«Fake History. 100 + 1 μύθοι της ιστορίας υπό… κατάρριψη»: Αποκλειστική προδημοσίευση

Η αλήθεια μπορεί να έχει πολλά πρόσωπα, αλλά κάποιες φορές κανένα από αυτά δεν είναι… αληθινό. Συχνά, ένας κοινός τόπος, μια γνώση που έχουμε όλοι, αποδεικνύεται εντελώς αναληθής — πολλές φορές είναι παραπλανητική, και κάμποσες άλλες εμπίπτει στην κατηγορία των fake news. Τα fake news δεν είναι σύγχρονη επινόηση. Κάθε άλλο. Και, μολονότι πλέον ο καθένας μας μπορεί να επινοήσει μία πέρα για πέρα ψεύτικη ιστορία (μία «βιωματική» ιστορία, όπως λέγονται) και να την αναρτήσει στα κοινωνικά δίκτυα, υπάρχουν άλλοι που το κάνουν αυτό σε πολύ μεγάλη κλίμακα: βιομηχανικά. Πάντα υπήρχαν. Η θαρραλέα Κυνηγός της Ψεύτικης Ιστορίας αναλαμβάνει σε αυτό το βιβλίο να αποδείξει πόσο ψεύτικοι είναι 100 + 1 παγκοίνως γνωστοί μύθοι. Όχι πάντα αθώοι, όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης. Μπορεί μερικοί να είναι έως και διασκεδαστικοί, αλλά όλοι τους είναι μύθοι.

Το βιβλίο της Jo Hedwig Teeuwisse, «Fake History. 100 + 1 μύθοι της ιστορίας υπό… κατάρριψη» (μετάφραση Κωνσταντίνα Γεωργούλια) κυκλοφορεί στις 29 Ιανουαρίου από τις Εκδόσεις Μίνωας. Διαβάστε παρακάτω ένα απόσπασμα — μια αποκλειστική προδημοσίευση για την Athens Voice:

* * *

«Fake History, 100 + 1 μύθοι της ιστορίας υπό… κατάρριψη»: Απόσπασμα από το βιβλίο της Jo Hedwig Teeuwisse

Ο Ναπολέων Βοναπάρτης εμβόλισε τη μύτη της Σφίγγας

Τι μπορεί να σας έχουν πει: Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στην Αίγυπτο, ο Ναπολέων είδε τη Σφίγγα και εξαγριώθηκε όταν συνειδητοποίησε ότι το πρόσωπο του αγάλματος έμοιαζε αφρικανικό. Όντας μεγάλος ρατσιστής, ο Ναπολέων δεν μπορούσε να ανεχτεί την ιδέα ότι το άγαλμα δεν απεικόνιζε κάποια Ευρωπαία. Έτσι, διέταξε τα στρατεύματά του να εμβολίσουν τη μύτη της Σφίγγας με ένα κανόνι. Και έτσι προέκυψε η σημερινή μορφή της.

Η κατάρριψη

Αυτή η ιστορία πιθανόν ξεκίνησε ως ένας αθώος, μικρός μύθος, μια διασκεδαστική ιστορία για τους τουρίστες, και χρονολογείται τουλάχιστον στις αρχές του εικοστού αιώνα. Αλλά στις μέρες μας κοινοποιείται στο διαδίκτυο για έναν νέο, μάλλον δυσάρεστο, λόγο: ως απόδειξη ρατσισμού. Δεν είμαι σίγουρη πότε οι άνθρωποι άρχισαν να πιστεύουν ότι ο Ναπολέων διατεινόταν ότι η μύτη του αγάλματος έδειχνε πολύ αφρικανική και, κατά συνέπεια, έπρεπε να καταστραφεί, αλλά αυτό αποτελεί πεποίθηση πολλών ανθρώπων.

Το 1995, ο Λούις Φαρακάν, ηγέτης του Έθνους του Ισλάμ, είπε στην ομιλία του κατά τη διάρκεια του Million Man March* ότι: «Η κυριαρχία των λευκών έκανε τον Ναπολέοντα να εμβολίσει τη μύτη της Σφίγγας, γιατί θύμιζε πολύ την επιβλητικότητα των μαύρων». Έτσι, ο μύθος χρησιμοποιείται για να εκφράσει έναν ισχυρισμό σχετικά με τον ρατσισμό, κάτι που ασφαλώς μετατρέπει αυτό που ήταν κάποτε μια ακίνδυνη ιστορία σε κάτι πολύ πιο καταστροφικό. Η ειρωνεία είναι ότι το Έθνος του Ισλάμ και ο Φαρακάν κατηγορούνται για μισαλλοδοξία εναντίον των Εβραίων, της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ και των λευκών και είναι γνωστοί για άγριες θεωρίες συνωμοσίας. Παρόλο που δεν είναι υπεύθυνοι για τον ισχυρισμό, παίζουν σημαντικό ρόλο στη μακροχρόνια δημοτικότητά του.

Ευτυχώς, είναι πολύ εύκολο να αποδειχθεί ότι ο μύθος είναι μια ανοησία, γι’ αυτό προσέξτε όταν συναντάτε κάποιον ο οποίος πιστεύει την ιστορία. Εκτός αν διατείνεται ότι όλα αυτά είναι μια τεράστια θεωρία συνωμοσίας, θα πρέπει να είστε σε θέση να τον πείσετε με ένα πολύ απλό δεδομένο: ο Ναπολέων δεν είχε πρόσβαση σε μια μηχανή του χρόνου. Ο Ναπολέων γεννήθηκε το 1769 και πήγε στην Αίγυπτο το 1798. Αλλά γνωρίζουμε ότι οι άνθρωποι έγραφαν για το κατεστραμμένο πρόσωπο της Σφίγγας και το ζωγράφιζαν ΠΡΟΤΟΥ ΚΑΝ ΓΕΝΝΗΘΕΙ Ο ΝΑΠΟΛΕΩΝ. Αυτό θα πρέπει να πείσει κάθε λογικό άνθρωπο. Θα ήταν, επίσης, πολύ παράξενο για τον Ναπολέοντα να έχει διαπράξει αυτή την πράξη βανδαλισμού, μιας και τον ενδιέφερε ιδιαίτερα η αιγυπτιακή ιστορία και ήταν υπεύθυνος για την πρώτη ευρωπαϊκή επιστημονική μελέτη των αρχαιοτήτων της περιοχής.

Ας ρίξουμε μια ματιά σε ορισμένες από τις αποδείξεις.

Το 1737 (προτού γεννηθεί ο Ναπολέων...), ο Δανός καπετάνιος Φρέντερικ Λούις Νόρντεν ταξίδεψε στην Αίγυπτο και έκανε πολύ λεπτομερή σκίτσα της Σφίγγας, τα οποία δημοσιεύτηκαν μερικά χρόνια αργότερα. Το άγαλμα αυτών των σκίτσων έχει ξεκάθαρα ήδη χάσει τη μύτη του. Μπορείτε να το βρείτε αυτό εύκολα στο διαδίκτυο.

Το 1759 (προτού γεννηθεί ο Ναπολέων...), οι Ολλανδοί Γιοχάνες Αιγίδιος φαν Έχμοντ φαν ντερ Νίτζενμπουργκ και Γιοχάνες Χέιμαν εξέδωσαν ένα βιβλίο με τον πιασάρικο τίτλο Ταξίδια σε ένα τμήμα της Ευρώπης, τη Μικρά Ασία, τα νησιά του αρχιπελάγους, τη Συρία, την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο, το Όρος Σινά κ.λπ. Περιέχει μια συγκεκριμένη Καταγραφή των πιο αξιοσημείωτων Τόπων, Κτισμάτων, Ερειπίων, Επιγραφών κ.λπ. αυτών των Χωρών. Μαζί με τα Έθιμα, τις Συνήθειες, τη Θρησκεία, την Τέχνη, το Εμπόριο, το Ταμπεραμέντο και τον τρόπο ζωής των Κατοίκων. Πρόκειται για ένα εκπληκτικό βιβλίο –μπορείτε να το βρείτε στο διαδίκτυο (δείτε τις σημειώσεις των πηγών στο τέλος του βιβλίου)– και, ευτυχώς για μας, οι εξερευνητές πήγαν να δουν τη Σφίγγα και περιέγραψαν τη μύτη της ως «λίγο ακρωτηριασμένη».

Το 1760 (προτού γεννηθεί ο Ναπολέων...), ο Δρ. Σίγκμουντ Γιάκομπ Μπάουμγκαρτεν εξέδωσε το βιβλίο με τίτλο Ένα Συμπλήρωμα στην Αγγλική Παγκόσμια Ιστορία που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο Λονδίνο. Σε αυτό περιγράφει τη Σφίγγα ως «πολύ λίγο αλλοιωμένη, εκτός μόνο ότι η μύτη της είναι ακρωτηριασμένη, πιθανόν από τους μωαμεθανούς, εξαιτίας του μένους τους εναντίον των εικόνων».

Υπάρχουν και άλλα παραδείγματα – αυτά είναι μόνο λίγα. Αλλά το σημαντικό είναι ότι έχουμε αυτόπτες μάρτυρες και σχέδια που μας λένε ότι η Σφίγγα είχε καταστραφεί προτού καν οι γονείς του Ναπολέοντα τον βάλουν στο πρόγραμμα. Έτσι, όποιος αρνείται να δεχτεί αυτά τα στοιχεία ξεκάθαρα απλώς προτιμάει τον μύθο. Αλλά, αν δεν ήταν ο Ναπολέων, τότε ποιος ήταν;

Ο Δρ. Μπάουμγκαρτεν μας έδωσε ήδη μια ιδέα – ανέφερε τους «μωαμεθανούς», τον παλιομοδίτικο όρο για τους μουσουλμάνους. Τον δέκατο πέμπτο αιώνα, ο ιστορικός Aλ-Μακρίζι ισχυρίστηκε ότι ο Μοχάμεντ Σα’ιμ αλ-Νταρ είχε καταστρέψει τη μύτη το 1378, γιατί δεν μπορούσε να ανεχτεί οι ντόπιοι να κάνουν θυσίες στη Σφίγγα. Αυτή είναι μάλλον η ιστορία στην οποία αναφερόταν ο δόκτωρ. Αλλά αυτή ήταν, ασφαλώς, μια ιστορία που γράφτηκε λίγο αφότου έλαβε χώρα και είναι μόνο μια ιστορία, και δεν είναι πραγματικά αρκετή για να την αποδεχτούμε ως λύση για το ποιος το έκανε. Κάτι ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι ότι, πριν από δύο δεκαετίες, ο αρχαιολόγος Μαρκ Λένερ μελέτησε τη ζημιά στη Σφίγγα και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι έλαβε χώρα ανάμεσα στον τρίτο και τον δέκατο αιώνα μ.Χ., κάτι που σημαίνει ότι δεν θα μπορούσε να είναι ο αλ-Νταρ ή ο Ναπολέων.

Πολλά αγάλματα στην αρχαία Αίγυπτο έχουν καταστραφεί και έχουν χάσει τις μύτες τους, και αυτό συχνά το έκαναν οι ίδιοι οι Αιγύπτιοι, γιατί πίστευαν ότι η ψυχή ενός ανθρώπου που έχει πεθάνει ή μιας θεότητας μπορούσε να κατοικεί σε μια εικόνα και ότι, αν παραμόρφωναν το έργο τέχνης, αυτό θα έκανε την ψυχή να απελευθερωθεί.

Εκτός από αυτό, οι μύτες, επίσης, προεξέχουν και είναι πιο εύκολο να καταστραφούν σε σχέση με άλλα μέρη του αγάλματος. Πολλά αρχαία αγάλματα έχουν χάσει τις μύτες τους ή άλλα κομμάτια που προεξέχουν, όπως χέρια ή αποφύσεις που δεν τολμούμε καν να αναφέρουμε. Είναι πολύ σύνηθες. Τα ελληνικά και τα ρωμαϊκά αγάλματα έχουν, επίσης, πέσει θύματα αυτού του είδους της καταστροφής.

Εν ολίγοις, δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι το κίνητρο πίσω από τον βανδαλισμό της Σφίγγας είχε να κάνει με ρατσισμό. Και παρόλο που υπάρχουν μερικοί ύποπτοι, η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν ξέρει στα σίγουρα ποιος κατέστρεψε τη Σφίγγα. Αλλά μπορούμε να πούμε δίχως ίχνος αμφιβολίας ότι δεν ήταν ο Ναπολέων ή τα στρατεύματά του. Το ότι δεν υπήρχε καν τότε είναι ένα αδιάσειστο άλλοθι.

* * *

«Fake History, 100 + 1 μύθοι της ιστορίας υπό… κατάρριψη» της Jo Hedwig Teeuwisse (Εκδόσεις Μίνωας): Η υπόθεση του βιβλίου

Ο Ούγκο Μπος σχεδίασε τις στολές των ναζί; Οι άνθρωποι του Μεσαίωνα πίστευαν ότι η Γη είναι επίπεδη; Ο Ναπολέων κατέστρεψε τη μύτη της Σφίγγας; Σπόιλερ: Η απάντηση σε όλες αυτές τις ερωτήσεις είναι «όχι». «Ας φάνε παντεσπάνι», είπε η Μαρία Αντουανέτα, όταν ο λαός της Γαλλίας λιμοκτονούσε. Ή μήπως δεν ειπώθηκε ποτέ κάτι τέτοιο; Δεν υπάρχει καμία απόδειξη που να επιβεβαιώνει ότι το γνωστό αυτό απόφθεγμα ανήκει στη γνωστή για τη σπάταλη ζωή βασίλισσα. Πώς δημιουργούνται άραγε οι ψεύτικες ιστορίες, ποια δυναμική έχουν και πόσο εύκολο είναι να τις καταρρίψουμε, μαθαίνοντας την αλήθεια; Με παραποιημένες φωτογραφίες, εικόνες που έχουν δημιουργηθεί με τεχνητή νοημοσύνη και ψεύτικους ισχυρισμούς για το παρελθόν που κυκλοφορούν στις ειδήσεις και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το να διαχωρίσει κάποιος τα πραγματικά γεγονότα από τη φαντασία φαίνεται πιο δύσκολο από ποτέ. Σε αυτό το συναρπαστικό βιβλίο η συγγραφέας καταρρίπτει 101 μύθους, ώστε να μάθουμε επιτέλους την αλήθεια και να εξοπλιστούμε με τα εργαλεία που θα μας βοηθήσουν να εντοπίσουμε την ψεύτικη ιστορία οπουδήποτε και αν τη συναντήσουμε..

Jo Hedwig Teeuwisse - βιογραφικό

Η Jo Hedwig Teeuwisse, γνωστή ως Η Κυνηγός της Ψεύτικης Ιστορίας, είναι μια ευρέως αναγνωρισμένη αυθεντία για το έργο της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που απομυθοποιεί ιστορικά «γεγονότα». Για περισσότερα από 20 χρόνια, η Jo έχει μελετήσει, έχει διδάξει και έχει ερευνήσει την ιστορία. Είναι ειδική στην καθημερινή ζωή της μεσαιωνικής Ευρώπης, στη ζωή στις δεκαετίες του 1930 και του 1940, και στην ιστορία του εγκλήματος. Έχει εργαστεί ως ιστορική σύμβουλος σε μουσεία, σε ντοκιμαντέρ και σε κινηματογραφικές ταινίες.