Επιστροφή στην πατρίδα: Από τα σκλαβοπάζαρα της Αφρικής στα βαμβακοχώραφα της Αμερικής

Πριν από κάμποσα χρόνια, θα ήμουν τότε φοιτητής της Νομικής, είχα πετάξει με τα φτερά της πάλαι ποτέ Ολυμπιακής των 7 ηπείρων έως το Γιοχάνεσμπουργκ. Ήμουν ένας νεαρός τολμητίας τότε, έμπαινα σε ένα αεροπλάνο και ταξίδευα χωρίς κανένα πλάνο. Θυμάμαι σε εκείνο το ταξίδι μου, δεν είχα φροντίσει να μάθω ούτε καν τι νόμισμα είχε η χώρα της Νότιας Αφρικής. Ήξερα βέβαια ότι βασίλευε ο φυλετικός διαχωρισμός, το περίφημο απαρχάιντ, όμως το σοκ ήταν μεγάλο όταν το βίωσα ο ίδιος. Υπήρχαν λεωφορεία μόνο για λευκούς, εστιατόρια μόνο για λευκούς, τουαλέτες μόνο για λευκούς (σε αυτό το τελευταίο αναγνώριζα ένα κάποιο δίκιο, διότι δεν γίνεται να επιχειρείς σε ουρητήριο και δίπλα σου να ξεδιπλώνεται ανερυθρίαστα μια νέγρικη μαλαπέρδα). Όταν επισκέφτηκα κάποιο εργοστάσιο μεταλλουργίας –ένας Θεός ξέρει πώς βρέθηκα εκεί–, και το αφεντικό με ξενάγησε στον χώρο, όλοι τού απευθύνονταν με σκυμμένο το κεφάλι και χαμηλωμένη τη φωνή, «Yes, master. Yes, master».

Αλλά γιατί είχα άραγε παραξενευτεί; Μήπως και η υπηρετριούλα που είχαμε στο πατρικό μου, μια μικρή χωριατοπούλα, δεν υπάκουε σε ό,τι της έλεγε η μάνα μου με το χαρακτηριστικό εκείνο «Μάλιστα, κυρία»;

Αυτές τις ενθυμήσεις μου έφερε στο νου το μυθιστόρημα της Για Τζάσι, «Επιστροφή στην πατρίδα» (εκδόσεις Ίκαρος). Η συγγραφέας, κρίνοντας από τη φωτογραφία στο αυτί του βιβλίου, είναι μια χαμογελαστή νεαρή από την Γκάνα της Αφρικής που το άφρο μαλλί της θα προκαλεί πονοκέφαλο σε κάθε κομμώτρια που σέβεται τον εαυτό της. Ωστόσο, το μυαλό που κρύβεται πίσω από αυτό το θυσανωτό μαλλί είναι υπέροχο.

Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο της νεαρής Γκανέζας και έχει κάνει ήδη πάταγο. Πώς αλλιώς; Η συγγραφέας αφηγείται τις ιστορίες διαφόρων συμπατριωτών της από την αρχή κιόλας του ιερού θεσμού της δουλείας – λέω ιερού επειδή τον ευλόγησαν οι παπική έδρα, αλλά και οι ιεραποστολές.

Η ιστορία της δουλείας είναι βέβαια μια πολύ παλιά υπόθεση. Αν δεν υπήρχαν οι δούλοι στην αρχαία Αθήνα δεν ξέρω πώς θα έβρισκε τον χρόνο να φιλοσοφεί στην αγορά ο Σωκράτης, ούτε πώς θα έφταναν τα μάρμαρα στον λόφο της Ακροπόλεως για να χτιστεί ο Παρθενώνας. Δούλοι βρέθηκαν οι Εβραίοι στην Αίγυπτο αρχικά κι ύστερα στη Βαβυλώνα. Δούλοι είναι σήμερα οι Παλαιστίνιοι στον τόπο τους και δούλοι είναι οι Πακιστανοί που δουλεύουν στις φράουλες της Μανωλάδας. Θα μου πείτε, δούλοι είναι και τα νετρόνια που περιφέρονται αλυσοδεμένα γύρω από τον πυρήνα του ατόμου.

Η Για Τζάσι στο «Επιστροφή στην πατρίδα» δεν ασχολείται γενικώς με τη δουλεία. Την ενδιαφέρει η δουλεία που υπέστησαν οι ομοχρώματοί της. Οι μαύροι της Αφρικής. Βέβαια, δεν ήταν μόνο οι λευκοί που εκμεταλλεύτηκαν αυτό το εμπόριο. Οι ιθαγενείς ήταν εκείνοι που αιχμαλώτιζαν μαύρους από τις αντίπαλες φυλές και τους παρέδιδαν στους λευκούς εμπόρους για τις αγοραπωλησίες. Η συγγραφέας δεν αθωώνει κανέναν.

Η αφήγησή της φτάνει ως τα βαμβακοχώραφα της Αμερικής και τον εμφύλιο που ξέσπασε εκεί, κι είχε ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση των νέγρων (μπορώ άραγε τη σήμερον ημέρα να γράφω τη λέξη νέγρος ή θα θεωρηθώ κατάπτυστος από τους δικαιωματιστές;)

Με εξαιρετική μετάφραση της Μαρίας Φακίνου (διότι όταν μεταφράζει ένας συγγραφέας είναι αλλιώς) θα δυσκολευτείτε να αφήσετε το βιβλίο από τα χέρια σας – ακόμη κι αν δεν έχετε έναν «μαύρο» να σας γυρίζει τις σελίδες.