Ο Ιωσήφ Βεντούρας μιλάει για την Εταιρεία Συγγραφέων και τη δική του πορεία στην ποίηση

Πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων από τον Ιούνιο του 2021 και μέλος της εδώ και πολλά χρόνια, ο ποιητής και μεταφραστής Ιωσήφ (Σήφης) Βεντούρας γνωρίζει καλά την ιστορία και την κουλτούρα του μη-κερδοσκοπικού σωματείου, που ιδρύθηκε το 1981. Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, η Εταιρεία απένειμε τα βραβεία Γιάννη Βαρβέρη και Μένη Κουμανταρέα σε έναν πρωτοεμφανιζόμενο ποιητή και έναν πεζογράφο, αντίστοιχα. Φέτος, η εκδήλωση απονομής των βραβείων έγινε με την υποστήριξη του προσφιλή της Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ).

Ο Ιωσήφ Βεντούρας, γεννημένος το 1938 στα Χανιά της Κρήτης, σε μία εύπορη οικογένεια Εβραίων ενετικής καταγωγής, αναγκάστηκε να φύγει από το νησί το 1942 και να πάει στην Αθήνα, εξαιτίας των διωγμών των Ναζί. Τα ποιητικά του έργα, όπως για παράδειγμα το «Τάναϊς», που μιλάει για την τραγική ιστορία του ομώνυμου φορτηγού πλοίου που κατασχέθηκε από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής στην Ελλάδα και τορπιλίστηκε από ένα υποβρύχιο του βρετανικού στόλου, έξω από το λιμάνι του Ηρακλείου της Κρήτης, έχουν συχνά επηρεαστεί από τα τραυματικά γεγονότα της εποχής. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, τα Γαλλικά, τα Σερβικά, τα Ιταλικά, τα Ισπανικά, τα Αραβικά, τα Ρουμανικά και τα Εβραϊκά, έχουν περιληφθεί σε ανθολογίες και έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά, ευρωπαϊκά και αμερικανικά περιοδικά.

Εκτός από ποίηση, ο Ιωσήφ Βεντούρας έχει γράψει και το βιβλίο, «ΙΒΒUR: Οι Εβραίοι της Κρήτης 1900-1950», που περιέχει μαρτυρίες και αφηγήσεις Εβραίων και Χριστιανών σχετικές με την ιστορία και τελικά τον εκτοπισμό του εβραϊκού πληθυσμού από την Κρήτη. Επίσης, έχει συγκεντρώσει και μεταφράσει μεσαιωνικά ποιήματα, στη συλλογή «Οι Εβραίοι Ποιητές του Μεσαίωνα».

Για τους αναγνώστες που δεν γνωρίζουν τι ακριβώς είναι η Εταιρεία Συγγραφέων, θα μπορούσατε να μας δώσετε μια σύντομη ιστορική περιγραφή του πώς δημιουργήθηκε και ποια είναι η σημασία της, ως θεσμός, για τον ελληνικό λογοτεχνικό κόσμο;
Η Εταιρεία Συγγραφέων δημιουργήθηκε το 1981, με πρώτο επίτιμο πρόεδρο τον Οδυσσέα Ελύτη και ιδρυτικά μέλη κάποιους από τους επιφανέστερους συγγραφείς της εποχής. Στα εκλιπόντα μέλη της περιλαμβάνονται σημαντικές φυσιογνωμίες των γραμμάτων, όπως οι Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Μανόλης Αναγνωστάκης, Νάνος Βαλαωρίτης, Βασίλης Βασιλικός, Κική Δημουλά, Νίκος Εγγονόπουλος, Ουμπέρτο Έκο, Άλκη Ζέη, Μαργαρίτα Καραπάνου, Μίλαν Κούντερα, Εμμανουήλ Κριαράς, Ζακ Λακαριέρ, Τάσος Λειβαδίτης, Μαργαρίτα Λυμπεράκη, Δημήτρης Μαρωνίτης, Ερρίκος Μπελιές, Άμος Οζ, Ηλίας Πετρόπουλος, Τζίνα Πολίτη, Αντώνης Σαμαράκης, Ζωρζ Σαρρή, Μίλτος Σαχτούρης, Διδώ Σωτηρίου, Κώστας Ταχτσής, Πάτρικ Λι Φέρμορ, Γιώργος Χειμωνάς, κ.ά. Σύμφωνα με το καταστατικό της, τα μέλη της Ε.Σ. συμφωνούν πως πέρα από τις αισθητικές, ιδεολογικές και πολιτικές διαφορές τους προέρχονται από διαφορετικούς αισθητικούς, ιδεολογικούς ή πολιτικούς χώρους και από διαφορετικές γενιές, αλλά υπερασπίζονται ορισμένες βασικές αρχές όπως την ελευθερία και την πολλαπλότητα στην έκφραση, την αντιπαράθεση των ιδεών καιτην ανεξαρτησία της πνευματικής δημιουργίας από κρατικές, κομματικές ή άλλες οικονομικής τάξεως χειραγωγήσεις. Εργάζονται για την προώθηση της ποιότητας του ελληνικών γραμμάτων και είναι αλληλέγγυοι με κάθε συγγραφέα και με κάθε άνθρωπο, οπουδήποτε της γης, που διώκεται για το έργο ή τις ιδέες του. Η Εταιρεία Συγγραφέων διαθέτει δίγλωσση πλατφόρμα στο διαδίκτυο στην οποία προβάλλονται στο εσωτερικό και εξωτερικό οι δραστηριότητες της, αλλά κυρίως το έργο και οι εκδηλώσεις των μελών της. Συμμετέχει στις Διεθνείς Εκθέσεις Βιβλίου και είναι μέλος της Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συγγραφέων. Διαθέτει Λέσχη Ανάγνωσης, Ομάδα βιβλιοανάγνωσης σε ευπαθείς ομάδες, διαδικτυακές συναντήσεις με ποιητές της Ρουμανίας, δημιουργεί επιστημονικά συνέδρια και κυρίως παρεμβαίνει με προτάσεις σε όλα τα θέματα που αφορούν το βιβλίο. Εκδίδει ημερολόγιο με κείμενα των μελών της. Πρόσφατα εγκαινίασε σειρά επιμορφωτικών διαλέξεων σε συνεργασία με το Επιγραφικό Μουσείο.

H φετινή Ημέρα Ποίησης (21 Μαρτίου) θα αφιερωθεί στη μνήμη του συγγραφέα και δύο φορές Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, Βασίλη Βασιλικό, που εισηγήθηκε την καθιέρωσή της στην UNESCO και μας άφησε πρόσφατα σε ηλικία 90 ετών. Ποιες ήταν οι εντυπώσεις σας από τον Βασίλη Βασιλικό, όσο τον γνωρίζατε;
Ο Βασίλης Βασιλικός υπήρξε σημαντικός, όχι μόνον για τα ελληνικά γράμματα, αλλά και για την Ε.Σ., της οποίας υπήρξε Πρόεδρος. Κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες για την ανάπτυξή της. Δεν είχαμε προσωπικές σχέσεις, αλλά πάντοτε μου έκαναν εντύπωση τα προτερήματά του. Ήταν ένας άνθρωπος ευγενικός, προσηνής και ιδιαίτερα ενθαρρυντικός. Ο εορτασμός της παγκόσμιας ημέρας ποίησης την 21η Μαρτίου προτάθηκε στην UNESCO από τον τότε Πρέσβη μας, Βασίλη Βασιλικό, μετά από εισήγηση των μελών της Εταιρείας, Λύντιας Στεφάνου και Μιχάλη Μήτρα.

Ασχολείστε συστηματικά εδώ και χρόνια με τη λογοτεχνία και ειδικότερα με την ποίηση. Μάλιστα, διευθύνετε και το ηλεκτρονικό περιοδικό, «Poeticanet.gr».Τι ήταν αυτό που σας έστρεψε αρχικά περισσότερο προς την ποίηση; Είναι σημαντικότερη για εσάς από την πεζογραφία;
Η γνωριμία μου με την ποίηση έχει αφετηρία τα μαθητικά μου χρόνια στο δημοτικό σχολείο. Αποστήθιζα τα ποιήματα που μου άρεσαν και διάβαζα εντατικά, όχι μόνο ποιήματα, αλλά και μυθιστορήματα. Μόνιμος σύντροφός μου ήταν οι προπολεμικοί τόμοι της Διάπλασης των Παίδων που ήταν της μητέρας μου και είχαν διασωθεί από τον πόλεμο. Αργότερα, στην εφηβική μου ηλικία, πάντοτε προσπαθούσα να συνθέσω ποιήματα τα οποία όμως, μόνον ελάχιστες φορές διάβαζα στους συνομήλικούς μου. Διάβαζα εντατικά τους κλασσικούς Έλληνες και ξένους πεζογράφους, αλλά εύρισκα πως μπορούσα να εκφραστώ καλύτερα μέσω της ποίησης. Το «Poeticanet» (www.poeticanet.gr) είναι το πρώτο διαδικτυακό περιοδικό που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα. Ασχολείται μόνο με την ποίηση και συνεργάζεται με τα πανεπιστήμια ΕΚΠΑ και Αριστοτέλειο, όπως και με φορείς από τη Ρουμανία και Βουλγαρία. Έχει μόνιμες στήλες πανεπιστημιακών και ποιητών.

Έχετε διατελέσει Πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων από τον Ιούνιο του 2021 μέχρι σήμερα, ενώ πρόσφατα επανεκλεγήκατε για την περίοδο 2023-2025. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα καλά και ποια τα δυσάρεστα που έχουν συμβεί κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, στην ιστορία της Εταιρείας;
Η Ε.Σ. έχει μόνιμα οικονομικό πρόβλημα. Τα περισσότερα μέλη μας δεν έχουν καλά εισοδήματα, με αποτέλεσμα η χαμηλή, τυπική συνδρομή τους να μην επαρκεί για την επιβίωση του σωματείου μας. Βασιζόμαστε στις επιχορηγήσεις των κρατικών φορέων και του ΟΣΔΕΛ για να πραγματοποιήσουμε τις εκδηλώσεις μας, αλλά βρισκόμαστε πολλές φορές σε μια αγωνία για την επιβίωση μας. Η πάλη μας για ένα καλύτερο μέλλον μας προσφέρει χαρές και λύπες. Πολλές φορές οι διαφορετικές απόψεις δημιουργούν εντάσεις, αλλά αυτό είναι φυσικό και προσπαθούμε να τις εξομαλύνουμε για το καλό της Ε.Σ.

Κάθε χρόνο, η Εταιρεία ξεχωρίζει ποιητικές συλλογές και πεζογραφήματα που θεωρεί τα πιο αξιόλογα της χρονιάς και απονέμει βραβεία σε ορισμένα από αυτά, ανάλογα με την κατηγορία στην οποία ανήκουν. Πρόκειται για ένα θεσμό που εδώ και χρόνια συνεχίζει ακούραστα να ανακαλύπτει και να αναδεικνύει νέες λογοτεχνικές φωνές. Ποιος είναι ο ρόλος της εκάστοτε επιτροπής στην ανεύρεση των υποψηφίων και την ανάδειξη των νικητών; Τι «ψάχνετε» μέσα σε ένα νέο έργο;
Η Ε.Σ. απονέμει κάθε χρόνο το βραβείο Βαρβέρη σε πρωτοεμφανιζόμενο ποιητή και το βραβείο Κουμανταρέα σε πρωτοεμφανιζόμενο πεζογράφο. Το έργο των επιτροπών που αποτελούνται από μέλη μας είναι τελείως ανεξάρτητο. Φυσικά οι επιτροπές αναζητούν το νέο αίμα της λογοτεχνικής παραγωγής, τους νέους τρόπους έκφρασης που θα αναζωογονήσουν και εμπλουτίσουν τον Ελληνικό Λόγο. Αν με ρωτήσετε προσωπικά, εγώ είμαι εναντίον των οποιωνδήποτε βραβείων, αλλά αυτό είναι μια προσωπική μου άποψη και όχι βέβαια της Εταιρείας.

Δυστυχώς η εποχή της εικόνας, η εξειδικευμένη παιδεία και οι απαιτήσεις της για τον επαγγελματικό προσανατολισμό αφήνουν λίγα περιθώρια στην ανάγνωση της λογοτεχνίας.

Σας έχει απασχολήσει και η εκπροσώπηση της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό. Πιστεύετε πως έχουν γίνει αρκετές ή οι σωστές ενέργειες όλα αυτά τα χρόνια για να γνωρίσουν οι υπόλοιποι λαοί το έργο των Ελλήνων συγγραφέων;
Γίνονται σημαντικές προσπάθειες από το Υπουργείο Πολιτισμού προς την κατεύθυνση αυτή. Το πρόγραμμα επιδότησης της μετάφρασης της ελληνικής λογοτεχνίας, οι εκθέσεις και οι εκδόσεις είναι εργαλεία χρήσιμα για τη διάδοση της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό. Πιστεύω, όμως, πως χρειάζεται ένας ευρύτερο σχεδιασμός που να περιλαμβάνει την επάνδρωση των Πρεσβειών μας με Μορφωτικούς Ακολούθους, τη συστηματική επιρροή των κριτικών και των λογοτεχνικών μέσων ενημέρωσης στο Εξωτερικό, που όμως απαιτεί έναν οικονομικό προϋπολογισμό ώστε να χρηματοδοτηθεί αυτή η εκστρατεία.

Ποιες είναι οι δικές σας επιρροές σας ως ποιητής; Ποιους Έλληνες ή ξένους ποιητές θα ξεχωρίζατε και με ποιο τρόπο έχουν αυτοί ενημερώσει το έργο σας;
Επηρεάζομαι από τη Βιβλική ποίηση και νομίζω έχω δασκάλους τον Paul Celan, αλλά βέβαια και τους Σαχτούρη, Ελύτη και Σεφέρη.

Η ανθολογία σας, «Εβραίοι Ποιητές Του Μεσαίωνα», που κυκλοφόρησε το 2005 από τις εκδόσεις Νεφέλη, συγκεντρώνει και μεταφράζει στα Ελληνικά σημαντικά ποιήματα Εβραίων λόγιων, αλλά και τροβαδούρων του Μεσαίωνα, που γράφτηκαν μεταξύ του 6ου και του 15ου αιώνα μ.Χ. Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η σημασία της λαογραφίας και της μελέτης της ιστορίας μέσα από πηγές και ποια η σχέση της με την κατανόηση της δικής μας πραγματικότητας, σήμερα;
Έχω ασχοληθεί με τους Οξιτανούς τροβαδούρους του 12ου αιώνα και έχω μεταφράσει ποιήματα τους και γράψει γι’ αυτούς. Η ενασχόλησή μου αυτή με οδήγησε και στην Εβραϊκή Ποίηση της Μεσογείου από τον 6ο έως τον 15ο αιώνα. Η ενασχόλησή μου αυτή έφερε, επίσης, σαν καρπό το βιβλίο «Οι Εβραίοι Ποιητές του Μεσαίωνα» που σκοπεύω να επανεκδώσω εμπλουτισμένο. Είναι δε εντυπωσιακή η συνεργασία και η επιρροή των Εβραίων ποιητών εκείνης της Εποχής από τους Άραβες της Ανδαλουσίας με τους οποίους διατηρούσαν ιδιαίτερα φιλικές σχέσεις.

Έχετε επίσης γράψει το ιστορικό βιβλίο, «Ibbur: Οι Εβραίοι της Κρήτης 1900-1950» (2018, εκδόσεις Μελάνι), για την παρουσία των Εβραίων στην Κρήτη (από όπου κατάγεστε) κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, αλλά και για τον ξεριζωμό τους μέσα στα χρόνια της Κατοχής, κάτι το οποίο πραγματεύεστε και στο ποιητικό σας έργο, «Τάναϊς» (2001, εκδόσεις Γαβριηλίδης). Έχει απομείνει κάτι σήμερα στην Κρήτη που να θυμίζει την κοινότητα των Εβραίων που έζησαν εκεί;
Στο βιβλίο μου «ΙΒΒUR: Οι Εβραίοι της Κρήτης 1900-1950» περιλαμβάνονται μαρτυρίες και αφηγήσεις Κρητικών Χριστιανών και Εβραίων που έζησαν τα γεγονότα, σπάνια έγγραφα και άγνωστες φωτογραφίες που ζωντανεύουν τα γεγονότα εκείνης της εποχής. Σήμερα εκτός από τη μικρή Συναγωγή ενετικής καταγωγής, ελάχιστοι Εβραίοι -που δεν έχουν γεννηθεί εκεί- κατοικούν στο νησί. Ωστόσο, η Συναγωγή λειτουργεί σαν δια-θρησκευτικό κέντρο, με Δ.Σ. που έχει μέλη διαφόρων θρησκευμάτων. Είναι το μοναδικό κτίσμα που εξακολουθεί να είναι εβραϊκό και το οποίο έχει σκοπό να διατηρεί τη μνήμη μιας μικρής σε μέγεθος, αλλά σημαντικής σε πολιτισμικά επιτεύγματα κοινότητας που εξαφανίστηκε βίαια το 1944, στη διάρκεια της κατοχής του νησιού από τους Ναζί.

Μπορεί κατά τη γνώμη σας η λογοτεχνία να αφυπνίσει το αναγνωστικό κοινό; Έχει τη δυνατότητα ένα λογοτεχνικό έργο να επικαλεστεί την κριτική σκέψη του αναγνώστη και να τον οδηγήσει στο να διαμορφώσει αντικειμενική άποψη, αποφεύγοντας έτσι την παγίδα της προπαγάνδας, από όποια πλευρά κι αν αυτή προέρχεται;
Το ερώτημά σας είναι δύσκολο να απαντηθεί. Έχουν γίνει επιστημονικές έρευνες από τον ΟΣΔΕΛ. Δυστυχώς η εποχή της εικόνας, η εξειδικευμένη παιδεία και οι απαιτήσεις της για τον επαγγελματικό προσανατολισμό αφήνουν λίγα περιθώρια στην ανάγνωση της λογοτεχνίας.