Τζον λε Καρέ: Η ιδιωτική ζωή ενός κατασκόπου

Η έκδοση αυτού του ο σκληρόδετου τόμου με την όμορφη κουβερτούρα —ο Τζον λε Καρέ και ο σκύλος του στην πολυθρόνα, ένα πορτατίφ, και τα γράμματα: μια ασπρόμαυρη φωτογραφία γεμάτη σκιές— είναι ένα γεγονός από μόνο του. Όλος ο κόσμος τού πρώην κατασκόπου και μετέπειτα μυθιστοριογράφου είναι εκεί, απλωμένος σε 850 σελίδες. Όλος ο λε Καρέ. Ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς του προηγούμενου αιώνα, και χωρίς αμφιβολία ο μεγαλύτερος όλων, και με διαφορά, στο μυθιστόρημα κατασκοπίας.

Η επιλογή των επιστολών και η όλη επιμέλεια του τόμου ανήκουν στον γιο του, Τιν Κόρνγουελ, στην πυκνά γραμμένη, και πολυσέλιδη, Εισαγωγή του οποίου μαθαίνουμε πολλά για τον τρόπο που ο λε Καρέ αντιμετώπιζε αυτή την τόσο σημαντική πτυχή της ζωής του: την επιστολογραφία. Δεν είναι υπερβολικός, άλλωστε, ο χαρακτηρισμός που του δόθηκε: «Ο τελευταίος μεγάλος επιστολογράφος του 21ου αιώνα». Και ένας από τους κορυφαίους τού 20ού, βέβαια.

Ο λε Καρέ αφιερωνόταν κάθε μέρα στην απάντηση επιστολών που λάμβανε, με προσήλωση και αδιατάρακτη επιμέλεια. Δεν ήταν μία επιδερμική απασχόληση, ή κάτι που έπρεπε απλώς να διεκπεραιώσει. Εξ ου και το στιλ του εκεί δεν είναι πρόχειρο ή βιαστικό. Οι περισσότερες επιστολές του, σχεδόν όλες γραμμένες στο χέρι —στον τόμο ο αναγνώστης θα δει και μερικά ενδεικτικά αυτόγραφά του—, είναι δείγματα πολύ υψηλού επιπέδου γραφής. Και μιλά με τους πάντες. Από τους εκδότες και τους επιμελητές του μέχρι εκκολαπτόμενους συγγραφείς, από απλούς αναγνώστες, φίλους και συγγενικά του πρόσωπα μέχρι πασίγνωστους ηθοποιούς, σκηνοθέτες και συναδέλφους του συγγραφείς: οι πάντες παρελαύνουν στις σελίδες του τόμου. Φυσικά, μιλά και με πρώην συναδέλφους του από την υπηρεσία, την ΜΙ6…

«Ο πατέρας μου πέρασε εξήντα χρόνια κάτω από τα φώτα της δημοσιότητας, αφότου ο “Κατάσκοπος που Γύρισε από το Κρύο” εκτίναξε τη φήμη του, μετατρέποντάς τον από πράκτορα της MI6 που δρούσε υπό το μανδύα του κατώτερου διπλωμάτη σε παγκοσμίως γνωστό συγγραφέα ενός μπεστ σέλερ για τον Ψυχρό Πόλεμο που έκανε πάταγο».

Διαβάζοντας τις επιστολές, ερχόμαστε πιο κοντά στον συγγραφέα Τζον λε Καρέ. Οι θαυμαστές του έργου του θα συγκινηθούν με κάθε άμεση ή έμμεση αναφορά σε αυτό, ενώ όλοι εντυπωσιαζόμαστε από τη σχεδόν ασκητική ζωή ενός ταγμένου στη δουλειά του ανθρώπου.

«Το 1969 ο πατέρας μου αγόρασε τρία εγκαταλειμμένα αγροτόσπιτα, το ένα πλάι στο άλλο, μαζί μ’ έναν γειτονικό αχυρώνα. Μέσα στα επόμενα πενήντα χρόνια, τους έκανε διάφορες μετατροπές και τα επέκτεινε, προσθέτοντας τη βιβλιοθήκη του και το στούντιο που χρησιμοποιούσε για τη συγγραφική του δουλειά και δημιουργώντας τον δικό του καλλιτεχνικό κήπο, με κρυφές πρασιές, γλυπτά και χοντρούς φράχτες από γιγάντιες λαξευτές πέτρες. “Έχω ξεχειμωνιάσει πολλές φορές εδώ, χωρίς να βλέπω σχεδόν κανέναν”, έγραψε στη μητριά του, την Τζίνι, το 1972, μετά την αγορά αυτών των κτισμάτων και μιας άγριας βραχώδους έκτασης μήκους σχεδόν ενός μιλίου από έναν ντόπιο αγρότη. “Και δουλεύω εφτά οχτώ ώρες την ημέρα πάνω σ’ ένα καινούργιο βιβλίο, απλώς ένα θρίλερ για να σκοτώνω την ώρα μου… Σηκώνομαι στις εφτά κάθε πρωί, με μόνη μου συντροφιά μια καταιγίδα ανέμων ενενήντα μιλίων την ώρα που λυσσομανάει εδώ και τέσσερις μέρες και τις αναθεματισμένες διακοπές ρεύματος – αλλά μου αρέσει πάρα πολύ εδώ και απολαμβάνω τη δουλειά μου και τους αγρούς και τη θάλασσα και το πατατοχώραφο που αποτελεί μέρος ετούτης της ιδιοκτησίας”. Το βιβλίο που περιέγραφε ως “απλώς ένα θρίλερ” ήταν το “Κι ο Κλήρος Έπεσε στον Σμάιλι”».

Ο τόμος, που περιέχει επίσης μερικές δεκάδες φωτογραφίες και εικόνες, συμπληρώνεται με εκτενές Χρονολόγιο, Ευχαριστίες, Πηγές Χειρογράφων (πόσος μόχθος απαιτείται και μόνο για να συγκεντρώσεις όλο το υλικό…) και αναλυτικό Ευρετήριο.

Δεν θα πούμε περισσότερα. Δίνουμε τον λόγο αμέσως στον Χάρη Νικολακάκη, τον εκδότη του λε Καρέ, αφού τον ευχαριστήσουμε και από εδώ για τον χρόνο του:

«Ο Τζον λε Καρέ είναι, αναμφισβήτητα, ο συγγραφέας στον οποίο χρωστάμε την εξύψωση του crime (με την ευρύτερη έννοια) μυθιστορήματος –αλλά και ειδικότερα του κατασκοπικού– σε υψηλή λογοτεχνία. Εκτός όμως από κορυφαίος μυθιστοριογράφος, ο Λε Καρέ υπήρξε και ένας από τους σπουδαιότερους χρονικογράφους του καιρού μας, καταγράφοντας και ερμηνεύοντας, με μοναδική οξυδέρκεια, κρίσιμα ζητήματα – από τον Ψυχρό Πόλεμο και το λαθρεμπόριο των όπλων, μέχρι την τρομοκρατία και το Brexit.

»Ο Λε Καρέ μιλούσε πάντοτε μέσα από τα έργα του, μέσα από τους προσεκτικά δομημένους συναρπαστικούς ήρωές του, μέσα από τις απολαυστικά περίπλοκες ιστορίες του. Σπάνια έδινε συνεντεύξεις, σπάνια μιλούσε δημόσια και μόνο οι γνωστοί του, οι συνεργάτες του και τα μέλη της οικογένειάς του είχαν την τύχη να ακούσουν την πιο προσωπική φωνή αυτής της ξεχωριστής προσωπικότητας. Αυτό αλλάζει με την παρούσα έκδοση, η οποία δημιουργήθηκε με αποκλειστικό στόχο να μεταφερθεί στον αναγνώστη όσο το δυνατό πιο πιστά και αυθεντικά η προσωπικότητα, ο άνθρωπος πίσω από τον διάσημο συγγραφέα.

»Ο Λε Καρέ ήταν πολυγραφότατος επιστολογράφος και στο “Η ιδιωτική ζωή ενός κατασκόπου” έχει συγκεντρωθεί ένας μεγάλος αριθμός επιστολών του, μέσα από τις οποίες ξεδιπλώνεται με μοναδικό τρόπο ο χαρακτήρας, το χιούμορ, η ευφυία του, αλλά και οι απόψεις και οι κρίσεις του για ανθρώπους, καταστάσεις, πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Το βιβλίο αυτό είναι ένας πραγματικός θησαυρός, όχι μόνο για τους θαυμαστές του Τζον λε Καρέ, αλλά και για οποιονδήποτε μελετητή της πρόσφατης παγκόσμιας ιστορίας».

* * *

• Επιστολή προς τον Βρετανό ηθοποιό, συγγραφέα και κωμικό Στίβεν Φράι (13.9.1993):

Αγαπητέ Στίβεν,

Μόλις γύρισα από την αναθεματισμένη τη Ρωσία και βρήκα το θαυμάσιο γράμμα σου, για το οποίο σ’ ευχαριστώ πάρα πολύ. Η Ρωσία είναι ένα είδος τσαρικής Άγριας Δύσης, αλλά βασανισμένης από ενοχές, τη θρησκεία, την οκνηρία και τη δική της απίστευτη σπατάλη ταλέντου. Κανένα άλλο μέρος απ’ όσα έχω επισκεφτεί δεν μου έχει δώσει μια τόσο σοκαριστική αίσθηση αναρχίας που εκλαμβάνεται ως αλλαγή. Αν αμφιβάλλαμε ποτέ ότι ο κόσμος είχε αλλάξει μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, ένα διήμερο στη Μόσχα θα αρκούσε για να μας διαλύσει κάθε αμφιβολία.

Πήρα μαζί μου τον εικοσάχρονο γιο μου και ακόμα περιφέρεται σαν ζόμπι. Διέσχισα την Κόκκινη Πλατεία και μπήκα στο κτίριο του παλιού πολυκαταστήματος Gumm [GUM]. Τώρα στεγάζει την Estée Lauder, τη Galerie Lafayette και τις μισές εμπορικές φίρμες της Μποντ Στριτ. Δεν βασίζονται στους Δυτικούς τουρίστες –πράγμα κατανοητό, αφού όλα είναι 50% ακριβότερα απ’ ό,τι στη Δύση. Οι πελάτες τους είναι οι νέοι εκατομμυριούχοι Μοσχοβίτες· κι είναι τόσοι πολλοί, που η Rolls Royce και η Mercedes έχουν ανακοινώσει ότι πουλάνε περισσότερα απ’ τα ακριβότερα μοντέλα τους στη Ρωσία απ’ ό,τι σ’ όλη την υπόλοιπη Ευρώπη μαζί.

Δεν ξέρω ακριβώς γιατί, αλλά είχα μια απαίσια χρονιά και πολύ χαίρομαι που πλησιάζει στο τέλος της. Αφού το να εκδίδω βιβλία στην Αγγλία έχει γίνει μια πράξη άκρατου μαζοχισμού και αφού είναι το μόνο μου παράθυρο στη βρετανική βιομηχανία, υποθέτω ότι ολόκληρη η χώρα είναι το ίδιο ανίκανη, φαύλη και παλαβή. Ο Σίντνεϊ Πόλακ σχεδιάζει να σκηνοθετήσει την κινηματογραφική διασκευή του βιβλίου μου ΝΥΧΤΕΡΙΝΗ ΒΑΡΔΙΑ και θα το έβρισκα εξαιρετικά διασκεδαστικό αν γινόταν να έχεις κι εσύ ένα ρόλο. Αν ήταν στο χέρι μου, θα σου ζητούσα να παίξεις τον Κόρκοραν αύριο κιόλας, αλλά έχουμε να κάνουμε με μυαλά (αν αυτή είναι η κατάλληλη λέξη) που λειτουργούν σε άλλα επίπεδα, έτσι πιθανότατα θα δώσουν το ρόλο στον Ντίκι Άτενμπρο. Όλοι εδώ σε στηρίζουμε και λατρεύουμε τη δουλειά σου. Ευχαριστώ και πάλι που μου έγραψες.

Με εκτίμηση, Ντέιβιντ.

* * *

• Επιστολή προς τον σερ Άλεκ Γκίνες (27.2.1978):

Αγαπητέ σερ Άλεκ,

Σας γράφω ως ένθερμος θαυμαστής της δουλειάς σας εδώ και πολλά χρόνια. Το BBC μόλις εξασφάλισε τα τηλεοπτικά δικαιώματα για το βιβλίο μου «Κι ο Κλήρος Έπεσε στον Σμάιλι», ένα μυθιστόρημα που έγραψα πριν από μερικά χρόνια, κύριος άξονας της πλοκής, της αφήγησης και της ψυχής του οποίου είναι ένας κεντρικός ήρωας, ο Τζορτζ Σμάιλι. Το σενάριο θα γράψει ο Άρθουρ Χόπκραφτ και δείχνει πρόθυμος να μ’ αφήνει να του ρίχνω καμιά κλεφτή ματιά κάπου κάπου. Παραγωγός είναι ο Τζόναθαν Πάουελ, ο οποίος ξέρει ότι σας γράφω αυτό το γράμμα και στηρίζει το στόχο του. Κατά τα άλλα δεν έχω καμία ευθύνη στο εγχείρημα, όπως ακριβώς επιθυμούσα.

Όμως έχουμε ήδη συμφωνήσει όλοι σε ένα πράγμα: ότι αν ήταν να ευχηθούμε για κάτι που μοιάζει με άπιαστο όνειρο, αυτό θα ήταν να παίξει ο Γκίνες το ρόλο του Σμάιλι και όλη η σειρά να χτιστεί πάνω σ’ αυτόν. Υπολογίζουν να κάνουν τα γυρίσματα το φθινόπωρο που μας έρχεται. Θα είχατε την καλοσύνη να διαβάσετε το βιβλίο και να σκεφτείτε την πρότασή μας; Θα θέλατε να σας στείλουν ένα πρώτο σενάριο αμέσως μόλις είναι έτοιμοι; Πιστεύω ότι έχουν κατά νου μια χρονική διάρκεια οκτώ εννέα ωρών και, σχεδόν σε όλα τα επεισόδια, ο Σμάιλι θα είναι η «κινητήρια δύναμη», όπως λένε οι Γερμανοί.

Είναι η πρώτη φορά που διασκευάζεται βιβλίο μου με τόση φροντίδα και θα είναι η πρώτη παρουσίαση του Σμάιλι στην οθόνη, αν εξαιρέσουμε μια θλιβερά ανεπαρκή και πρόχειρη προσπάθεια μεταφοράς του βιβλίου μου «Ο Κατάσκοπος που Γύρισε από το Κρύο» με τον Ρούπερτ Ντέιβις το 1963, και μια πρόσφατη μικρή κωμική τηλεταινία στην οποία έπαιζε ο Άρθουρ Λόου. Η αλήθεια είναι ότι από τότε που άρχισα να γράφω για τον Σμάιλι, ονειρευόμουν να τον παίξετε εσείς κάποια μέρα. Αυτό δεν είναι απλή φιλοφρόνηση, αλλά ο λόγος που σας γράφω τώρα, ανεπίσημα.

Μην ενοχληθείτε να απαντήσετε, αλλά, αν αυτή η «πρώιμη προειδοποίηση» σας διευκολύνει να οργανώσετε το πρόγραμμά σας και, αν το πρόγραμμά σας συμπεριλάβει τελικά το «Κι ο Κλήρος Έπεσε στον Σμάιλι», τότε θα έχω δικαιωθεί που απευθύνομαι σ’ εσάς τόσο νωρίς. Ανεξαρτήτως της απόφασής σας, έχετε τις ειλικρινείς ευχές μου για ό,τι καλύτερο και τον αμείωτο και διαρκή θαυμασμό μου.

Μετά τιμής, Τζον λε Καρέ (Ντέιβιντ Κόρνγουελ).

* * *

«Οι επιστολές του John Le Carré 1945-2020» (Εκδόσεις Bell): Δυο λόγια για το βιβλίο

Η ανέκδοτη μέχρι σήμερα αλληλογραφία του Τζον λε Καρέ, ενός από τους σπουδαιότερους μυθιστοριογράφους της εποχής μας, έχει συγκεντρωθεί σ’ αυτό το βιβλίο – πραγματικό θησαυρό, που αποκαλύπτει άγνωστες ως τώρα σε πολλούς πτυχές του συγγραφέα, όπως το χιούμορ, τη γενναιοφροσύνη και την πνευματώδη πλευρά του. Η «Ιδιωτική ζωή ενός κατασκόπου» καλύπτει χρονικά επτά δεκαετίες και καταγράφει όχι μόνο τη ζωή του ίδιου του λε Καρέ, αλλά και τους ταραγμένους καιρούς που έζησε. Μέσα από τις επιστολές του, ταξιδεύουμε μαζί του στο παρελθόν, από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως τη σημερινή εποχή. Βρίσκουμε τον λε Καρέ να γράφει στον σερ Άλεκ Γκίνες για να τον πείσει να δεχτεί το ρόλο του Τζορτζ Σμάιλι και αργότερα να λογομαχεί για την ανηθικότητα του Πολέμου κατά της Τρομοκρατίας με τον επικεφαλής της γερμανικής υπηρεσίας εσωτερικής ασφάλειας. Η συναρπαστική αυτή συλλογή επιστολών –προς αναγνώστες του, εκδότες, κινηματογραφικούς παραγωγούς και ηθοποιούς, πολιτικούς και δημόσια πρόσωπα– αποκαλύπτει τον παθιασμένο, ευφυή και πάντα ευφραδή άντρα που κρυβόταν πίσω από το διάσημο αυτό ψευδώνυμο.

Τζον λε Καρέ - βιογραφικό

Ο Τζον λε Καρέ γεννήθηκε το 1931. Σπούδασε στα πανεπιστήμια της Βέρνης και της Οξφόρδης και δίδαξε στο Ίτον, πριν υπηρετήσει στις βρετανικές υπηρεσίες πληροφοριών κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Το 1960 τοποθετήθηκε στην MI6, την υπηρεσία πληροφοριών εξωτερικού, υπό την κάλυψη της θέσης του «γραμματέα Β´» στη Βρετανική Πρεσβεία στη Βόννη. Τότε ήταν που ανακάλυψε το πάθος του για τη συγγραφή, εκδίδοντας την «Τελευταία Κλήση» το 1961 και τον «Ποιοτικό Φόνο» το 1962, πριν γράψει αυτό που θεωρείται ευρέως ως ένα από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, «Ο Κατάσκοπος που Γύρισε από το Κρύο». Το βιβλίο αυτό εκτόξευσε την καριέρα του, και το 1964 ο Λε Καρέ εγκατέλειψε τις μυστικές υπηρεσίες για να αφοσιωθεί στη συγγραφή. Το 1979, το «Κι ο Κλήρος Έπεσε στον Σμάιλι» έγινε τηλεοπτική σειρά επτά επεισοδίων από το BBC, με πρωταγωνιστή τον Άλεκ Γκίνες. Αργότερα το BBC έκανε επίσης τηλεοπτική σειρά το «Οι Άνθρωποι του Σμάιλι», το 1982, και πάλι με τον Άλεκ Γκίνες στο ρόλο του Τζορτζ Σμάιλι. Αρκετά από τα μυθιστορήματά του έχουν μεταφερθεί στη μεγάλη οθόνη· ανάμεσά τους «Ο Ράφτης του Παναμά», το 2001, «Ο Επίμονος Κηπουρός», το 2005, και το «Κι ο Κλήρος Έπεσε στον Σμάιλι», το 2011. Ο Τζον λε Καρέ υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους και πιο γόνιμους συγγραφείς της γενιάς του, έχοντας δημοσιεύσει ορισμένα από τα σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα των τελευταίων δεκαετιών. Απεβίωσε τον Δεκέμβριο του 2020, σε ηλικία 89 ετών, έχοντας προσβληθεί από πνευμονία.