναι πολύ μικρή για να κάνουμε λάθος επιλογές στα βιβλία που θα συντροφεύσουν τις μοναχικές μας ώρες: αυτόν τον πλούτο της ζωής.

Πώς θα τα βρείτε αυτά τα βιβλία; Με πολλούς τρόπους. Είτε επιλέγοντας από μία λίστα με τα 50, με τα 100 ή με τα όσα να ’ναι καλύτερα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, είτε τον πιο πρόσφατο κατάλογο των ευπωλήτων, είτε —φυσικά— μιλώντας με τον βιβλιοπώλη σας. Οι σχετικές ομάδες φιλαναγνωσίας στο Facebook και αλλού είναι επίσης καλές βάσεις δεδομένων. Τα σάιτ για τη λογοτεχνία —και στα ελληνικά έχουμε περί τα δέκα εξαιρετικά σάιτ βιβλίου— προσφέρουν δωρεάν χιλιάδες τεκμηριωμένες προτάσεις, με περιεχόμενο που εμπλουτίζεται είτε καθημερινά είτε εβδομαδιαίως.

Οι τρόποι είναι πολλοί. Μπείτε σε ένα βιβλιοπωλείο, διαβάστε πέντε-δέκα οπισθόφυλλα και εμπιστευτείτε το ένστικτό σας. Διαλέξτε το κατάλληλο βιβλίο. Και: διαβάστε το.

2. Φτιάξτε ένα πλάνο ανάγνωσης

Ακούγεται «κάπως», αλλά δεν είναι. Ίσα-ίσα, είναι πολύ βασικό. Και δεν είναι δύσκολο, ούτε σημάδι εκκεντρικότητας ή «διανοουμενισμού». Κάνουμε πλάνα για τα πάντα στη ζωή μας. Μην ξεχνάτε, μάλιστα, ότι η διαφορά μεταξύ ενός αναγνώστη και ενός μη αναγνώστη (πέραν τής προφανούς) είναι ότι ο πρώτος ξέρει τι θα διαβάσει μετά: έχει ένα αναγνωστικό πλάνο. Ο μη αναγνώστης δεν έχει.

Αρχίστε από τα βασικά. Καθορίστε πόσο χρόνο θέλετε να αφιερώνετε στο διάβασμα κάθε μέρα: μισή ώρα; σαράντα πέντε λεπτά; μία ώρα; Πολύ ωραία. Τώρα, βρείτε πώς θα εξοικονομήσετε αυτόν τον χρόνο. Υπολογίστε —από την άλλη— πόσο χρόνο καταναλώνετε σε άλλες σας δραστηριότητες.

Ίσως εκπλαγείτε αν διαπιστώσετε ότι είστε δικτυωμένος και διαβάζετε σχόλια στα social media επί τέσσερις και πέντε ώρες ημερησίως. Είναι πολλές ώρες. Και τις κλέβετε από τη ζωή σας. (Αλλά και από το διάβασμα). Περιορίστε τες λιγάκι λοιπόν. Έστω και κατά μισή ώρα την ημέρα.

Μπορεί να πηγαίνετε στη δουλειά με τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Ίσως αυτές οι μετακινήσεις να σας τρώνε πέντε ώρες την εβδομάδα συνολικά: δεν χρειάζεται να έχετε καθ’ όλη αυτή τη διάρκεια αυτού του πενταώρου ανοιχτό το κινητό σας, έτσι δεν είναι;

Ίσως μάλιστα να αφιερώνετε πάνω από μία ώρα την ημέρα στην τηλεόραση. Η τηλεόραση δεν είναι κακιά — τίποτε δεν είναι κακό. Αλλά οι πολλές ώρες μπροστά στην τηλεόραση, ειδικά όταν δεν υπάρχει κάτι που να θέλετε στ’ αλήθεια να παρακολουθήσετε, ναι: είναι κακές. Σαν τις «κακές» θερμίδες στο φαγητό: το λίπος και τη ζάχαρη.

Σε κάθε περίπτωση: αυτή η μισή ώρα την ημέρα είναι απίστευτα εύκολο να βρεθεί. Ένα τιπ: συνηθίστε να διαβάζετε πριν κοιμηθείτε, στο κρεβάτι, όπως εκατομμύρια και εκατομμύρια άνθρωποι. Αν το βιβλίο σας υπακούει στον κανόνα #1 που είδαμε προηγουμένως, δεν θα σας πάρει αμέσως ο ύπνος — αυτό είναι σίγουρο. Κι όταν σάς πάρει, θα είναι γλυκός. Κι αυτό είναι σίγουρο.

3. Επενδύστε σε έναν e-book reader

Τα βιβλία όπως τα ξέρουμε δεν πρόκειται να χαθούν ποτέ από τη ζωή μας: αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Αλλά τα βιβλία, καιρό τώρα, δεν είναι μόνο χάρτινα. Είναι και ψηφιακά, και είναι και ακουστικά.

Υπάρχουν πολλά e-books στη γλώσσα μας, ελληνικά και μεταφρασμένα: τουλάχιστον όλοι οι μεγάλοι ελληνικοί εκδοτικοί οίκοι (οι λεγόμενοι «συστηματικοί») εκδίδουν ένα μεγάλο ποσοστό από τα βιβλία τους και σε μορφή e-book. Κι αυτό είναι πολύ καλό. Με το πέρασμα του χρόνου, δεν θα υπάρχει (σχεδόν) κανένα βιβλίο που να μην εκδίδεται (και) σε ψηφιακή μορφή, ενώ αρκετά δεν θα τυπώνονται καν με τον παραδοσιακό τρόπο. Μόνο την τελευταία πενταετία εκδόθηκαν πάνω από 5.000 e-books, τα μισά από τα οποία είναι μυθιστορήματα. Είναι ΠΟΛΛΑ βιβλία αυτά.

Το βασικό πλεονέκτημα των e-book το ξέρουμε: δεν βαραίνουν — ούτε τις αποσκευές σας όταν ταξιδεύετε (μπορείτε να κουβαλάτε μερικές… χιλιάδες βιβλία σε ένα πανάλαφρο τάμπλετ) ούτε εσάς τους ίδιους όταν μετακινείστε. Όμως τα ηλεκτρονικά βιβλία δεν είναι μόνο για τα ταξίδια σας. Είναι και για το σπίτι. Και δεν διαβάζονται μόνο στους e-book readers, τους ειδικούς ηλεκτρονικούς αναγνώστες (μηχανές ανάγνωσης με καταπληκτική, ξεκούραστη στο μάτι οθόνη που δεν επηρεάζεται από τον ήλιο και τα αντιφεγγίσματα), αλλά και από κάθε άλλο μηχάνημα: από το κινητό, από το τάμπλετ σας, από το λάπτοπ σας, από τον υπολογιστή σας.

Αν δεν είστε εξοικειωμένοι με το διάβασμα σε μία οθόνη, πειραματιστείτε: είναι το ίδιο εύκολο με την ανάγνωση του κειμένου που διαβάζετε αυτή τη στιγμή. Για να σιγουρευτείτε, κατεβάστε ένα ή δύο βιβλία που θα βρείτε δωρεάν, και επιχειρήστε το. Θα εκπλαγείτε από το πόσο εύκολα και γρήγορα θα προσαρμοστείτε στο νέο αυτό περιβάλλον ανάγνωσης. Και κατά πάσα πιθανότητα στο εξής θα μοιράζετε τις αγορές σας μεταξύ «φυσικών», χάρτινων βιβλίων, και e-books — τα οποία μάλιστα μπορείτε να κατεβάζετε κυριολεκτικά με ένα κλικ.

Ξαναλέμε πάντως: είναι πάντα πιο εύκολο να διαβάσετε σε μία οθόνη όταν περιμένετε σε μία ουρά για να εξυπηρετηθείτε, βγάζοντας το «βιβλίο» σας από την τσέπη ή την τσάντα σας. Σκεφτείτε το και βάλτε το στο πρόγραμμα.

4. Διαβάστε ακούγοντας

Αντίστοιχα, την τελευταία τριετία έχουν κυκλοφορήσει κάπου 800 audiobooks. Είναι επίσης πάρα πολλά. Τώρα πια μάλιστα, με τις συνδρομές που προσφέρουν οι μεγάλες πλατφόρμες ακουστικών βιβλίων, το «διάβασμα» γίνεται τρομερά προσιτό. Και τα audiobooks έρχονται στη συσκευή σας επίσης με ένα κλικ: αυτομάτως. Για να μην πούμε πόσο υψηλού επιπέδου παραγωγές έχουμε και στην Ελλάδα, με αφηγητές που κάνουν τη δουλειά τους άψογα.

Πέραν τού ότι είναι… πραγματικά βιβλία (δεν χάνουμε τίποτε ακούγοντάς την αφήγηση, ίσα-ίσα που κερδίζουμε χρόνο), τα ακουστικά βιβλία έχουν το πλεονέκτημα, σε αντίθεση με τα χάρτινα και τα e-books, ότι μπορούν να μας συντροφεύουν ενώ κάνουμε κάποια άλλη δραστηριότητα: ενώ σιδερώνουμε ή ενώ τρέχουμε 10 χιλιόμετρα, ας πούμε. Είναι μια αγορά παράλληλη με αυτή των παραδοσιακών βιβλίων, και στα επόμενα χρόνια θα γίνουμε μάρτυρες της εκρηκτικής άνθησής της. Το μέλλον τούς ανήκει.

5. Να διαβάζετε με προσοχή

Δεν θα σας βάλει κανείς διαγώνισμα όταν τελειώσετε το βιβλίο σας, προς Θεού! Αλλά αυτός ο τρόπος ανάγνωσης, αν και φαίνεται κάπως αυστηρός, είναι αποδεδειγμένα εκείνος που θα σας εξοικειώσει πιο πολύ και πιο εύκολα με τον κόσμο του βιβλίου.

Φροντίστε να διαβάζετε όχι «διαγώνια» αλλά λέξη-λέξη όλο το κείμενο. Να απολαμβάνετε κάθε του φράση. Να «ακούτε» τον μουσικό ρυθμό των λέξεων και των προτάσεων. Να μπαίνετε μέσα στους συλλογισμούς του συγγραφέα και να βλέπετε «από κοντά» τις εικόνες που περιγράφει. Δεν είναι μεν απαραίτητο να υπογραμμίζετε κιόλας, αν και, εδώ που τα λέμε, δεν υπάρχει καλύτερο εργαλείο για το δέσιμο ενός αναγνώστη με ένα βιβλίο (και με τα βιβλία γενικώς) από το μολύβι του. Αν σας ενοχλούν τα μουτζουρωμένα βιβλία, αποφύγετέ το. Αν όχι, έχετε το μολύβι πάντα στο αυτί σας. Ή έναν τονιστή. Θα σας χρειαστούν.

Μην ξεχνάτε ότι τα βιβλία χαίρονται όταν τα υπογραμμίζεις, ή όταν τούς δίνεις τη σημασία που λαχταράνε. Και αυτός ο τρόπος «συστηματικής» ανάγνωσης είναι, ξαναλέμε, ο πιο βαθύς. Η ταχύτητα είναι καλή, αλλά και η (φαινομενική) νωθρότητα έχει τις δικές της χάρες.

6. Να διαβάζετε με κριτικό πνεύμα

Άλλος ιερός κανόνας αυτός. Δεν ταιριάζει με όλα τα βιβλία, αλλά ταιριάζει με πολύ περισσότερα από όσα μπορείτε να φανταστείτε. Είναι προφανές ότι ισχύει περισσότερο για τα δοκίμια — για βιβλία γύρω από τις Επιστήμες του Ανθρώπου, ας πούμε. Αλλά όχι μόνο. Σε κάθε περίπτωση: διαβάζοντας με προσοχή, όπως είπαμε στο #3, αλλά ταυτοχρόνως και κριτικά, οξύνετε τις αναγνωστικές σας δεξιότητες στο έπακρο. Γίνεστε πραγματικά καλύτερος αναγνώστης. Βρίσκετε συνδέσμους μεταξύ των βιβλίων που έχετε ήδη διαβάσει ή που έχετε ακουστά και ίσως έχετε εντάξει στο αναγνωστικό σας πλάνο. Καταλαβαίνετε πολύ πιο εύκολα πού το πάει ο συγγραφέας — και γιατί.

Δεν χρειάζεται να τονίσουμε εδώ πόσο χρήσιμο είναι αυτό στην καθημερινή μας ενασχόληση με την πολιτική, την οικολογία ή οτιδήποτε άλλο, καθώς είναι περισσότερο από φανερό. Αλλά και στα βιβλία η ανάγνωση με κριτικό πνεύμα είναι μία σπουδαία κατάκτηση. Ο εγκέφαλός μας είναι ικανός να «τρέχει» διάφορα προγράμματα ταυτόχρονα. Μπορούμε να διαβάζουμε και να απολαμβάνουμε, ή και να μαθαίνουμε πράγματα, αλλά την ίδια στιγμή να αναρωτιόμαστε γιατί λέει αυτό που λέει ο συγγραφέας, πόσο καλύτερα, κατά τη γνώμη μας, θα μπορούσε να το πει, ή τι είδους τεχνικές χρησιμοποιεί για να πει αυτά που θέλει να πει και για να περιγράψει αυτά που περιγράφει. Όταν ασκηθεί κανείς στην κριτική ανάγνωση, μπορεί να απολαύσει πολύ περισσότερο (απίστευτα πολύ περισσότερο) ακόμη και ένα καλό page-turner: ένα ψυχολογικό θρίλερ, ένα αστυνομικό μυθιστόρημα, ή μια ιστορία απατηλών αισθημάτων. 

Όπως στον έρωτα ή στα αθλήματα, ένας ασκημένος αναγνώστης είναι καλύτερος αναγνώστης. Κάνει πρωταθλητισμό.

7. Να διαβάζετε χαλαρά

Καλή η προσοχή και το κριτικό πνεύμα, αλλά δεν ταιριάζει με όλους. Αν έχετε απομακρυνθεί από το διάβασμα, μπορεί να σας ταιριάζει περισσότερο μια πιο χαλαρή σχέση με το βιβλίο: κανείς δεν την απαγορεύει. Υπάρχουν, μάλιστα, άπειρα βιβλία που μπορούν να σας συντροφεύσουν σ’ αυτό. Προμηθευτείτε τα και απλώς περάστε καλά.

8. Πάτε για καφέ ή ποτό με ένα βιβλίο

Απεχθανόμαστε τις κουβέντες τού στιλ, «Πότε θα πάμε για ένα καφεδάκι;» αλλά είμαστε εντελώς υπέρ των μοναχικών εξόδων, μια στο τόσο, με τη συντροφιά ενός βιβλίου. Το κάνουν πολλοί περισσότεροι από όσοι νομίζει κανείς. Είναι ωραίο να βγαίνεις πού και πού με παρέα εσένα και τους ήρωες του βιβλίου σου. Δεν χρειάζεται να είσαι γεννημένος νερντ για να το κάνεις.

9. Κοινωνικοποιηθείτε!

Οι λέσχες ανάγνωσης είναι παλιές όσο και η… ανάγνωση, αλλά πλέον όλο και περισσότεροι άνθρωποι τις ανακαλύπτουν. Σε μια κοινωνία που συχνά δεν ξέρει τι θέλει ή πού πηγαίνει, οι λέσχες ανάγνωσης στέκουν ακλόνητες σαν φάροι: σαν φάροι που προσελκύουν αναγνώστες από τη μία και απομακρύνουν τη μελαγχολία της κοινωνικοπολιτικής (και οικονομικής…) ζωής από την άλλη.

Και δεν είναι μόνο οι λέσχες: τα κοινωνικά δίκτυα είναι γεμάτα από ομάδες βιβλιοφιλίας και φιλαναγνωσίας, είτε γενικού (όλα τα βιβλία) είτε ειδικού ενδιαφέροντος (μόνο αστυνομικά, π.χ.). Πολλές αριθμούν χιλιάδες μέλη, και άλλες μερικές εκατοντάδες μόνο αλλά πιο ενεργά. Μπορείτε να επιλέξετε αυτήν που είναι πιο κοντά στα ενδιαφέροντά σας και στον χαρακτήρα σας. Όπως επίσης μπορείτε να φτιάξετε τη δική σας ομάδα ή λέσχη, μαζί με μερικούς διαδικτυακούς φίλους σας. Ένα trend των τελευταίων ετών θέλει λέσχες των δύο (μόνο!) ατόμων: συνήθως δύο φίλοι (συχνά BookTubers αλλά όχι μόνο) που διαβάζουν το ίδιο βιβλίο, ή που διαβάζουν παράλληλα όλα τα βιβλία ενός αγαπημένου τους συγγραφέα.

Οι επιλογές είναι πολλές. Και βέβαια μέσα σε αυτές είναι και οι δανειστικές βιβλιοθήκες. Αν δεν έχετε ακόμη επισκεφτεί τη βιβλιοθήκη της γειτονιάς σας, ίσως είναι ώρα να το κάνετε.

Το διάβασμα, είτε κατά μόνας είτε μαζί με άλλους, μπορεί μεν να μη θεραπεύει την κατάθλιψη, αλλά σίγουρα διώχνει μακριά τη μελαγχολία.

10. Πέρα από τα βιβλία

Το διαδίκτυο είναι τόσο πλούσιο αναφορικά (και) με ό,τι αφορά τα βιβλία, που κανείς μπορεί να περάσει μια ζωή μελετώντας συγγραφείς, λογοτεχνικά είδη που αγαπά, εθνικές σχολές κλπ. κλπ., χωρίς ποτέ να μπορέσει, όχι να το εξαντλήσει, αλλά ούτε καν να δει πόσο μακριά είναι το τέλος του. Κι αυτό είναι ένα μεγάλο δώρο που μας παρέχει η τεχνολογία. Μπείτε μέσα σ’ αυτόν τον θαυμαστό κόσμο και τρυγήστε τους καρπούς του. Ακούγεται κλισέ αυτό, αλλά είναι αλήθεια. (Όπως όλα τα κλισέ).

Ακόμη, μπορείτε να συνεισφέρετε κι εσείς: είναι πολύ σπουδαίο να καταθέτετε δημόσια την άποψή σας για τα βιβλία που διαβάσατε και αγαπήσατε. Είτε στον προσωπικό σας λογαριασμό στο Facebook, είτε στη βιβλιοφιλική ομάδα που επιλέξατε, είτε στο TikTok που ξεκινήσατε, είτε στο Goodreads, είτε οπουδήποτε. Είτε επίσης επικοινωνώντας απευθείας με τον ίδιο τον συγγραφέα. Τα δύο αυτά, η κριτική και η επικοινωνία, είναι ένας από τους βασικούς λόγους που κάνουν τους συγγραφείς να γράφουν.

Πέραν τούτου όμως. Με την περιήγησή μας στους δαιδαλώδεις αλλά καλά φωτισμένους δρόμους των κειμένων για τα βιβλία και τους συγγραφείς που αγαπάμε, δεν περνάμε απλώς τον καιρό μας: για να το πούμε απλά, ανεβαίνουμε επίπεδο — και δεν εννοούμε μόνο αναγνωστικό επίπεδο, αλλά, κυριολεκτικά, ΚΑΘΕ επίπεδο που μπορεί να φανταστεί κανείς.

* * *

Τα βιβλία και ο κόσμος τους δεν είναι ξένα, μακρινά και ψυχρά. Είναι ένα κομμάτι του εαυτού μας που περιμένει να το βρούμε για να το βάλουμε πίσω στη θέση του. Κι αυτό είναι καλό. Πολύ καλό.