Τα πάθη και το τραύμα

Ο Φρέντρικ Μπάκμαν είναι ένας συγγραφέας που οι πολυπληθείς αναγνώστες του σε όλο τον κόσμο δεν του είναι απλώς πιστοί: τον αγαπάνε. Κι αυτό όχι μόνο επειδή γράφει (πολύ) καλά, ή επειδή παρουσιάζει πάντα μία μεστή, ολοζώντανη ιστορία με ιδιαίτερους και επίσης πολύ αγαπητούς ήρωες —ή αντιήρωες, τρόπον τινά, καθώς ο Μπάκμαν αγαπά τα αουτσάιντερ της ζωής—, αλλά γιατί τα βιβλία του είναι αυτό που λέμε feelgood. Για την ακρίβεια, είναι ο ορισμός τού feelgood. Και μάλιστα του ειλικρινούς feelgood βιβλίου, αυτού που πηγάζει (πώς να το πούμε για να μην ακουστεί μελό;…) μέσα από την καρδιά. Διαβάζοντας τον Μπάκμαν ξέρεις πως θα βρεθείς σε έναν κόσμο όπου όλα τείνουν να περιβάλλονται από αγάπη και ανθρωπιά. Και από αισιοδοξία.

Τίποτε δεν είναι εύκολο βέβαια, και οι ήρωές του δεν θα φτάσουν στο τέλος εύκολα, ή αλώβητοι. Ίσα-ίσα. Μα έτσι ακριβώς θα χτιστεί μία σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα σε αυτούς, και στον κόσμο. Και ανάμεσα στο βιβλίο και στον αναγνώστη. Και πάλι: μιλάμε εδώ, ξαναλέμε, για έναν παραδειγματικά ειλικρινή συγγραφέα. Δεν εκμαιεύει συναισθήματα, παρουσιάζει τις ιστορίες του με τον όμορφο ρυθμό που επιλέγει κάθε φορά, πλέκει παράλληλες πλοκές επάνω τους, χτίζει κάθε φορά ένα σύμπαν, και αφήνει την αφήγηση να κάνει το θαύμα της: να μας παρασύρει, να μας συγκινήσει, και να μας αφήσει χορτάτους και ευχαριστημένους στο τέλος. Και με χαμόγελο.

Όλα αυτά ισχύουν και για την περίφημη τριλογία του, την Μπιέρνσταντ. Αλλά όχι με τον τρόπο που έχουμε συνηθίσει. Αυτό εδώ είναι ένα διαφορετικό βιβλίο μέσα στη βιβλιογραφία του Μπάκμαν. Είναι κάτι άλλο. Κι αυτό το κάτι άλλο είναι σπουδαίο. Στο «Μπιέρνσταντ» συμβαίνει κάτι πολύ κακό, πολύ σοβαρό, που οι κοινωνικές προεκτάσεις του —πέρα δηλαδή από τις προσωπικές, που είναι ούτως ή άλλες βαρύτατες— μπορούν να αλλάξουν τη μοίρα ενός ολόκληρου τόπου. Μιας πόλης. Της Μπιέρνσταντ.

Δεν θέλουμε να αποκαλύψουμε τίποτε περισσότερο για την υπόθεση. Θα πούμε μόνο πως, όπως άλλωστε θα διαβάσει ο αναγνώστης και στο οπισθόφυλλο, η «μοίρα» της Μπιέρνσταντ πρόκειται να κριθεί από έναν αγώνα, από ένα ματς, έναν ημιτελικό. Ένα ματς χόκεϊ επί πάγου. Στο βιβλίο θα διαβάσουμε πολλά για το χόκεϊ επί πάγου, ένα άθλημα που ούτε το ξέρουμε καλά-καλά στην Ελλάδα, ούτε το έχουμε σε υπόληψη. Μη σας πτοεί αυτό. Μη σας πτοεί γενικά το γεγονός ότι ο Μπάκμαν μιλά πολύ για τα αισθήματα (και τα πάθη) που προκαλεί ο αθλητισμός. Τα λέει με τέτοιον τρόπο, που θα γοητευτεί και ο πιο μη φιλικά διακείμενος προς τις «ομάδες» αναγνώστης. Άλλωστε, το θέμα του βιβλίου δεν είναι (μόνο) το χόκεϊ και τα πρωταθλήματα. Όχι βέβαια. Είναι άλλα πράγματα. Πράγματα δραματικά, που μας αγγίζουν ΟΛΟΥΣ.

Για να κλείσουμε: οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους. Το «Μπιέρνσταντ» έχει 4,29 στο Goodreads (ήδη εξαιρετικά υψηλή βαθμολογία), και αυτό από 395.000 (!) βαθμολογήσεις, το 83% (!) των οποίων είναι με τέσσερα και πέντε αστεράκια. Δεδομένου δε ότι αυτό, επαναλαμβάνουμε, δεν είναι ένα «φυσιολογικό» μυθιστόρημα του Μπάκμαν, το 4,29 είναι στην ουσία ακόμη υψηλότερο. Κι αυτό είναι η μεγαλύτερη επιτυχία του βιβλίου.

Το προτείνουμε ανεπιφύλακτα, ειδικά σε νέους αναγνώστες, αλλά και σε γονείς — αγοριών και κοριτσιών, ανεξαρτήτως ηλικίας. Όπως φυσικά προτείνουμε και όλη τη βιβλιογραφία του Φρέντρικ Μπάκμαν. Πολύ καλή η μετάφραση, να σημειωθεί, του Γιώργου Μαθόπουλου.

Η ΥΠΟΘΕΣΗ: Η Μπιέρνσταντ είναι μια υποβαθμισμένη επαρχιακή πόλη με υψηλό ποσοστό ανεργίας. Οι κάτοικοί της τρέφουν ελπίδες για ένα καλύτερο μέλλον όταν η εφηβική ομάδα χόκεϊ επί πάγου προκρίνεται στον ημιτελικό του εθνικού πρωταθλήματος. Τα όνειρα όλων στηρίζονται σε μια χούφτα εφήβους. Το φορτίο είναι βαρύ για τον κορυφαίο δεκαεφτάχρονο παίκτη της ομάδας και ο ημιτελικός δρα σαν καταλύτης για μία βίαιη πράξη του με θύμα ένα νεαρό κορίτσι. Η ζωή στην Μπιέρνσταντ αναστατώνεται. Αργά ή γρήγορα, οι οικογένειες, ο αθλητικός σύλλογος και όλοι οι κάτοικοι καλούνται να πάρουν θέση.

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Ο Φρέντρικ Μπάκμαν (γεν. 1981) είναι ο πιο δημοφιλής σύγχρονος Σουηδός συγγραφέας. Τα μυθιστορήματά του, πνευματώδη και συγκινητικά ταυτόχρονα, αποτυπώνουν ιδιαίτερες ιστορίες απλών ανθρώπων και μεταδίδουν μηνύματα ανθρωπιάς και αισιοδοξίας. Έγινε γνωστός σε όλο τον κόσμο χάρη στο μυθιστόρημά του «Ένας άντρας που τον λένε Ούβε» (Κέδρος, 2021), που μεταφέρθηκε δύο φορές στον κινηματογράφο. Ακολούθησαν τα μυθιστορήματά του «Η γιαγιά μου σας χαιρετά και ζητάει συγγνώμη» και «Η Μπριτ-Μαρί ήταν εδώ» (Κέδρος, 2017 και 2018 αντίστοιχα) και οι νουβέλες «Συμφωνία ζωής» (2019) και «Κάθε πρωί ο δρόμος για το σπίτι γίνεται όλο και πιο μακρύς» (2020). Το μυθιστόρημά του «Άνθρωποι με άγχος» (Κέδρος, 2020) διασκευάστηκε για την τηλεόραση και προβάλλεται από το Netflix. Ακολούθησε το non-fiction «Όσα θα ήθελα να ξέρει ο γιος μου για τον κόσμο» (Κέδρος, 2022). Η έκδοση στα ελληνικά της τριλογίας Μπιέρνσταντ («Μπιέρνσταντ», «Μπιέρνσταντ εναντίον όλων», «Νικητές») θα ολοκληρωθεί το 2024. Τα βιβλία του Φρέντρικ Μπάκμαν έχουν μεταφραστεί σε 46 γλώσσες και έχουν πουλήσει συνολικά περισσότερα από 19 εκατομμύρια αντίτυπα.

* * *

Ακολουθεί ένα μικρό απόσπασμα από το 5ο Κεφάλαιο:

Τα πάντα γύρω μας φτάνουν κάποτε σε μια ηλικία όπου παύουν να μας εκπλήσσουν. Ισχύει για τους ανθρώπους, αλλά ακόμη πιο πολύ ισχύει για το χόκεϊ. Λαμπερά μυαλά αφιέρωσαν τη ζωή τους στο χόκεϊ, το μελέτησαν εξονυχιστικά δημιουργώντας θεωρίες, και κάθε εγχειρίδιο που βγαίνει στο φως είναι πιο χοντρό από το προηγούμενο. Τις περισσότερες μέρες μπορεί κάθε άνθρωπος να σκεφτεί ότι δεν υπάρχουν πια καινούργιες φαεινές ιδέες, ότι τα πάντα έχουν μελετηθεί, γραφτεί και ειπωθεί από τους προπονητές, με διάφορους βαθμούς αυτοπεποίθησης. Υπάρχουν όμως και οι σπάνιες εκείνες μέρες που πάνω στον πάγο του γηπέδου εμφανίζονται απερίγραπτα πράγματα. Που εκπλήσσουν. Που αλλάζουν τα πάντα. Και δεν μπορείς να προετοιμαστείς για κάτι τέτοιο. Αν πραγματικά θέλεις να αφιερωθείς σ’ αυτό το σπορ, πρέπει απλώς να πιστεύεις ότι θα αναγνωρίσεις το ξεχωριστό γεγονός μόλις το δεις.

Ο επιστάτης πάει στις κερκίδες για να βάλει καινούργιες βίδες σε μια παλιά κουπαστή. Βλέπει τον Σούνε να ανοίγει την εξώπορτα και εκπλήσσεται, γιατί ο Σούνε δεν έρχεται ποτέ τόσο νωρίς στο παγοδρόμιο.

«Βλέπω ότι ξυπνήσαμε με τις κότες», λέει γελώντας ο επιστάτης.

«Ακριβώς πριν από το τελικό σφύριγμα ένας άνθρωπος πρέπει να δουλεύει ακόμη πιο σκληρά», λέει ο Σούνε χαμογελώντας φανερά κουρασμένος.

Ο επιστάτης κουνάει με θλίψη το κεφάλι. Η επικείμενη απόλυση του Σούνε είναι το χειρότερα κρυμμένο μυστικό αυτής της πόλης. Ο ηλικιωμένος προπονητής προχωράει προς τις κερκίδες για να ανέβει στο γραφείο του. Όμως κάτι τον κάνει να σταματήσει. Ο επιστάτης σηκώνει το ένα του φρύδι. Ο Σούνε γνέφει με το κεφάλι προς το μέρος του αγοριού που προπονείται στο γήπεδο. Μισοκλείνει τα μάτια του, μιας και δεν βλέπει πια και τόσο καλά.

«Ποιος είναι αυτός εκεί;»

«Ο Άματ. Ένας από τους δεκαπεντάχρονους της παιδικής ομάδας».

«Τι κάνει εδώ τόσο νωρίς το πρωί;»

«Κάθε πρωί εδώ είναι».

Ανάμεσα στις γραμμές του γηπέδου ο Άματ έχει αφήσει σε διάφορα σημεία τα γάντια του, τον σκούφο του και το μπουφάν του και τα χρησιμοποιεί σαν σημάδια. Παγοδρομεί όσο πιο γρήγορα μπορεί και μόλις φτάνει σε κάποιο από αυτά, αλλάζει κατεύθυνση, χωρίς να ελαττώσει ταχύτητα, και μετά σταματάει απότομα, με το πακ πάντα κολλημένο στην άκρη του μπαστουνιού, στην επιφάνεια του πάγου. Μπρος πίσω. Πέντε φορές. Δέκα φορές. Και σουτάρει. Το πακ καταλήγει πάντα στο ίδιο σημείο του διχτυού σε κάθε διαδρομή.

«Κάθε πρωί; Μήπως είναι μια τιμωρία που του επέβαλε κάποιος;» μουρμουρίζει ο Σούνε.

Ο επιστάτης γελάει.

«Απλώς λατρεύει το χόκεϊ. Θυμάσαι αυτή την αίσθηση, γέρο;»

Ο Σούνε δεν απαντάει. Κοιτάζει το ρολόι του, μουρμουρίζει κάτι και ανεβαίνει τα σκαλοπάτια στις κερκίδες. Σταματάει και πάλι όταν φτάνει σχεδόν στην τελευταία σειρά. Προσπαθεί να συνεχίσει, αλλά η καρδιά του δεν τον υπακούει.

Είχε δει τον Άματ στη σχολή παγοδρομίας, όπως και όλα τα αγόρια που συμμετείχαν, αλλά τότε δεν είχε καταλάβει με σαφήνεια τις δυνατότητές του. Το χόκεϊ είναι ένα σπορ που ανταμείβει την επανάληψη. Ο παίκτης πρέπει να κάνει την ίδια άσκηση, την ίδια κίνηση, ώσπου η αντίδρασή του να γίνει ενστικτώδης, να τον ποτίσει μέχρι το μεδούλι του. Το πακ δεν γλιστράει απλώς, αναπηδά κιόλας, κι έτσι η επιτάχυνση είναι σημαντικότερη από τη μέγιστη ταχύτητα, και ο συντονισμός ματιών και χεριών είναι σημαντικότερος από τη δύναμη. Ο πάγος σε κρίνει σύμφωνα με την ικανότητά σου να αλλάζεις κατεύθυνση και σκέψη γρηγορότερα απ’ όλους τους άλλους· κι αυτό είναι που ξεχωρίζει τους μεγάλους αθλητές από τους συνηθισμένους.

Είναι ελάχιστες οι μέρες που μας εκπλήσσει το χόκεϊ. Και όποτε πλησιάζει ακάθεκτη η έκπληξη, δεν βλέπουμε προειδοποιητικά σημάδια, αλλά αρκεί να πιστεύουμε ότι θα την έχουμε ξαφνικά μπροστά μας. Κι έτσι, όταν αντηχεί στις κερκίδες ο θόρυβος από την τριβή των λεπίδων πάνω στον πάγο, ο Σούνε στέκεται, διστάζει για λίγο και γυρνάει να ρίξει μια τελευταία ματιά πάνω από τον ώμο του. Βλέπει τον δεκαπεντάχρονο Άματ να στρέφει το σώμα του κρατώντας απαλά το μπαστούνι, να παίρνει φόρα και να παγοδρομεί με αστραπιαία ταχύτητα. Και ο Σούνε κάποτε θα θυμάται μία από τις τελευταίες ευλογημένες στιγμές της δικής του ζωής· ότι είδε για τρίτη φορά να συμβαίνει στην πόλη του το αδύνατο.

Ο επιστάτης σηκώνει το κεφάλι από τις βίδες της κουπαστής και βλέπει τον γέρο προπονητή να βουλιάζει σε μια καρέκλα στην τελευταία σειρά των κερκίδων. Και στην αρχή νομίζει ότι ο Σούνε είναι βαριά άρρωστος. Αμέσως μετά διαπιστώνει ότι απλώς είναι η πρώτη φορά που βλέπει τον Σούνε να γελάει.

Ο Σούνε έχει δάκρυα στα μάτια και εισπνέει από τη μύτη, και όλο το παγοδρόμιο μοσχοβολάει ανθισμένη κερασιά.

Γιατί να νοιάζεται κανείς για τα σπορ;

Γιατί αφηγούνται ιστορίες.