«Στη Φωλιά του Κούκου»: Το θρυλικό μυθιστόρημα γίνεται 62 χρονών

Το μυθιστόρημα του θρύλου της «αντι-κουλτούρας» της δεκαετίας του 1960 στην Αμερική, Κεν Κέσεϊ, «Στη Φωλιά του Κούκου», που αποτελεί και το λογοτεχνικό του ντεμπούτο, εκδόθηκε μέσω του εκδοτικού οίκου, Viking Press & Signet Books (που σήμερα ανήκει στον οίκο Penguin Random House), την 1η Φεβρουαρίου 1962. Ο Κέσεϊ, πολύ νέος για να ανήκει στη γενιά των Μπιτ, αλλά και πολύ μεγάλος για να θεωρείται χίπις, αποτέλεσε τον πνευματικό συνδετικό κρίκο μεταξύ των δύο αυτών κινημάτων, οδηγώντας, μαζί με την παρέα του, το ψυχεδελικό βανάκι, «Magic Bus», σε όλες σχεδόν τις Ηνωμένες Πολιτείες (υποτίθεται, με στόχο να διαφημίσει τα βιβλία του) και οργανώνοντας πάρτι με μεγάλη γκάμα συμμετεχόντων, από τους μηχανόβιους Hells Angels, μέχρι παιδιά των λουλουδιών, που τα ονόμαζε «acid tests». Ως συγγραφέας, ο Κέσευ έγραψε δύο διαχρονικά μυθιστορήματα, «Στη Φωλιά του Κούκου» (ο τίτλος του οποίου βασίστηκε στο ευρέως γνωστό “nursery rhyme”) και το «Sometimes a Great Notion» (ελληνική μετάφραση: «Οι ατρόμητοι»). Το πρώτο είχε αδιαμφισβήτητα τη μεγαλύτερη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό, ειδικά μετά την κινηματογραφική μεταφορά του, από τον σκηνοθέτη Μίλος Φόρμαν, με πρωταγωνιστή τον Τζακ Νίκολσον, στο ρόλο του ταραξία Ράνταλ Πάτρικ Μακ Μέρφι.

Στη Φωλιά του Κούκου: Πώς γράφτηκε το μυθιστόρημα του Κεν Κέσεϊ - Η ταινία του Μίλος Φόρμαν με τον Τζακ Νίκολσον

Ο Κέσεϊ εμπνεύστηκε το συμβατικό αυτό μυθιστόρημα, από πλευράς γλώσσας και δομής, από τη δική του εμπειρία δουλεύοντας νύχτες στη ρεσεψιόν μιας ψυχιατρικής κλινικής, στο Μένλο Παρκ της Καλιφόρνια, το 1959. Όταν, τελικά, το βιβλίο βρήκε εκδοτικό οίκο που ήταν διατεθειμένος να το προωθήσει, το 1962, το ντιμπέιτ και ο αγώνας για τα Πολιτικά Δικαιώματα είχε ήδη ξεκινήσει σε ολόκληρη τη χώρα. Ο Κέσεϊ, προφητικός, τόσο ως προς αυτή, όσο και πολλές άλλες πτυχές του βιβλίου, αποφασίζει να διηγηθεί την ιστορία σε α' πρόσωπο, από την οπτική του φαινομενικά κωφάλαλου, Αρχηγού Μπρόμντεν, ενός κατά το ήμισυ ιθαγενή τροφίμου.

Η ιστορία ξεκινάει όταν στη κλινική έρχεται ένας νέος και ασυνήθιστος τρόφιμος, ο Ράνταλ Π. Μακ Μέρφι, ο οποίος έχει αποφασίσει να υποδυθεί τον τρελό για να αποφύγει τη φυλακή, αφότου είχε συνευρεθεί με μια ανήλικη κοπέλα, που του είχε πει ψέματα ότι ήταν ενήλικη. Την κλινική διευθύνει αυταρχικά μία μεσήλικας νοσοκόμα, που είχε υπηρετήσει και στον Ερυθρό κατά τη διάρκεια του Πολέμου, τη Μίλντρεντ Ράτσεντ, που προκαλεί δέος και απαιτεί πλήρη υποταγή από μέρος των ασθενών της. Εκτός από τον Αρχηγό Μπρόμντεν, ο οποίος δεν της έχει αποκαλύψει ποτέ την αλήθεια, δηλαδή πως η ακοή του λειτουργεί κανονικά και ασχολείται εμμονικά με την καθαριότητα των θαλάμων, υπάρχουν ακόμα μια ντουζίνα αλλόκοτοι χαρακτήρες, είτε γιατροί, είτε ασθενείς.

Ο Μακ Μέρφι, ένας μικροαπατεώνας στα πρότυπα των χαρακτήρων του Μάρλον Μπράντο, είναι εθισμένος στο τζόγο και αντιτίθεται με αυθάδεια στη Νοσοκόμα Ράτσεντ, η οποία υπομένει τους εξευτελισμούς, σχεδιάζοντας την εκδίκηση της. Ενώ ο Μακ Μέρφι, υπό οποιεσδήποτε άλλες συνθήκες θα ήταν απλά ένα ρεμάλι, στα μάτια των φοβισμένων υπολοίπων τροφίμων, αποτελεί μια μεσσιανική φιγούρα. Το σύντομο έργο είναι από μόνο του μια μεστή λογοτεχνική περιπέτεια, γεμάτη δράση και αναφορές στα κινήματα των μπίτνικ και τον χίπις. Παράλληλα, όμως, αποτελεί και μια αλληγορία για τον πολιτικό και ιδεολογικό αναβρασμό της εποχής κατά την οποία γράφτηκε, μιλώντας για ένα καταπιεστικό Σύστημα, που καραδοκεί για να σε πλήξει άσχημα όταν οι άμυνές σου πέσουν στα χαμηλότερά τους, αν τολμήσεις να του αντισταθείς και να το πολεμήσεις.

Οι δύο πιο αμφιλεγόμενες «θεραπείες» που χρησιμοποιούνταν ακόμα στην ψυχοθεραπεία την εποχή που γράφτηκε το βιβλίο, αποτελούν βασικό συστατικό της ιστορίας του Κέσευ. Το ηλεκτροσόκ και η λοβοτομή αποτελούσαν, βέβαια, μόνο ως έσχατες λύσεις, όμως δεν έπαψαν πότε να χρησιμοποιούνται ως φόβητρα, για να επιβάλουν την τάξη. Μάλιστα, πολλοί διάσημοι ηθοποιοί και λογοτέχνες, που έπασχαν από ψυχικές νόσους, είχαν υποβληθεί σε τέτοιες «θεραπείες», όπως για παράδειγμα η Φράνσις Φάρμερ και η Σύλβια Πλαθ. Ο Κέσεϊ εδώ, αν και υποτίθεται πως έγραψε το πρώτο κεφάλαιο της «Φωλιάς του Κούκου» υπό την επήρεια του ψυχοτρόπου κακτοειδούς ναρκωτικού πεγιότ, μάλλον ήθελε να μεταδώσει μια αίσθηση σύγχυσης και όχι ευφορίας η πνευματικής ανάτασης.

Σε μία σημερινή ανάγνωση του κλασικού αυτού μυθιστορήματος του Μοντερνισμού, ο αναγνώστης θα προβληματιστεί, ίσως, από τις ρατσιστικές και σεξιστικές απόψεις που εκφράζει ο Μακ Μέρφι. Άλλωστε, το έγκλημά του υπήρξε η αποπλάνηση ανηλίκου και αυτό είναι γνωστό από την αρχή, ακόμα, του βιβλίου. Μάλλον, όμως, δεν πρόκειται για μισαλλοδοξία από πλευράς του συγγραφέα, αλλά μία σκληρή κριτική απέναντι σε ένα κοινωνικό πρόβλημα. Στο βιβλίο, όλοι οι Αφροαμερικανοί χαρακτήρες είναι βοηθοί των νοσοκόμων και επιστάτες, με μία στάση απέναντι στα αφεντικά που φέρνει στο νου τον «Μπάρμπα-Θωμά», από το βιβλίο ενάντια της σκλαβιάς, της Χάριετ Μπίτσερ Στόου. Ο Κέσεϊ φαίνεται να καλεί για ενός είδους επανάσταση, απευθύνοντας το λόγο σε όλες τις αδικημένες μειονότητες, και προκαλώντας τες να «ξυπνήσουν» και να αγωνιστούν για τα δικαιώματά τους.

Η πρώτη μεταφορά της ιστορίας του Κέσεϊ πραγματοποιήθηκε ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία του βιβλίου, στο Μπρόντγουεϊ, με τον ηθοποιό Κερκ Ντάγκλας να αποτελεί εκείνον που ενδιαφέρθηκε πρώτος να παίξει τον Μακ Μέρφι επί σκηνής. Η κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου από τον Τσέχο σκηνοθέτη, Μίλος Φόρμαν, το 1975, σε μία συμπαραγωγή του Σολ Ζάεντς και του γιου του Κερκ, Μάικλ Ντάγκλας, κέρδισε υποψηφιότητες για Όσκαρ, με τον Νίκολσον και τη Λουίζ Φλέτσερ να κερδίζουν τελικά εκείνα του Καλύτερου Α' Αντρικού και Α' Γυναικείου ρόλου, αντίστοιχα. Πιστή στην αυθεντική ιστορία, πέρα από τη μικρή αλλαγή σχετικά με το ποιος αφηγείται την ιστορία, η ταινία σόκαρε και κέρδισε το κοινό με το δυνατό της κοινωνικό θέμα. Ο σεναριογράφος Ράιαν Μέρφι έγραψε πρόσφατα τη σειρά «Ratched» (2020) για το Neflix, ένα prequel της ιστορίας, με τη Σάρα Πόλσον στο ρόλο της αντι-ηρωίδας του τίτλου.

Το συγκλονιστικό βιβλίο του Κέσεϊ είναι σήμερα το ίδιο φρέσκο και επίκαιρο με την εποχή που γράφτηκε. Ακόμα και το «Electric Kool-Aid Acid Test» (1968), το δημοσιογραφικό βιβλίο του Τομ Γουλφ για τις «χίπι» περιπέτειες του Κέσευ και των δικών του, Merry Pranksters, μοιάζει παλιομοδίτικο και δύσκολο να επανέλθει ποτέ χωρίς σημαντικές αλλαγές στην επικαιρότητα. Δυστυχώς, όμως, η καταπίεση του λαού από τους κρατικούς φορείς και η κατάχρηση της εξουσίας είναι δύο θέματα που δεν θα πάψουν ποτέ να ταλανίζουν τις κοινωνίες των ανθρώπων.