Πράγματα που μπορείς να κάνεις με ένα βιβλίο

Από τη μία:

• Ένα βιβλίο μπορεί να είναι καλό για χίλιους δυο λόγους και για χίλιους δυο τύπους ανθρώπων — αλλά μπορεί να μην είναι καλό για εσάς. Μ' άλλα λόγια: μπορεί να μη σας αρέσει. Μην αισθάνεστε υποχρεωμένοι να το πάρετε και να το έχετε στο κομοδίνο σας ή στη βιβλιοθήκη σας αν για κάποιο λόγο πιστεύετε εκ των προτέρων πως δεν σας κάνει, πως δεν είναι για εσάς. Όλα τα βιβλία δεν είναι για όλους. Κι αυτό είναι καλό. Το αντίθετο θα ήταν ο ορισμός της δυστοπίας.
• Ενημερωθείτε για τις νέες κυκλοφορίες επισκεπτόμενοι ένα ή δύο βιβλιοπωλεία. Για μια πιο σφαιρική ενημέρωση, πάτε σε ένα μεγάλο βιβλιοπωλείο μιας αλυσίδας και σε ένα συνοικιακό, ανεξάρτητο: κατά προτίμηση, της γειτονιάς σας. Κοιτάξτε τους πάγκους με τις νέες κυκλοφορίες, χωρίς να βιάζεστε. Διαβάστε τα κείμενα στα οπισθόφυλλα και τα βιογραφικά των συγγραφέων στα αυτιά. Συζητήστε με τον βιβλιοπώλη σας. Παραγγείλτε έναν καφέ, καθίστε στην πολυθρόνα και χαζέψτε, όσο τον πίνετε, την κίνηση στο μαγαζί. Δείτε όλα εκείνα τα όμορφα πρόσωπα που ψάχνουν τα βιβλία. Χαμογελάστε.
• Περιηγηθείτε στις βιβλιοφιλικές ομάδες του Facebook που εμπιστεύεστε περισσότερο. Διαβάστε τα newsletter των βιβλιοφιλικών σάιτ στα οποία είστε γραμμένοι. Κάντε κλικ σε όποια είδηση για μια επικείμενη έκδοση σας κάνει… κλικ. Δείτε ποια βιβλία σάς άρεσαν περισσότερο φέτος και πηγαίνετε στα σάιτ των οίκων που τα εξέδωσαν· είναι γενικά πιο πιθανό οι ίδιοι οίκοι να εκδώσουν και άλλα παρόμοια βιβλία. Αφιερώστε σε όλα αυτά τουλάχιστον μία ώρα την ημέρα μέχρι να νιώσετε αρκετά ενημερωμένος. Είναι μια ώρα που θα επενδύσετε με ασφάλεια: θα έχετε κέρδος.
• Σκεφτείτε και ξανασκεφτείτε τι θέλετε πραγματικά από ένα βιβλίο: Να σας προβληματίσει; Να σας μάθει «πράγματα»; Να σας κάνει κοινωνούς καινούργιων ιδεών; Να σας κάνει να ονειρευτείτε; Να σας κάνει να ξεχαστείτε; Να σας κάνει «καλύτερο άνθρωπο»; Να σας κάνει «in», όπως λέγανε παλιά; Αυτό στο οποίο θα καταλήξετε ίσως να πρέπει να γίνει ο μοναδικός μπούσουλας για τις αγορές σας. Εμπιστευτείτε απολύτως αυτό που σας λέει ο εαυτός σας, ακόμη και αν έρχεται σε πλήρη αντίθεση με ό,τι, για κάποιους άλλους, θα «έπρεπε» να θέλατε. Κανείς καταναγκασμός δεν μπορεί να σταθεί ανάμεσα σε εσάς και τα βιβλία.
• Διαβάζουμε για διάφορους λόγους. Ο βασικότερος για έναν πραγματικό βιβλιόφιλο είναι αυτός: γιατί δεν μπορεί και δεν θέλει να κάνει αλλιώς. Όμως ο κυριότερος λόγος για όλους τους ανθρώπους είναι για να απολαύσουμε το διάβασμα καθαυτό, για να περάσουμε καλά εκείνες τις ώρες — για να περάσουμε καλά διαβάζοντας. Το διάβασμα δεν είναι «άλλη μια υποχρέωση». Δεν υπάρχουν νόμοι που μας επιβάλλονται όταν μιλάμε για τα βιβλία. Δεν υπάρχουν και δεν παρεμβάλλονται «τρίτοι». Υπάρχουμε μόνο εμείς κι αυτά. Σκεφτείτε το σαν την τηλεόραση: αλήθεια, βλέπετε ποτέ κάτι που δεν σας τραβά την προσοχή;
• Ναι, είναι καλό να έχει διαβάσει κανείς τους σύγχρονους κλασικούς μέχρι τα είκοσι - είκοσι πέντε του. Και είναι επίσης καλό να γνωρίζει στη συνέχεια όλα τα σύγχρονα ρεύματα, να παρακολουθεί όλους τους δύσκολους συγγραφείς, και να μελετά όλα τα απαιτητικά μυθιστορήματα. Είναι πολύ καλό. Αν πάλι τού αρέσουν τα αστυνομικά ή τα περιπετειώδη ή τα ερωτικά μυθιστορήματα, είναι —πώς να το κάνουμε— καλό να περνά τις ώρες του μ’ αυτά. Δεν υπάρχουν αναγνωστικές προτεραιότητες. Δεν υπάρχει αστυνομία λογοτεχνίας. Ούτε θα υπάρξει.
• Πάντα φροντίζουμε να θυμίζουμε τη θνητότητά μας. Ποτέ κανείς άνθρωπος δεν πρόλαβε να κάνει όσα ήθελε σ’ αυτή τη ζωή, και ποτέ κανείς αναγνώστης δεν κατάφερε να εξαντλήσει τη λίστα του με τα «αδιάβαστα». Εξ ου και πρέπει κανείς να διαβάζει γρήγορα και συστηματικά. Με πρόγραμμα. Με το κομπιουτεράκι. Αλλιώς δεν βγαίνει η δουλειά, και είναι πράγματι κρίμα. Οπότε: συστηματοποιήστε το διάβασμά σας, μην πέφτοντας ποτέ κάτω από τον χι χρόνο ή από τις ψ σελίδες ημερησίως. Ζούμε μέσα σε μία αχανή βιβλιοθήκη. Ο κόσμος μας είναι η Βιβλιοθήκη της Βαβέλ. Καλοί και άγιοι ο Τόμας Μαν και ο Ντοστογιέφσκι, ναι, αλλά ξεπεράστε τους. Κάθε μέρα εκδίδονται χιλιάδες βιβλία στον κόσμο. Και καναδυό δεκάδες βιβλία στα ελληνικά: ΚΑΘΕ μέρα. Κάποια από αυτά μπορεί να σας αλλάξουν τη ζωή. Αναζητήστε τα. Διαβάζετε με πρόγραμμα, και διαβάζετε ΠΟΛΥ. Αλλιώς δεν βγαίνει η δουλειά· και είναι κρίμα, κι άδικο.
• Αλλά πάρτε και τον χρόνο σας. Άπαξ και τύχει να δείτε ότι αυτό το βιβλίο σάς τραβά από το μανίκι και σας λέει να ψάξετε λίγο περισσότερο τις λέξεις του, να επικεντρωθείτε κι άλλο στην ιστορία του, ή να τσεκάρετε τη δομή του, κάντε το. Ή και χωρίς λόγο: γιατί έτσι. Μείνετε εκεί. Χαϊδέψτε το. Χαϊδολογήστε το. Επιστρέψτε στην πίσω σελίδα και σε εκείνον εκεί τον διάλογο που υπογραμμίσατε στο Κεφάλαιο 4. Αναπνεύστε τον αέρα του. Μην το σπαταλάτε. Μείνετε εκεί. Χαζέψτε. Νιώστε την επίγευσή του στον ουρανίσκο σας. Τίποτε άλλο δεν έχει αξία εκείνη τη στιγμή. Κάντε τη στιγμή να κρατήσει πολύ. Βάλτε μια ταμπέλα ΜΗΝ ΕΝΟΧΛΕΙΤΕ στη πόρτα και βυθιστείτε στον κόσμο του. Είναι καλά εκεί. Και αυτό το «καλά» το ψάχνατε καιρό τώρα. Μη βιάζεστε. Διαβάστε το με κλειστά μάτια.
• Κάντε το κόλπο με το Google Maps. Είναι μόδα, και είναι ωραία μόδα. ΟΛΕΣ οι μόδες γύρω από το βιβλίο είναι ωραίες — δεν έχει εξαίρεση αυτός ο κανόνας. Οπότε: Περιηγηθείτε μέσω των Google Maps στις χώρες, στις πόλεις, στους δρόμους και στα μαγαζιά που παρουσιάζει ο συγγραφέας του βιβλίου σας. Κάντε το σαν παιχνίδι στην αρχή, και σαν χόμπι στη συνέχεια. Μιλάει για εξοχή και επαρχία; Κανένα πρόβλημα. Ζουμάρετε στον γεωφυσικό δορυφορικό χάρτη και δείτε πού ακριβώς πατάνε οι ήρωες του βιβλίου που διαβάζετε: πού ζουν, πού ερωτεύονται, πού τους κυνηγάει το ζόμπι, πού πεθαίνουν. Μιλάει το μυθιστόρημά σας για την τάδε με τάδε οδό στο Μπρούκλιν; Μαγεία. Πηγαίνετε μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα εκεί, ΕΠΑΝΩ στο σταυροδρόμι, και δείτε τις πινακίδες των καταστημάτων στη γειτονιά, τις τζαμαρίες, τους τοίχους από τούβλα, τους περαστικούς, τα αμάξια. Ποτέ πριν δεν μπορούσαμε να το κάνουμε αυτό. Τώρα, είναι στο χέρι μας και είναι δωρεάν.
• Ξεχάσατε την υπόθεση των βασικών μεγάλων βιβλίων που διαβάσατε παλιά, ή που διαβάσατε μικροί στα Κλασικά Εικονογραφημένα, αλλά δεν έχετε χρόνο να τα ξαναδιαβάσετε τώρα γιατί έχετε άλλα δέκα αστυνομικά στο κομοδίνο και σας περιμένουν; (Και πολύ καλά κάνετε και έχετε αυτά τα αστυνομικά. Ή τα ρομάντζα. Ή οτιδήποτε. Βιβλία να ’ναι κι ό,τι να ’ναι). Λοιπόν, κανένα πρόβλημα. Υπάρχουν πολλές λύσεις γι’ αυτό, αλλά νά μία μάλλον απρόσμενη: πάρτε τις διασκευές τους σε παραμυθάκια για παιδιά. ΟΛΑ τα κλασικά βιβλία —από τα ελληνικά έπη και τον Σέξπιρ μέχρι τον Ντίκενς και τον Μέλβιλ— έχουν αποδοθεί σε εικονογραφημένα βιβλία για πιτσιρίκια όλων των ηλικιών. Αγοράστε τα. Διαβάστε τα. Δείτε και αξιολογήστε την εικονογράφησή τους. Και, αφού τελειώσετε και ευφρανθείτε, χαρίστε αυτά τα βιβλία στο παιδί των φίλων σας. Μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια.
• Αν πάλι έχετε εσείς παιδί, από μερικών μηνών μέχρι έξι-εφτά χρονών, κάντε αυτά τα δύο πράγματα με τα βιβλία του: (α΄) Διαβάστε τα κι εσείς. Θα εκπλαγείτε από το πόσο θα σας αρέσουν κάποια από αυτά. Μάλιστα, κάποια θα σας αρέσουν πολύ περισσότερο από όσο το τελευταίο μυθιστόρημα που μόλις τελειώσατε. (β΄) Διαβάστε τα μαζί τους, φωναχτά. Εννοούμε, να τους τα διαβάζετε εσείς — αν και το αντίθετο πιάνει επίσης. Κάντε διαφορετικές φωνές ανάλογα με τον ήρωα (των αντρών, των γυναικών, των ζώων, των πραγμάτων), κάντε ήχους με το στόμα και με τα χέρια, περπατάτε όπως περπατούν οι ήρωες, κάντε γκριμάτσες. Δεν μιλάμε για «bedtime story» πια: μιλάμε για ολόκληρη παράσταση. Μία τέτοια ημέρα ισοδυναμεί με ένα μήνα Netflix. Και για εσάς, και για το παιδί σας. Σας το λέμε γιατί το μετρήσαμε.

Από την άλλη:

• Τα βιβλία είναι καλά —βασικά, είναι πολύ καλά—, αλλά δεν είναι βέβαια φαγητό. Δεν μπορείς να φας ένα βιβλίο, ακόμη και αν είναι βιβλίο μαγειρικής. Τα βιβλία δεν τρώγονται. Αν πεινάς, δεν υπάρχει τίποτε που να μπορεί να σου προσφέρει ένα βιβλίο. Δεν πρόκειται καν να ξεχάσεις την πείνα σου — το στομάχι σου δεν διαβάζει, και δεν ενδιαφέρεται να μάθει να διαβάζει. Αν κάποιος πεινάει, δεν θα τον σώσεις με βιβλία. Δώσ' του ένα πιάτο φαΐ. Και μετά ακόμη ένα.
• Τα βιβλία δεν είναι ταξίδια. Ναι, μαζί τους μπορείς να ταξιδέψεις σε όλο τον κόσμο, να μάθεις καθετί για τα πέρατα της οικουμένης, να είναι «σαν να» πήγες παντού και όλα αυτά. Όμως κανένα τους δεν μπορεί να υποκαταστήσει ένα πραγματικό ταξίδι. Ή μάλλον (επειδή ο τουρισμός δεν είναι πραγματικό ταξίδι): κανένα τους δεν μπορεί να υποκαταστήσει την παραμονή σου σε μιαν άλλη χώρα. Με κανένα τους δεν πατάς στους δρόμους της, ποτέ. Ούτε επισκέπτεσαι ποτέ, διαβάζοντας, τις αγορές, τα ρεστοράν, τα μαγέρικα και τα καφέ μιας ξένης πόλης.
• Τα βιβλία δεν είναι άνθρωποι. Εκείνο το γνωστό σλόγκαν που κυκλοφορεί σε κάποιες βιβλιοφιλικές σελίδες («Αγαπώ τα βιβλία περισσότερο από τους ανθρώπους») είναι ανατριχιαστικό στην απύθμενη σκληρότητά του. Κανένα βιβλίο δεν μπορεί να πάρει τη θέση κανενός ανθρώπου. Ούτε η Βίβλος, ούτε το Κοράνι, ούτε ο Πόε και ο Κάφκα, ούτε τα Άπαντα του Ντοστογιέφσκι. Αν έπρεπε (τι φρίκη!) να διαλέξουμε ντε και καλά ανάμεσα στα δύο, προφανώς και δεν θα διαλέγαμε τα βιβλία, θα ήμασταν ηλίθιοι αν το κάναμε — για να μην πούμε διεστραμμένοι. Δεν γίνεται να αγαπάς τα βιβλία περισσότερο από τους ανθρώπους, εκτός κι αν δεν αγαπάς ούτε εσένα.
• Ως εκ τούτου, τα βιβλία δεν είναι και σεξ. Μπορεί η ανάγνωση να είναι απόλαυση, όπως συνηθίζουμε να λέμε —και καλώς το λέμε, φυσικά και είναι απόλαυση, όπως άλλωστε απόλαυση είναι και η ιππασία ή το μπιτς-βόλεϊ—, αλλά προς Θεού. Δεν διαβάζουμε με το σώμα, κι ας είναι φορές που ανατριχιάζουμε διαβάζοντας, κι ας είναι κι άλλες που τρέμουμε (από τον φόβο, ή συνεπαρμένοι). Όχι, τα βιβλία δεν είναι σεξ, και δεν κάνουμε σεξ με τα βιβλία. (Το σημειώνουμε αυτό για τους ανθρώπους που κάνουν σεξ· γιατί δεν κάνουν όλοι, για πολλούς και διάφορους, και διαφορετικούς μεταξύ τους, λόγους. Και ούτε αυτό είναι κακό).
• Τα βιβλία δεν είναι ούτε κατοικίδια ζωάκια. Όποιος ξέρει τι σημαίνει να ζει μαζί με ένα γατί ή με ένα σκυλί, ή με περισσότερα από ένα, ή και με διάφορους συνδυασμούς τους, καταλαβαίνει πολύ καλά τι λέμε. Τα βιβλία δεν σε κοιτάνε στα μάτια, δεν βγαίνετε βόλτα μαζί για να δείτε τον κόσμο, δεν τους πετάς το μπαλάκι, δεν κάθεστε κοντά-κοντά στον καναπέ χωρίς να κάνετε τίποτε, δεν μοιράζεστε μια τυρόπιτα. Τα βιβλία είναι βιβλία. Δεν είναι σύντροφοι για μια ζωή, είτε αγέρωχοι και πεισματάρηδες και μη μου άπτου όπως οι γάτες, είτε ταπεινοί και σεβαστικοί όπως τα σκυλιά. Τα βιβλία είναι απλώς βιβλία.
• Τα βιβλία δεν είναι ούτε δουλειά. Ούτε δημιουργία κάποιου είδους. Αυτός που είπε ότι είμαστε εδώ για να αγαπάμε, να κοινωνικοποιούμαστε και να εργαζόμαστε, δεν είπε πως είμαστε εδώ και για να διαβάζουμε. Ναι, για πολλούς από εμάς ισχύει («Είμαστε εδώ για να αγαπάμε, να κοινωνικοποιούμαστε, να εργαζόμαστε και να διαβάζουμε»), αλλά οκέι. Η δουλειά, η κάθε είδους δημιουργία (της διανόησης, των χεριών, του πνεύματος, του ιδρώτα, του στοχασμού, του ακονισμένου, επεξεργασμένου ταλέντου, του μόχθου, των ακροβατικών επινοήσεων κ.ο.κ.), είναι πέρα και πάνω από την Τζέιν Όστεν και τον Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ, ας το παραδεχτούμε. Εκτός και αν μιλάμε για αργομισθία.
• Τα βιβλία δεν είναι φίλοι και διασκέδαση με φίλους. Δεν θα πας στο μπαρ με ένα βιβλίο, ή, αν το κάνεις, απλώς θα είναι σαν να λες, σαν να διαλαλείς όπως ο τελάλης, πως δεν σου έφτανε το βιβλίο, μόνο ήθελες (όρα: είχες ανάγκη) και το μπαρ. (Ή ότι είσαι κάπως ψώνιο. Όχι ότι είναι κακό πράγμα να είσαι ψώνιο, δηλαδή· μα ούτε είναι και καμιά αρετή). Ούτε στο γήπεδο θα πας με το βιβλίο σου, εκτός αν θες να το πετάξεις στον διαιτητή και πιστεύεις ότι θα περνούσε από τον σεκιούριτι στον έλεγχο — αλλά, γενικά, μην πετάς πράγματα στους διαιτητές. Και ασφαλώς δεν θα πας σινεμά με το βιβλίο σου, θα ήταν πολύ εξεζητημένο, ίσως περισσότερο από το αν πήγαινες με έναν καπουτσίνο στον ώμο — εκείνα τα φασαριόζικα μαϊμουδάκια εννοούμε, όχι τον καφέ ή τον καλόγερο.
• Και, ναι: ο κατάλογος αυτός δεν έχει τέλος. («Το βιβλίο δεν είναι πολιτική / επιστήμη / ψάρεμα / θρησκεία» κλπ. κλπ. κλπ.). Το βιβλίο ΟΝΤΩΣ δεν είναι ΤΙΠΟΤΕ από όλα αυτά τα πράγματα, και από άλλα τόσα κι άλλα τόσα, ων ουκ έστιν αριθμός. Το βιβλίο έπεται όλων αυτών. Ενδεχομένως, δε, να είναι κάπου στο τέλος μιας στρατιάς από πράγματα που κοσμούν τη ζωή: στη μισοφωτισμένη γαλαρία, μόνο του.

Συμπέρασμα:

• Αλλά είναι σχεδόν ό,τι καλύτερο μπορεί να μας συμβεί.