Maddie Mortimer: Το Τέλος και η Ελπίδα

Οι «Χάρτες των υπέροχων σωμάτων μας» είναι το πιο συναρπαστικό και αναπάντεχο μυθιστόρημα που διαβάσαμε εδώ και καιρό. Ένα μοντέρνο (πώς αλλιώς αν το πούμε), θαρραλέο, συγκινητικό ντεμπούτο που σε απορροφά, σε κατακτά, και μένει στο μυαλό σου.

Για την ακρίβεια, δεν είναι απλώς ντεμπούτο. Είναι κάτι παραπάνω. Η συγγραφέας του το έγραψε λίγο μετά τα είκοσί της χρόνια. Πράγμα που σε αφήνει με ανοιχτό το στόμα και σε κάνει να αναρωτιέσαι τι θα κάνει από εδώ και πέρα. Γιατί είναι ένα ώριμο και εξονυχιστικά λεπτοδουλεμένο βιβλίο, που καινοτομεί σε παραπάνω από έναν τομείς.

Ναι, είναι στενάχωρο, αλλά είναι και γεμάτο ελπίδα ταυτόχρονα — και ξέχειλο από αγάπη και γνοιάξιμο. Ο αναγνώστης δεν μπορεί παρά να εντυπωσιαστεί από τη φρεσκάδα του, τους πειραματισμούς —λογοτεχνικούς και μη— που εισηγείται (πόσο τέλεια ακροβατεί ανάμεσα στην τόλμη και την εκζήτηση!) και την, τολμώ να πω, «σωματική σοφία» του. Το χιούμορ δεν λείπει, οι ανατροπές επίσης, ενώ οι χαρακτήρες του είναι ζωντανοί και σπαρταριστοί — και διψούν για περισσότερη ζωή.

Η νεαρή συγγραφέας έχασε τη μητέρα της (στην οποία και αφιερώνει το βιβλίο) μετά από πολύχρονη μάχη με τον καρκίνο του μαστού, όταν η ίδια ήταν πια δεκατεσσάρων ετών, στο κατώφλι της εφηβείας. Ώς τότε, τόσο η ίδια όσο και η υπόλοιπη οικογένειά της είχαν εξοικειωθεί για τα καλά με τον καρκίνο, και με την καθημερινή μάχη που δινόταν για να νικηθεί. Μέχρι που μέσα της αυτό το πράγμα απέκτησε φωνή και συνείδηση, έγινε σώμα που έπρεπε να κατανοηθεί, να αναλυθεί, και να μην αφεθεί να νικήσει χωρίς μάχη. Παράλληλα, έγινε λογοτεχνικός σπόρος, ένας πολύτιμος σπόρος που άρχισε να αναπτύσσεται, να βλασταίνει, να διεκδικεί και αυτός τη «σωματοποίησή» του, να μεταλλάσσεται και να σκαρφαλώνει μέσα της. Έμενε μόνο να γίνει και λέξεις. Αλλά τι λέξεις! Και πόσο πρωτοπόρα απλώνονται όλες τους μπροστά μας, σαν ένα δίκτυο από νοήματα, χαρακτήρες και συμπλέγματα φθόγγων, σαν περίτεχνες λιγκατούρες που παράγουν ακόμα περισσότερα νοήματα, με ακόμη περισσότερο βάθος και ουσία: με τον τρόπο, δηλαδή, που το κάνει η ποίηση.

Νομίζουμε πως δεν υπάρχει αναγνώστης που δεν θα ταυτιστεί με τη λογοτεχνική μητέρα της συγγραφέως, τη χαρισματική εικονογράφο Λία — τι ειρωνεία, στα ελληνικά το όνομά της να είναι ομόηχο με το θήραμα του καρκίνου… Εξαιρετική η μετάφραση από την Ειρήνη Γεούργα, και ένας άθλος η σελιδοποίηση. Το βιβλίο, που αψηφά (αλλά με πόση γλυκύτητα) τους τυπογραφικούς κανόνες, είναι ένα τυποτεχνικό κόσμημα.

Συστήνουμε τους «Χάρτες των υπέροχων σωμάτων μας» της Maddie Mortimer με μεγάλη χαρά, και σιγουριά. Μία εξαίρετη επιλογή από τη Διόπτρα.

* * *

Η ΥΠΟΘΕΣΗ: Η Λία, ο άντρας της και η κόρη τους είναι μια ευτυχισμένη οικογένεια. Ώσπου μια ξαφνική διάγνωση απειλεί να εκτροχιάσει τις ζωές τους. Καθώς ο εισβολέας κατακτά το σώμα της και η ιστορία της γίνεται ιστορία του, η Λία θέλει κι άλλο χρόνο. Θέλει να ζήσει, να χαρεί την κόρη της, που μόλις μπαίνει στην εφηβεία. Και να κλείσει επιτέλους τους λογαριασμούς της με το παρελθόν. Αλλά πώς μπορούμε να αφήσουμε πίσω μας τα γεγονότα που μας σημάδεψαν, όταν το ίδιο μας το σώμα είναι αυτό που φέρει τα σημάδια; Και υπάρχει άραγε η στιγμή που είμαστε έτοιμοι να πούμε αντίο;

Η ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Η Maddie Mortimer γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1996. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ. Κείμενά της έχουν δημοσιευτεί στους Times, ενώ οι μικρού μήκους ταινίες της έχουν παρουσιαστεί σε διεθνή φεστιβάλ. Το 2019 παρακολούθησε το εργαστήριο δημιουργικής γραφής Faber Academy: Writing a Novel. Οι «Χάρτες των υπέροχων σωμάτων μας» είναι το πρώτο της μυθιστόρημα.

ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ: Στη μακρά λίστα για το βραβείο Booker 2022. Στη βραχεία λίστα για τα βραβεία Dylan Thomas, Goldsmiths και Sunday Times 2022. Ανάμεσα στα καλύτερα βιβλία του 2022 για τα Time, The New Yorker και The Wall Street Journal. Βραβείο Desmond Elliott 2022.

ΕΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ: Από το κεφάλαιο 2, που φέρει τον τίτλο «Οξυδέρκεια».

* * *

Ήταν 4 μ.μ. και η Λία ένιωθε το κορμί της να αντιδρά στα φάρμακα με τα οποία είχαν γεμίσει τα συστήματά του.

Τα ακροδάχτυλα στα χέρια και στα πόδια της μυρμήγκιαζαν σαν να τα τσιμπούσαν καρφίτσες και βελόνες. Η επιμονή του μουδιάσματος. Προσπάθησε να το καταπνίξει. Να περιορίσει την αίσθησή του με δυο ζευγάρια κάλτσες. Κανένα αποτέλεσμα.

Αισθανόταν να συγκρατείται από το νήμα ενός και μόνο νεύρου.

Η Άιρις μπήκε από την πόρτα ιδιαίτερα ανήσυχη και, καθώς η Λία την παρατηρούσε να απελευθερώνεται από το βαρύ σακίδιο που κουβαλούσε στην πλάτη της, σκέφτηκε ένα βίντεο που είχε δει πρόσφατα με μια χελώνα του γλυκού νερού που προσπαθούσε απεγνωσμένα να βγει από το καύκαλό της.

Πάμε να πάρουμε παγωτό;

Αμέ.

Η Άιρις έλυσε την ακατάστατη αλογοουρά της και προσπάθησε να την ξαναφτιάξει, κατσουφιάζοντας μπροστά στον καθρέφτη, με τα δαχτυλάκια της να τυλίγουν το μαύρο λαστιχάκι ξανά και ξανά και ξανά.

Τι τρέχει;

Τίποτα.

Καθώς κατέβαιναν τον δρόμο του σπιτιού τους, η Λία ένιωθε τον πόνο να κροταλίζει στα δάχτυλα των ποδιών της. Τέλος του καλοκαιριού και ο ήλιος ξεπρόβαλλε ανάμεσα στα στριμωγμένα μεταξύ τους σπίτια και στις μικρές τούβλινες καμινάδες και στους φράχτες με τον άτακτο κισσό και τα έστελνε όλα να γλιστρήσουν κατά μήκος του δρόμου σε ζώνες φωτός που εναλλάσσονταν. Για μια στιγμή η Λία ένιωσε σαν όλα να έμεναν ακίνητα στις πλάκες του πεζοδρομίου τους ενώ ο κόσμος γυρνούσε γύρω τους. Κοίταξε την Άιρις, που ακόμη φαινόταν ενοχλημένη από κάτι. Αναρωτήθηκε αν η μικρή μπορούσε ν’ ακούσει το κροτάλισμα του πόνου να δυναμώνει στα πόδια της. Αν ένιωθε κι εκείνη ολόκληρο τον δρόμο να γλιστρά μακριά τους.

Ένα αγόρι στο σχολείο, ξεκίνησε η Άιρις.

Να το.

Ναι;

Του αρέσουν τα παγωτά Solero. Ξέρεις, τα ξυλάκια με τη γεύση φρούτου. Αγόρασε σήμερα ένα μετά το σχολείο με λεφτά που είχε σουφρώσει από την τσάντα της μαμάς του και το έγλειφε και με ρώτησε αν ήθελα λίγο. Είπα ναι και πίεσα την κορυφή του παγωτού στα χείλη μου –το πίεσα σαν να το φιλούσα– και δεν το δάγκωσα ούτε το έγλειψα, όπως θα έπρεπε. Απλώς κράτησα τα χείλια μου λίγο ανοιχτά για να νιώσω τη γεύση του. Εκείνος με κοίταζε. Νομίζω ότι κανείς από τους δυο μας δεν βλεφάρισε για τέσσερα ολόκληρα λεπτά από την αρχή της σκηνής με το παγωτό ως το τέλος. Και τότε ήρθε ένα άλλο κορίτσι με το τέλειο πρόσωπό της και του πήρε το παγωτό από τα χέρια και έκοψε μια δαγκωνιά κι εγώ έγινα έξαλλη.

Η Λία γέλασε, αλλά η Άιρις ήταν πολύ σοβαρή.

Είναι καταπληκτικό, το ξέρεις;

Ποιο;

Είσαι πολύ οξυδερκής.

Τι θα πει οξυδερκής;

Τι σου φαίνεται ότι θα πει;

Η Άιρις το σκέφτηκε.

Οξυδερκής… Ακούγεται σαν χορός. Σαν αυτούς που χορεύανε παλιά στις επίσημες εκδηλώσεις, ένας χορός που όλοι γνωρίζουν τα βήματά του.

Ναι. Οξυδερκής. Ένας επίσημος χορός με επιρροές από τη Λατινική Αμερική.

Ναι, συμφώνησε η Άιρις. Έχεις πολλή πλάκα, πρόσθεσε αφηρημένα καθώς χοροπηδούσε ανάμεσα στις χαραμάδες που σχημάτιζαν οι πλάκες του πεζοδρομίου.

Στο μαγαζί πήραν και οι δυο Solero.

Θα μου υποσχεθείς κάτι;

Τι;

Θα μου υποσχεθείς ότι πάντα θα σκέφτεσαι έτσι;

Πώς δηλαδή;

Με απεριόριστες πιθανότητες σχετικά με το τι είναι τα πράγματα, σχετικά με τη σημασία των λέξεων;

Νομίζω ναι. Σαν να κυκλώνουμε όλες τις επιλογές. Σαν τις συζητήσεις μας για τις λέξεις.

Ναι. Λοιπόν, πώς είναι αυτό το κορίτσι; Αυτό με το τέλειο πρόσωπο.

Είναι απαίσια. Είναι–

Η Άιρις σταμάτησε για να σκεφτεί.

Είναι σαν όμορφη μέδουσα και μου την έχει φυλαγμένη.

Όταν έφτασαν στο σπίτι, η Λία αισθανόταν σαν να είχε περπατήσει για ώρες.

Η Άιρις ανέβηκε πάνω. Τα τσιμπήματα από τις καρφίτσες και τις βελόνες είχαν χειροτερέψει. Η Λία κάθισε βαριά στο τραπέζι της κουζίνας και έφτιαξε μια λίστα με λέξεις που είχαν σχέση με την Καρφίτσα:

Καρφί

Καρφίδα

Καρφιτσώνω

Καρφοβελόνα

Κάρφος

Κάρφωμα

Καρφώνω

Καρφωτός

Ακριβώς τη στιγμή που το απόγευμα χαλάρωνε και γινόταν ένα ευχάριστο βράδυ χτύπησε η μπροστινή πόρτα.

Ήταν η Κόνι, που χαμογελούσε πλατιά και της έτεινε μια ποικιλία από ρετάλια.

Τι να τα κάνω;

Να τα βάλεις στα χέρια σου και στα πόδια σου. Πρέπει να βάλεις παντού γύρω σου μαλακά πράγματα, επειδή η χημειοθεραπεία κάνει το σώμα σου υπερευαίσθητο, θυμάσαι;

Προχώρησε ανάλαφρα προς την κουζίνα, το θυμάσαι; Έπεσε πίσω της σαν μανδύας.

Η Κόνι ήταν η πιο παλιά φίλη της Λία. Όταν πρωτογνωρίστηκαν, η Λία είχε την καταλυτική αίσθηση ότι βρισκόταν μπροστά σε μια διορατική ύπαρξη, με τα μαγικά της χέρια, την αρχαία αύρα της και μια ομορφιά που έμοιαζε αδιαχώριστη από τα υλικά, τα δαχτυλίδια, τις χάντρες που κρεμούσε σε κάθε σημείο της πλούσιας σιλουέτας της. Με τα χρόνια το κορμί της Κόνι είχε αναπτυχθεί και κατόπιν εξαφανιστεί εντελώς κάτω από ολοένα και περισσότερα στρώματα υφάσματος.

Τα πόδια είναι εκπληκτικό πράγμα. Η Κόνι στεκόταν δίπλα στο τραπέζι και έκανε ήρεμα κήρυγμα για τη ρεφλεξολογία. Κάθε σύνδεσμος συνδέεται με κάποιο συγκεκριμένο σημείο του σώματος – φαντάσου τους συνδέσμους αυτούς σαν έναν χάρτη ολόκληρης της ύπαρξής σου. Ξέρεις, είμαι πιστοποιημένη ρεφλεξολόγος.

Η Λία ήξερε πολύ καλά ότι δεν ήταν.

Δώσ’ μου τα πόδια σου.

Η Λία πήγε να γελάσει, αλλά η Κόνι τράβηξε μια καρέκλα και έμοιαζε να θέλει τόσο πολύ να την ευχαριστήσει, ώστε δεν μπορούσε παρά να καθίσει, να σηκώσει τα πόδια της, να τα παραδώσει στις χούφτες της Κόνι, να γείρει πίσω το κεφάλι, να αντέξει το βάρος των βλεφάρων της και να αφεθεί. Έμειναν εκεί καθισμένες, σαν κάτι Ελληνίδες ηλικιωμένες που εικονίζονται σε καρτ ποστάλ: πρησμένες, τραχιές, πλήρεις μετά από μια χιλιόχρονη ζωή που τσουρουφλίζονται κάτω από τον επίπεδο ήλιο μιας φωτογραφίας σε σέπια.

Η Άιρις κατέβηκε και διηγήθηκε στην Κόνι το συμβάν με το Solero και η Κόνι ανταποκρίθηκε με όλα τα απαραίτητα τι λες και άντε. Η Λία άκουσε τον Χάρι να μπαίνει, ένιωσε τα χείλη του να περνούν από το μέτωπό της δίνοντάς της ένα φιλί, άκουσε τη φωνή του να σκορπίζει ήπια παράπονα για φοιτητές και μελέτες, οι αισθήσεις της αμβλύνθηκαν μέσα σε οικείες κινήσεις και ήχους, πόρτες που άνοιγαν και έκλειναν, μια βρύση που έσταζε, τρία κορμιά που ανέπνεαν με διαφορετική μελωδία το καθένα, διαγράφοντας κύκλους, χορεύοντας γύρω από την εξουθενωμένη ύπαρξή της τόσο εσωτερικά και τόσο εξωτερικά.

Και μετά, σαν τα χέρια της Κόνι να είχαν φτάσει πολύ ψηλά, να είχαν μαλάξει το ίδιο το παρελθόν με τους μαγικούς τους αντίχειρες, η Λία αφέθηκε να βυθιστεί ακούσια προς τα πίσω, προς τα πίσω, στην παρουσία του ξένου μέσα στη νύχτα και στον τρόπο που άγγιξε τα πόδια της εκείνη την πρώτη βδομάδα.