Ο Άλντους Χάξλεϋ και «Οι πύλες της αντίληψης»

Στην πρώτη και εκτενέστερη περίοδο της καριέρας του, ο συγγραφέας Άλντους Χάξλεϋ, εγγονός του διάσημου φυσικού, Τόμας Χένρι Χάξλεϋ, που ήταν από τους πρώτους που υποστήριξε ανοιχτά τη θεωρία του Δαρβίνου για τη θεωρία της εξέλιξης, υπήρξε ένας επιτυχημένος και αξιόλογος συγγραφέας, με παραδοσιακά μυθιστορήματα όπως το ντεμπούτο του, «Κίτρινο Κρόουμ» (1921) και το «Antic Hay» (1923), σατιρικά κυρίως ποιήματα για τα κακώς κείμενα της συντηρητικής τότε αγγλικής κοινωνίας. Η πρώτη σημαντική αλλαγή ήρθε με το σπερματικό, δυστοπικό του έργο, «Θαυμαστός καινούργιος κόσμος» (1932), που δανείζεται τον τίτλο του από ένα απόφθεγμα του Σαίξπηρ, το οποίο περιγράφει ένα μέλλον όπου οι άνθρωποι έχουν γίνει πιο ναΐφ, έχουν απομακρυνθεί από την ιστορία και την παράδοσή τους, και ελέγχονται πλήρως από τις κυβερνήσεις τους. Ο Χάξλεϋ υπήρξε πολυγραφότατος και η γκάμα των έργων που έγραψε ήταν μεγάλη, από το «Αόμματος στη Γάζα» (1936), που αντιπαραθέτει μια ιστορία που λαμβάνει χώρα το 1800 με τη Βιβλική ιστορία του Σαμψών, μέχρι «Το Νησί» (1962), που αποτελεί ένα ουτοπικό μανιφέστο το οποίο ο συγγραφέας συνέλαβε στο τέλος της ζωής του. Τα δύο έργα, όμως, που άφησαν το στίγμα του στη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία/ψυχολογία, ίσως, έως ένα βαθμό ήταν δύο δοκίμια που εκδόθηκαν σχεδόν μαζί: «Οι πύλες της αντίληψης» (1954) και «Παράδεισος και Κόλαση» (1956), τα οποία επηρέασαν απεριόριστα και το ψυχεδελικό κίνημα της δεκαετίας του 1960.

Aldous Huxley: Το δοκίμιο «Οι πύλες της αντίληψης» 

«Οι πύλες της αντίληψης» είναι ένα επιστημονικό, κατά κάποιο τρόπο, δοκίμιο του Χάξλεϋ για την πρώτη εμπειρία του, σε ηλικία 60 ετών, με την ψυχεδελική ουσία μεσκαλίνη, που προκύπτει από ένα κακτοειδές φυτό, στη Λατινική Αμερική. Ο κλασικής παιδείας Χάξλεϋ, δοκιμάζει το ναρκωτικό στο σπίτι του, ψάχνοντας για ένα όρμα, σαν εκείνα του Ουίλιαμ Μπλέικ, τον οποίο θαύμαζε απεριόριστα και θεωρούσε τον εαυτό του λογοτεχνικό του απόγονο. Διαβάζοντας τις «Οι πύλες της αντίληψης» δεν θα πρέπει να περιμένουμε κάτι σαν την «Η Αλίκη στη χώρα του LSD» (1971), ή κάποιο άλλο κείμενο της δεκαετίας του 1960, που εστιάζει στα δεινά της κατάχρησης των ναρκωτικών ουσιών. Ο Χάξλεϋ εδώ, σε προχωρημένη ηλικία, σχεδόν τυφλός ποια, έψαχνε για την ύστατη εσωτερική εμπειρία, όπου θα κατέληγε να ανακαλύψει τι κρύβεται στα βάθη της ψυχής του.

Εκείνο που συγκλονίζει σήμερα είναι ότι ο Χάξλεϋ, κάθε άλλο παρά έχει την ανάγκη να βγει στον έξω κόσμο και να συναντήσει ανθρώπους, ενόσω βρίσκεται υπό την επήρεια της μεσκαλίνης. Παραμένει στην οικία του, στο Δυτικό Χόλυγουντ και θαυμάζει τα κόκκινα καυτά πόκερ (λουλούδια) στον κήπο του. Οι συγκρίσεις που του έρχονται συνειρμικά στο νου, όσο αφορά τα χρώματα που βλέπει στο φυσικό τοπίο, γίνονται με κλασικούς πίνακες του Βερμέερ και του Σεζάν. Αν και άκρως πειραματική, κάτω από ασφαλείς συνθήκες, η εμπειρία του Χάξλεϋ επηρέασε δεκάδες καλλιτέχνες μέσα στα επόμενα χρόνια, όπως για παράδειγμα τους Doors, οι οποίοι «δανείστηκαν» το όνομά τους από το δοκίμιο αυτό του Χάξλεϋ.

Το «Παράδεισος και Κόλαση» (1956), από την άλλη, είναι και αυτό ένα δοκίμιο, λιγότερο ίσως συγκεντρωμένο σε μία εμπειρία, αλλά πραγματευόμενο παρόμοια θέματα. Ο Χάξλεϋ εδώ, μυστικιστής μεν αλλά αγνωστικιστής από την άλλη, παρουσιάζει το βασίλειο των Ουρανών ως μία ουτοπία με πλούτη που σκοπό έχει μόνο να ξεγελάσει τους μίζερους πιστούς σε αυτόν τον κόσμο. Παράδεισος και Κόλαση, όμως, εδώ, σύμφωνα με τον Χάξλεϋ, ο οποίος είχε σίγουρα διαβάσει Τόμας ντε Κουίνσι και Μπωντλαίρ, μπορεί να βρεθεί, έστω και για μικρό χρονικό διάστημα, επάνω και σε αυτή τη γη. Το δοκίμιο αυτό υπήρξε επίσης πηγή έμπνευσης για δεκάδες βιβλία, ταινίες, μουσικά γκρουπ και φιλοσοφικά κείμενα.

Ο Άλντους Χάξλεϋ ασχολήθηκε σε όλο το υπόλοιπο της του με τις ψυχεδελικές ουσίες και τις μυστικιστικές τους δυνατότητες, μέχρι και το θάνατό του το 1963. Συγκεκριμένα στο κρεβάτι όπου βρισκόταν καθηλωμένος, ανήμπορος να μιλήσει πια από τον καρκίνο στο λάρυγγα που τον τυραννούσε, ο Χάξλεϋ ζήτησε γραπτώς από τη γυναίκα του, Λώρα, να του κάνει ενδοφλέβια ένεση 100 μg LSD, μία οδηγία την οποία εκείνη ακολούθησε. Ο Χάξλεϋ πέθανε στις 22 Νοεμβρίου του 1963, χωρίς βέβαια κανείς να γνωρίζει τη σιγουριά αν έφτασε στη Νιρβάνα που τόσο ποθούσε.