Βιβλιο

6 δοκίμια που ξεχωρίσαμε

Τι να διαβάσεις το επόμενο διάστημα

Γιάννης Χ. Παπαδόπουλος
ΤΕΥΧΟΣ 890
5’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Βιβλιοπροτάσεις: Δοκίμια από τις εκδόσεις Πλήθος, Πόλις, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Jemma Press και Αντίποδες

David Foster Wallace «Ο Ρότζερ Φέντερερ ως θρησκευτική εμπειρία», μετάφραση Κώστας Καλτσάς, Πλήθος, Αθήνα 2022, 232 σελ.
Πέντε δοκίμια του επιδραστικού Αμερικανού συγγραφέα Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας, που διεύρυνε τα όρια της μυθιστορηματικής γραφής γράφοντας πυκνά, παρεμβατικά και «δύσκολα» (1962-2008) για το αγαπημένο του άθλημα, το τένις. Πολλές φορές διαβάζουμε βιβλία για λόγους που δεν κατανοούμε. Και να μη μας ενδιαφέρει το τένις ή ο αθλητισμός, η γραφή του Γουάλας αποζημιώνει με το παραπάνω τον χρόνο που αφιερώνει κανείς στην ανάγνωση αυτών των υψηλής δοκιμιακής πυκνότητας, εκλεπτυσμένου χιούμορ, ελαφράς ειρωνείας, γνώσης και αγάπης για το άθλημα κειμένων. Το πρώτο είναι ένα προσωπικό κείμενο ενηλικίωσης του Γουάλας για τη σχέση του με το άθλημα, ενώ τα υπόλοιπα επικεντρώνονται στο αμερικανικό Όπεν και σε τενίστες όπως η Τρέισι Όστιν, ο Μάικλ Τζέιμς και ο Ρότζερ Φέντερερ. Το τελευταίο, που χαρίζει και τον τίτλο στο βιβλίο, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα δοκίμια που έχουν γραφτεί ποτέ για το τένις. Στα συν της έκδοσης από το νεότευκτο εγχείρημα των εκδόσεων Πλήθος η ωραία μετάφραση, το γλωσσάρι αθλητικών όρων και οι μεταφραστικές σημειώσεις.

Justine Lacroix, Jean -Yves Pranchère, «Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι, άραγε, μόνο για τους αφελείς;», μετάφραση Δημήτρης Τσαραπατσάνης, Πόλις, Αθήνα 2022, σελ. 140
Σ’ αυτό το ευσύνοπτο δοκίμιο, οι καθηγητές πολιτικών επιστημών Λακρουά και Πρανσέρ επιχειρούν να ξεκαθαρίσουν μερικές παρεξηγήσεις που ακολουθούν την ιδεολογία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τα τελευταία χρόνια. Η εισήγησή τους ξεκινά με την παράθεση της πλέον περίφημης φράσης μιας πρώην δικαστίνας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου πως «Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι πλέον δημοφιλή» για να επιχειρήσει στη συνέχεια μια υπεράσπισή τους προσπαθώντας να αποδομήσει τρεις μεγάλες κατηγορίες αιτιάσεων κατά αυτών: αυτήν που συνδέει τα ανθρώπινα δικαιώματα με το νεοφιλελεύθερο πολιτικό μοντέλο θεωρώντας το λογική συνέχεια του πολιτικού φιλελευθερισμού· την άποψη ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα προκαλούν αγενείς συμπεριφορές και κρετινισμό στον βωμό του «δικαιώματος στον σεβασμό»· και τέλος ότι, σε αντίθεση με τα δικαιώματα που διακηρύχθηκαν το 1789 και συνδέονταν με τον συλλογικό βίο, οι σημερινές διεκδικήσεις αποτελούν τρόπον τινά έναν «νομικό ατομικισμό». Ένα παρεμβατικό και συνάμα σύντομο δοκίμιο, με πλούσια βιβλιογραφία, που ενώ η αφόρμησή του ξεκινά από τη δημόσια συζήτηση στη Γαλλία καταφέρνει να απευθύνεται διεθνώς.

Μίλαν Κούντερα, «Η τέχνη του μυθιστορήματος», μετάφραση Γιάννης Η. Χάρης, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2023, σελ. 192
Το γνωστό βιβλίο του Μίλαν Κούντερα στην τελική του μορφή, όπως τη διαμόρφωσε ο συγγραφέας, σε νέα μετάφραση. Σε αντίθεση με τις εντυπώσεις που δημιουργεί ο τίτλος του, αυτό το βιβλίο δεν προσπαθεί να παρουσιάσει μια αντικειμενική οπτική για την τέχνη του μυθιστορήματος, αλλά να συγκεντρώσει 7 κείμενα στα οποία εκθέτει τις σκέψεις του για το μυθιστόρημα και για την εικόνα του ως συγγραφέα. Ο Κούντερα ήταν περισσότερο δοκιμιογράφος και μυθιστοριογράφος παρά κριτικός λογοτεχνίας, πράγμα που γνώριζε και ο ίδιος, γι’ αυτό και στον πρόλογο του βιβλίου (έχει μείνει εκτός της νέας έκδοσης) έλεγε πως «δεν έχει την παραμικρή θεωρητική φιλοδοξία» και πως «το βιβλίο αυτό δεν είναι παρά οι σκέψεις ενός μαθητευόμενου». Γεμάτο προβληματισμούς για ορισμένους συγγραφείς όπως ο Κάφκα, ο Μπροχ και ο Θερβάντες, βρίσκουμε –μεταξύ άλλων– τις σκέψεις του Μίλαν Κούντερα για τον λόγο ύπαρξης, τη δομή και τα χαρακτηριστικά του μυθιστορήματος, για τη δική του συγγραφική προσέγγιση, αλλά και κάποιες πολύ όμορφες αναλογίες του μυθιστορήματος με τη μουσική που προσδίδουν στον μυθιστοριογράφο την εικόνα ενός συνθέτη. Διεγερτικό βιβλίο για τη γραφή και την ανάγνωση, διαβάζεται απνευστί.

Μίλαν Κούντερα, «Ο ακρωτηριασμός της Δύσης ή η τραγωδία της Κεντρικής Ευρώπης», μετάφραση Γιάννης Η. Χάρης, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2023, σελ. 100
Δύο πρώιμα δοκίμια του Μίλαν Κούντερα, το μεν πρώτο (εκφωνημένο το 1967 στο Συνέδριο Τσεχοσλοβάκων Συγγραφέων, έναν χρόνο πριν από τη ρωσική εισβολή που κατέλυσε την Άνοιξη της Πράγας) προτάσσει πως για ένα μικρό έθνος η ανύψωση και η προστασία της γλώσσας και της κουλτούρας του είναι προαπαιτούμενα για την αυτονομία και την ανεξαρτησία του και πως αυτό μπορεί να συμβεί με την ξεχωριστή συμβολή του στον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Το δεύτερο (1983) υπενθυμίζει, σε μια εποχή που η Δύση αντιμετώπιζε την Κεντρική Ευρώπη ως τμήμα της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας, πως η τελευταία πολιτισμικά ανήκε ολόκληρη στη Δύση, αλλά η Ευρώπη χάνοντας «σταδιακά το νόημα της δικής της πολιτισμικής ταυτότητας, στην Κεντρική Ευρώπη βλέπει μόνο το πολιτικό καθεστώς». H τραγωδία για την Ευρώπη δεν είναι κάποιος εξωτερικός εχθρός (συγκεκριμένα εδώ η Ρωσία), αλλά ο ίδιος της ο εαυτός όταν απεκδύεται την πολιτισμική ενότητά της. Και τα δύο είναι συναρπαστικά δοκίμια που παρέχουν στον αναγνώστη το συγκείμενο για τη μετέπειτα συγγραφική πορεία του Κούντερα και τα θέματα που τον απασχόλησαν για αυτό το διαρκές πείραμα που ονομάζεται Ευρώπη.

Danielle Barbieri, «Η σημειωτική των κόμικς», μετάφραση Γιάννης Μιχαηλίδης, Jemma Press, Πειραιάς 2023, σελ. 192
Βιβλίο αναφοράς για όσους ασχολούνται με τα κόμικς επαγγελματικά, αλλά και αναγνωστικά, έχοντας παράλληλα «φυσιολατρικές» ανησυχίες επί του αντικειμένου. Ο Μπαρμπιέρι, σημαντικός μελετητής των κόμικς στην Ιταλία, αρχίζει την έρευνά του από τις έννοιες της εκφοράς και της αφηγηματικότητας για να ξεκαθαρίσει με τρόπο εύληπτο και συνάμα ακριβή, το ιδιαίτερο νόημα αλλά και τους τρόπους της αφήγησης μέσω των κόμικς, αντιπαραβάλλοντας και συγκρίνοντάς τα με το μυθιστόρημα, τον κινηματογράφο και το θέατρο. Εξετάζει παράλληλα τον ρυθμό και τη ροή της πληροφορίας που προσφέρεται στον αναγνώστη των κόμικς μέσω των καρέ αλλά και την αδιαχώρητη αλληλεπίδραση μεταξύ εικόνας και κειμένου. Εξαιρετική μετάφραση και μεταφραστική επιμέλεια από τον Γιάννη Μιχαηλίδη.

Τζέημς Γουντ, «Πώς δουλεύει η λογοτεχνία», μετάφραση Κώστας Σπαθαράκης, Αντίποδες, Αθήνα 2023, σελ. 296
Με γλώσσα κρυστάλλινη ο Τζέημς Γουντ, κριτικός λογοτεχνίας του New Yorker και καθηγητής Θεωρίας λογοτεχνίας στο Χάρβαρντ, καταφέρνει να καταστήσει τη θεωρία της πεζογραφίας διασκεδαστική, προσφέροντας έναν μοναδικό περίπατο στη θεμελιώδη έννοια της αφηγηματικότητας, τις δυνατότητες και τις αδυναμίες στην κατάστρωση λογοτεχνικών χαρακτήρων, στο τι καθιστά έναν διάλογο καλό ή κακό, τι κάνει ένα κείμενο εύκαμπτο. Ακόμα μιλά για τη σημασία της συνειδησιακής ροής, αποδομεί για να εξηγήσει με μεθοδικότητα τις αφηγηματικές τεχνικές και, μέσα από πληθώρα παραδειγμάτων, οδηγεί τον αναγνώστη στη διαπίστωση πως η λογοτεχνία είναι ένα απολύτως συναρπαστικό πράγμα και η καλύτερη ανάγνωσή της μας κάνει «καλύτερους αναγνώστες της ζωής». Και όλα αυτά χωρίς να κάνει διάλεξη. Σίγουρα μία από τις πιο εκλεκτικές και όμορφα μεταφρασμένες, πρόσφατες κυκλοφορίες.