Βανέσσα Λαμπροπούλου: Το «Αγέλαστος πέτρα» είναι μια ιστορία για τα παιδιά που δεν τους επιτράπηκε να ζήσουν την παιδική τους ηλικία 

Βραβευμένη με το πανελλήνιο βραβείο Λογοτεχνίας από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών, η «Αγέλαστος πέτρα» (εκδ. Πηγή) αναφέρεται στη σεξουαλική κακοποίηση και εργασιακή εκμετάλλευση παιδιών σε οίκους ανοχής και εργοστάσια της Νοτιοανατολικής Ασίας.

Βανέσσα Λαμπροπούλου: Η συγγραφέας του βιβλίου «Αγέλαστος πέτρα» μας εξηγεί περισσότερα

Η «Αγέλαστος Πέτρα» είναι ένα μυθιστόρημα για τη σεξουαλική κακοποίηση και εργασιακή εκμετάλλευση παιδιών σε οίκους ανοχής και εργοστάσια της Νοτιοανατολικής Ασίας. Πώς εμπνευστήκατε τη συγγραφή του; 

Η λογοτεχνία αναπαριστά τη ζωή και δεν θα μπορούσε να μείνει αδιάφορη σε αυτή τη σκληρή πραγματικότητα. Η ιστορία της Αγελάστου πέτρας είναι μυθοπλασία, όμως είναι εμπνευσμένη από αληθινά γεγονότα. Αρχικά, αυτό που πυροδότησε το ενδιαφέρον μου ήταν ένα ταξίδι μου στην Ταϊλάνδη. Υπήρξα αυτήκοος μάρτυρας σοκαριστικών αφηγήσεων για τη σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση παιδιών. Αντίκρισα εικόνες, που με συνοδεύουν έκτοτε ανεξίτηλες. Στη συνέχεια, διεξήγαγα μια εκτενή έρευνα για το παγκόσμιο κοινωνικό αυτό φαινόμενο, η οποία αποτέλεσε και το εφαλτήριο για τη συγγραφή του βιβλίου. Το ερέθισμα για να ξεκινήσω να το γράφω  ήταν μια φράση που διάβασα κάπου, «ήμουν μονάχα ένα παιδί». Αυτή η φράση και μόνο μου προκάλεσε τέτοια εσωτερική δόνηση, που ενεργοποίησε όλα τα αθροιστικά συναισθήματα, τα σχετικά αναγνώσματα και ακούσματα που είχα μέχρι τότε, για τη διακίνηση παιδιών στα σύγχρονα σκλαβοπάζαρα. Ήταν σαν μια κλήση αφύπνισης, σαν να είχαν κατά κάποιο τρόπο γραφτεί όλα ήδη μέσα μου, πριν γράψω λέξη.   

Πρωταγωνιστής της ιστορίας είναι ο 9χρονος Σαρούτ. Θέλετε να μας συστήσετε τον ήρωά σας; 

Ο Σαρούτ Σατζαμούνιν γεννήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1960, στη βιομηχανική επαρχία Τσον Μπουρί, νοτιοανατολικά της Μπανγκόκ. Μεγαλώνει σε μια κοινωνία που καταδυναστεύεται από τη σωματεμπορία και την παιδική εργασία σε συνθήκες σύγχρονης δουλείας, όπου η κουλτούρα της βίας έχει βαθιές ρίζες. Από τα πρώτα τρυφερά χρόνια της ζωής του γνωρίζει την ανθρώπινη ένδεια και θηριωδία. Η οικογένειά του, το σχολείο, η κοινωνία, είναι ένας κόσμος ψυχικής και σωματικής βίας. Εκπαιδεύεται να αντιλαμβάνεται ως φυσιολογική την όποια κακοποίηση του ασκείται. Μυείται στην ανοχή και στην υποταγή του πεπρωμένου. Σε ηλικία 9 ετών η μητέρα του, ανήμπορη να πληρώσει τα χρέη της, τον πουλά σε έναν διακινητή για λίγα μόλις δολάρια και ο Σαρούτ καταλήγει σε πορνείο. Παρά τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσής του, τα στερεότυπα και το νεαρό της ηλικίας του, αγωνίζεται με τέτοιο πάθος και εσωτερική δύναμη για δικαιοσύνη και ελευθερία, σαν να κουβαλά στις πλάτες του τη μοίρα όλων των κακοποιημένων παιδιών.   

Μέσα από την αφήγηση της ιστορίας, αποτυπώνεται η κακοποίηση και εκμετάλλευση παιδιών, οι απάνθρωπες συνθήκες που εργάζονται μικρά παιδιά και φτωχές οικογένειες με καθεστώς κληρονομικής δουλείας,  η κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η διαφθορά. Ποια άλλα στοιχεία, λιγότερο ίσως προφανή, μπορεί να διακρίνει ο αναγνώστης; 

Η Αγέλαστος πέτρα είναι, θαρρώ, ένα πολυδιάστατο μυθιστόρημα. Μέσα από την αφήγηση, πλέον των όσων αναφέρατε, αποτυπώνεται ο πόνος που βιώνει ένα ανήλικο παιδί στο σώμα και στην ψυχή του από τη σεξουαλική κακοποίηση και τα δεινά που υφίσταται από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, το μακροχρόνιο παιδικό τραύμα που διαμορφώνει και καθορίζει ζωές, η υπαρξιακή αναζήτηση του ήρωα, η κουλτούρα της βίας και πώς αυτή βιώνεται από τη μια γενιά στην επόμενη σε οικογενειακό και συλλογικό επίπεδο, η οικογένεια ως μήτρα των περισσότερων δεινών του ανθρώπου, αλλά και η αγάπη, η τρυφερότητα, η ελπίδα, η λύτρωση που φέρει η συγχώρεση, η διαφορά που μπορεί να κάνει ο Ένας και πολλά άλλα θέματα που πιθανόν διακρίνει και διηθεί ο κάθε αναγνώστης, ανάλογα με το προσωπικό του φίλτρο. 

Η Αγέλαστος πέτρα είναι η φωνή όλων των κακοποιημένων παιδιών που ζητά ακρόαση, απάντηση και ετυμηγορία για τα απάνθρωπα εγκλήματα που υφίστανται. Το βιβλίο είναι αφιερωμένο σε όλα τα παιδιά που δεν τους επιτράπηκε να ζήσουν την παιδική τους ηλικία και έχασαν την αγνότητά τους για πάντα. Είναι ακόμη, ένας φόρος τιμής στη δύναμη της ανθρώπινης ψυχής σ’ έναν άνισο αγώνα επιβίωσης, να ορθώσει κάποιος ανάστημα σε μια εξουσία που έχει προκαθορίσει τα πάντα και να πάρει τη μοίρα στα χέρια του. 

Πόσο εύκολο είναι να ορθώσει κάποιος ανάστημα σε μια εξουσία που έχει προκαθορίσει τα πάντα;  

Ποτέ δεν είναι εύκολο. Το κάνουν μόνο οι ήρωες. Σε ακραίες συνθήκες διαβίωσης, έρχεται για κάποιους η στιγμή, που «η ιδρωμένη αξιοπρέπεια δεν κρατιέται άλλο με αλυσίδες». 

Τα γεγονότα βίας και κακοποίησης που αναφέρετε στο βιβλίο σας, είναι πραγματικά. Τι νομίζετε πως πυροδοτεί αυτή τη βαρβαρότητα; 

Η μελέτη της ιστορίας, μάς οδηγεί στο συμπέρασμα, πως, η βάρβαρη αγριότητα υπήρχε ανά τους αιώνες. Να αναφέρω τη βία και ασυδοσία στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, σε κοινωνίες αρχαϊκής εποχής, δουλεμπόρια μαύρων, τον ναζισμό, φασισμό, σταλινισμό, στρατόπεδα θανάτου, Γκούλαγκ, ολοκαυτώματα, ή και την αγριότητα των θεών διαφορετικών εποχών. Ίσως, αυτό το διαγενεακό τραύμα από βιωμένη βαρβαρότητα, να πυροδοτεί τέτοιου είδους ένστικτα. Νομίζω, πως, κάθε ον, αν οι συνθήκες ευνοήσουν, μπορεί να γίνει τόσο βάρβαρο όσο και πολιτισμένο, είτε εξουσιάζει, είτε εξουσιάζεται.   

Γιατί «Αγέλαστος Πέτρα»; Γιατί δώσατε αυτόν τον τίτλο στο βιβλίο σας; 

Καθώς περιέγραφα στο βιβλίο τον σπαρακτικό θρήνο μιας ηρωίδας, της Κανίκα, σ' έναν βράχο, όταν ένας δουλέμπορος άρπαξε με βία το μωρό από την αγκαλιά της, σχηματίστηκε συνειρμικά στο μυαλό μου η εικόνα της θεάς Δήμητρας στον ιερό βράχο της Αγελάστου πέτρας στην Ελευσίνα, όπου, σύμφωνα με τον μύθο, θρηνούσε γοερά την αρπαγή της κόρης της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησα ότι αυτός ο τίτλος συμπυκνώνει όλες τις πτυχές του έργου μου. 

Αναφέρετε σε κάποιο σημείο στο βιβλίο σας «…δεν είμαστε δούλοι επειδή υπάρχουν αφέντες, αλλά επειδή επιλέξαμε να παραμείνουμε δούλοι και επειδή οι θεσμοί το επιτρέπουν. Η δύναμη του κάθε αφέντη προέρχεται από τη συγκατάθεσή μας». Θέλετε να μας το σχολιάσετε; 

Η δουλεία είναι συνυφασμένη με την ιστορία της ανθρωπότητας. Προϋπήρχε σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς του κόσμου. Η δουλική φύση έχει δομηθεί στη συνείδηση ακόμη και από την κολυμπήθρα, «βαπτίζεται ο δούλος του Θεού…». Η δουλεία καθαγιάζεται από την Εκκλησία, κυβερνήσεις την επιτρέπουν, νομοθεσίες την εξυπηρετούν, δημόσιες αρχές γίνονται συνεργοί. Κάποιοι άνθρωποι αδυνατούν να διαχειριστούν την ελευθερία τους, οπότε είναι προτιμότερο να ανήκουν σε άλλους, να τους υπακούουν και να παραμένουν δούλοι, γιατί η ανυπακοή είναι ο κίνδυνος, η περιπέτεια, η αλλαγή.  Είναι η λεγόμενη εθελοδουλεία, που μεταβάλλει σταδιακά τον άνθρωπο σε πράγμα.  Θέλει αρετή και τόλμη, η ελευθερία και δη η εσωτερική, για να κατακτηθεί. Το βλέπουμε διαχρονικά, το βλέπουμε παντού.   

Θεωρείτε, πως, η  παιδική πορνεία και εργασία οφείλεται στο γεγονός ότι οι κοινωνίες κυρίως της ΝΑ Ασίας βιώνουν ακραία φτώχεια, συγκριτικά με τις πιο πολιτισμένες και πλούσιες κοινωνίες της Δύσης; 

Καμία χώρα της δικής μας πολιτισμένης Δύσης δεν μπορεί να μιλά για πλούτο και επιτυχία, όταν αυτή έχει οικοδομηθεί σε πλάτες φτωχών και ανυπεράσπιστων παιδιών. Κλείνω την παρενθετική αυτή αναφορά για να απαντήσω αδρομερώς ότι η πηγή της εξαρτημένης παιδικής εργασίας σε μορφή δουλείας και της παιδικής πορνείας είναι, τουλάχιστον φαινομενικά, η ακραία φτώχεια. Θα μπορούσε όμως κάποιος να αντιτείνει ότι η φτώχεια δεν είναι η αιτία, αλλά το αποτέλεσμα της παιδικής εργασίας.  Με το σκεπτικό ότι εφόσον παιδιά 6-14 ετών στερούνται την εκπαίδευση και κάθε πρόσβαση στη γνώση επειδή εργάζονται 15ωρα για ένα κομμάτι ψωμί, δεν θα μπορούν ποτέ να έχουν εφόδια και μια καλύτερη προοπτική. Θα είναι πάντα φτωχοί και εκμεταλλεύσιμοι εργάτες, που θα οδηγούν σε φαύλους διαγενεακούς κύκλους φτώχειας και παιδικής εργασίας.   

Στα βιβλία σας θίγετε κοινωνικά φαινόμενα, τι σας εμπνέει;

Οι συγγραφείς έχουν μια ιδιαίτερα ευαίσθητη κεραία. Συλλαμβάνουν τα μηνύματα του καιρού τους και μετουσιώνουν λογοτεχνικά μια κοινωνική πραγματικότητα ή τη μεταβολή της. Η έμπνευση, η αφόρμηση της δημιουργίας και ο σκοπός συγγραφής, είναι καθαρά υποκειμενικός για τον κάθε συγγραφέα και διαφορετικός ανά περίπτωση. Προσωπικά, αναπτύσσω στα έργα μου κοινωνικής υφής προβληματισμούς, που μου προκάλεσαν μια έντονη εσωτερική δόνηση και βαθιά συγκίνηση. Στο βιβλίο μου «Το μεγάλο παιχνίδι» με ενεργοποίησε ο προβληματισμός μου για την ανεξέλεγκτη χρήση των προσωπικών μας δεδομένων από ιδιωτικές εταιρίες και κρατικούς μηχανισμούς και θέλησα να μοιραστώ τις σκέψεις μου για το άυλο αποτύπωμα της ραγδαίας εξέλιξης της τεχνολογίας στην κοινωνία. Με την Αγέλαστο πέτρα συγκλονίστηκα και συγκινήθηκα βαθιά, όταν πληροφορήθηκα και συνειδητοποίησα την πραγματική διάσταση του φαινομένου. Αισθάνθηκα μια αβίαστη ανάγκη να ενώσω τη φωνή μου με τη φωνή των ανήλικων θυμάτων κακοποίησης, να ευαισθητοποιήσω τους αναγνώστες κοινωνώντας αληθινά γεγονότα κακοποιημένων παιδιών, αλλά και να επισημάνω τη διαφορά που μπορεί να κάνει ο ένας.  

Ποιο ήταν το πρώτο μυθιστόρημα που διαβάσατε και σας συνεπήρε και γιατί; 

«20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα». Εκτός από τη λογοτεχνική του αξία, με συνεπήρε για τους συμβολισμούς στην ανθρώπινη διαφορετικότητα, την υπόγεια οικολογική ανησυχία, τα πραγματολογικά του στοιχεία που είναι μπροστά από την εποχή τους, κι επειδή ο Νέμο υποστήριζε τον κόσμο που διώκεται ή καταπατάται. 

Τρεις  αγαπημένοι συγγραφείς και γιατί;

Κλαρίσε Λισπέκτορ, γιατί δεν γράφει-βιώνει, δεν σκέφτεται- αναζητά, επειδή χωρά πάντα στην πιο μικρή λεπτομέρεια και την εξερευνά σε βάθος. Κάφκα και ο Ντοστογιέφσκι για τη φιλοσοφική διάσταση των βιβλίων τους, την ψυχολογική ανάλυση χαρακτήρων, για τα ερωτηματικά και τους προβληματισμούς που θέτουν.