Σαν σήμερα 2 Οκτωβρίου 1998, ο θάνατος της Λιλής Ζωγράφου

Συγγραφέας, δημοσιογράφος, δοκιμιογράφος, θεατρική συγγραφέας, πολιτική ακτιβίστρια και ένθερμη υποστηρίκτρια του γυναικείου κινήματος, η Λιλή Ζωγράφου πέθανε σαν σήμερα το 1998.

Στα βιβλία της, εξέτασε ειδικότερα τη θέση της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα. Κεντρικά θέματα του έργου της συνιστούν η προσωπική ελευθερία, η ελευθερία του λόγου, η σεξουαλική καταπίεση και η σεξουαλική απελευθέρωση.

Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, η Ζωγράφου συμμετείχε στο κίνημα της Εθνικής Αντίστασης και εναντιώθηκε στον ναζισμό· φυλακίστηκε ούσα έγκυος και γέννησε στη φυλακή.

Η Ζωγράφου κατέκρινε ανοιχτά το καθεστώς των συνταγματαρχών του 1967-1973· το βιβλίο της «Επάγγελμα Πόρνη» ήταν μια καυστική μαρτυρία της ζωής επί Χούντας.

Σχολιάζοντας την λογοτεχνική αυτοβιογραφία της, το έργο «Η Συβαρίτισσα», ο κριτικός λογοτεχνίας Δημοσθένης Κούρτοβικ χαρακτήρισε την Ζωγράφου ως την «σκοτεινή θεά Εκάτη της λογοτεχνίας μας». Όσο για τη στάση της απέναντι στη φυσική φθορά, χαρακτηριστική έμεινε η φράση της: «Με συμπαθάτε, αλλά το θάνατο τον έχω χ#σμ$νο».

Λιλή Ζωγράφου: Πρώτα χρόνια και κατοχή

Μια βιογραφία της Λιλής Ζωγράφου θα μπορούσε να συντεθεί από αυτά και μόνα τα βιβλία της· το μεγαλύτερο μέρος του έργου της είναι αυτοβιογραφικό.

Η Λιλή Ζωγράφου γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1922. Το δημοσιογραφικό πάθος του πατέρα της, Ανδρέα Ζωγράφου, εκδότη της καθημερινής εφημερίδας «Ανόρθωση», της ενέπνευσε από μικρή ηλικία μια ιδιαίτερη αγάπη για τη δημοσιογραφία και τη συγγραφή.

Η Ζωγράφου πέρασε τα παιδικά της χρόνια στο Ηράκλειο, αλλά η αγάπη της για το χωριό της, τη Μίλατο Λασιθίου ήταν βαθιά και σε πολλές περιπτώσεις η συγγραφέας ενσωμάτωσε στο έργο της αρκετά στοιχεία εκείνου του τόπου.

Φοίτησε στο Λύκειο Κοραή και το Καθολικό Γυμνάσιο των Ουρσουλίνων στη Νάξο. Έπειτα, σπούδασε φιλολογία στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής, η Ζωγράφου, ετών 21 και έγκυος, φυλακίζεται για τη συμμετοχή της στο κίνημα της Εθνικής Αντίστασης· η μοναχοκόρη της, η μετέπειτα ποιήτρια Ρένα Χατζηδάκη, γεννήθηκε εκείνη την περίοδο.

Απελευθέρωση, λογοτεχνική καθιέρωση και δικτατορία

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας το 1944, η Ζωγράφου δούλεψε ως δημοσιογράφος σε εφημερίδες και περιοδικά. Ακόμα, ταξίδεψε στην Ευρώπη και επισκέφτηκε πολλές χώρες του Ανατολικού Μπλοκ. Κατά τη διετία 1953-1954, η Ζωγράφου έζησε στο Παρίσι. Ακολουθώντας το λογοτεχνικό ντεμπούτο της το 1949 με τη συλλογή διηγημάτων «Αγάπη», το δοκίμιο «Νίκος Καζαντζάκης: ένας τραγικός» εκδόθηκε το 1959· η Ζωγράφου εξέτασε τον Καζαντζάκη υπό μία νέα οπτική γωνία, εστιάζοντας στη διαρκή προσπάθειά του να γίνει υπεράνθρωπος, αλλά και στην προβληματική ερωτική ζωή του.

Το δοκίμιο απετέλεσε αιτία διχογνωμιών, αλλά πρότεινε και μια πιο προσγειωμένη θεώρηση του έργου του διάσημου συγγραφέα. Συναντώντας τον πατέρα της Ζωγράφου στο Ηράκλειο, ο πολιτικός Γεώργιος Παπανδρέου έδωσε τα συγχαρητήρια του στον Ανδρέα Ζωγράφο για την ακρίβεια της περιγραφής που έδωσε η κόρη του για τον Καζαντζάκη, τον οποίο ο Παπανδρέου γνώριζε προσωπικά.

Η Ζωγράφου εργαζόταν στο Πρωτόκολλο Στρατολογίας, στο πολιτικό προσωπικό του υπουργείου Αμύνης όταν επιβλήθηκε η Χούντα του 1967. Την ίδια περίοδο, αρθρογραφούσε για το περιοδικό «ΓΥΝΑΙΚΑ», προωθώντας προοδευτικές ιδέες αναφορικά με τα δικαιώματα των γυναικών ενώ, συχνά, ασκούσε ανοιχτά κριτική στο καθεστώς των συνταγματαρχών.

Το 1971, εξέδωσε το δοκίμιο «Ο ηλιοπότης Ελύτης», μια μελέτη για την ποίηση του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, που αργότερα βραβεύτηκε με το Βραβείο Νόμπελ για τη Λογοτεχνία. Η Ζωγράφου επικοινώνησε με τον επιφανή ποιητή προτού να εκδώσει το έργο της αλλά, αφού διάβασε το χειρόγραφο, ο Ελύτης της ξεκαθάρισε ότι δεν το ενέκρινε και, κατά κάποιον τρόπο, της απαγόρευσε να το δημοσιεύσει. Θορυβημένη αλλά όχι αποθαρρυμένη, η Ζωγράφου προχώρησε κανονικά στην έκδοση του έργου.

Το 1974, η συγγραφέας εξέδωσε ένα χρονικό των γεγονότων της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου, με τίτλο «17 Νοέμβρη 1973 – Η νύχτα της μεγάλης σφαγής». Η ίδια ήταν αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων. Εκείνη την περίοδο, διέμενε έναντι του κτηρίου του ΕΑΤ–ΕΣΑ και οι κατ’ οίκον έρευνες της αστυνομίας ήταν συχνές· κατάφερε να ολοκληρώσει το έργο της, κρύβοντας κάθε σελίδα του χειρόγραφου που τελείωνε σε εγκυκλοπαίδειες της βιβλιοθήκης της.

Χρειάστηκαν πέντε χρόνια ώστε να ολοκληρώσει η Λιλή Ζωγράφου το βιβλίο της «Επάγγελμα Πόρνη». Σε αυτή τη συλλογή σοκαριστικών αυτοβιογραφικών ιστοριών, η Ζωγράφου περιγράφει σκληρές προσωπικές εμπειρίες που είχε κατά τη διάρκεια της επταετούς Χούντας —ξυλοδαρμό, απόπειρα αυτοκτονίας και βιασμό—, στοχεύοντας, μεταξύ άλλων, στην έκθεση της πατριαρχικής βιαιότητας της εποχής της αλλά και στη σκιαγράφηση της καθεστωτικής καταπίεσης.

Η εμπορική καταξίωση και τα τελευταία χρόνια

Μετά την πτώση της Χούντας το 1974, η συγγραφέας επέστρεψε στη δημοσιογραφία, αρθρογραφώντας για την εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» και άλλες εφημερίδες και περιοδικά. Εκείνη την περίοδο, εξέδωσε και πολλά εμπορικώς επιτυχημένα βιβλία· η συλλογή διηγημάτων «Μου σερβίρετε ένα βασιλόπουλο παρακαλώ;», το λογοτέχνημα «Νύχτωσε αγάπη μου, είναι χτες», το μυθιστόρημα «Η αγάπη άργησε μια μέρα» και η λογοτεχνική αυτοβιογραφία της «Η Συβαρίτισσα», ήταν μερικά από αυτά.

Το μυθιστόρημά της «Η αγάπη άργησε μια μέρα», μεταφέρθηκε στην τηλεόραση από την ΕΡΤ, σε μια σειρά με πρωταγωνίστριες την Τάνια Τρύπη και την Καριοφυλλιά Καραμπέτη. Το 1998 η Ζωγράφου εξέδωσε το τελευταίο έργο της, ένα ευρείας κλίμακας δοκίμιο με τίτλο «Από τη Μήδεια στη Σταχτοπούτα η ιστορία του φαλλού». Σε αυτό, μελέτησε τις καταβολές της πατριαρχίας στην ελληνική κοινωνία, εξετάζοντας τον Ελληνικό Κόσμο από τα προϊστορικά χρόνια ως την εποχή των Μεγάλων Τραγικών.

Το 1998, ενώ παραθέριζε στο Ηράκλειο, η Λιλή Ζωγράφου υπέστη οξύ εγκεφαλικό επεισόδιο· πέθανε μερικές μέρες αργότερα, στο Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου «Βενιζέλειο». Η κηδεία της έγινε στον ναό του Αγίου Τίτου στο Ηράκλειο στις 3 Οκτωβρίου 1998· πολλά πρόσωπα της πολιτικής σκηνής απέστειλαν συλλυπητήρια στην οικογένειά της. Στη διαθήκη της, η Ζωγράφου όρισε ως δικαιούχους των πνευματικών δικαιωμάτων των έργων της τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια αλλά και τα Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδος.

Το 1998, ενώ παραθέριζε στο Ηράκλειο, η Λιλή Ζωγράφου υπέστη οξύ εγκεφαλικό επεισόδιο· πέθανε μερικές μέρες αργότερα, στο Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου «Βενιζέλειο». Η κηδεία της έγινε στον ναό του Αγίου Τίτου στο Ηράκλειο στις 3 Οκτωβρίου 1998· πολλά πρόσωπα της πολιτικής σκηνής απέστειλαν συλλυπητήρια στην οικογένειά της. Στη διαθήκη της, η Ζωγράφου όρισε ως δικαιούχους των πνευματικών δικαιωμάτων των έργων της τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια αλλά και τα Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδος.

Η Λιλή Ζωγράφου για τη θρησκεία, την πολιτική, τον φεμινισμό

Η Ζωγράφου ήταν άθρησκη· εκλάμβανε τη θρησκεία ως κοινωνικό οικοδόμημα. Αρκετά από τα έργα της ήταν εν μέρει ή πλήρως αφιερωμένα στην πολιτική πλευρά του χριστιανισμού· το βιβλίο της «Αντιγνώση, τα δεκανίκια του καπιταλισμού», ένα ιστορικό δοκίμιο για τις καταβολές του Χριστιανισμού και την πολιτική λειτουργία του στον Ελλαδικό χώρο, έγινε αρκετά διάσημο και έστρεψε αρκετούς κληρικούς της Εκκλησίας της Ελλάδος εναντίον της. Σε μια συνέντευξή της στην ιδιωτική τηλεόραση, η συγγραφέας χαρακτήρισε αυτό το βιβλίο ως «έργο ζωής». Ήταν Επικούρεια και συχνά συζητούσε ευαίσθητα ζητήματα όπως ο θάνατος —δικός της ή και των άλλων— και η ηδονή (ενν. η φιλοσοφική έννοια) ανοιχτά, υιοθετώντας την οπτική του Επικούρου.

Με τα δικά της λόγια, η Ζωγράφου «δεν ήταν κομμουνίστρια», ήτοι δεν ήθελε να είναι μέλος ενός συγκεκριμένου κόμματος και να υποχρεούται να ακολουθεί ένα ορισμένο ιδεολογικό δόγμα. Εξαιτίας του ότι η ίδια ήταν ανένταχτη, και καθώς μεγάλο μέρος του έργου της περιστρέφεται γύρω από την επαναστατικότητα, πολλοί ήταν αυτοί που το χαρακτήρισαν ως αναρχικό. Είναι βέβαιο ότι η πολιτική της σκέψη ήταν προοδευτική και εν γένει συνδεδεμένη με την Αριστερά.

Η Ζωγράφου δήλωσε κάποτε: «Είμαι παθιασμένη αντιφεμινίστρια για τον απλό λόγο ότι είμαι ευτυχής που γεννήθηκα γυναίκα. Και τι θα γινόμουν, πώς θα ‘παιρνα τόσες και τέτοιες ηδονές αν δεν υπήρχαν οι άντρες».

Το λογοτεχνικό έργο της εστιάζεται κατά κύριο λόγο στην πάλη των γυναικών για αυτοπραγμάτωση, ελευθερία και ανεξαρτησία και παρά ταύτα η ίδια απέφυγε να υιοθετήσει μια φεμινιστική οπτική· η Λιλή Ζωγράφου απευθύνεται στις γυναίκες όχι ως απελευθερώτρια αλλά, περισσότερο, ως συνοδοιπόρος και τις καλεί να διεκδικήσουν την προσωπική τους ελευθερία, μια ελευθερία προϋπάρχουσα.

Γεγονότα σαν σήμερα 2 Οκτωβρίου

1535: Ο Γάλλος εξερευνητής, Ζακ Καρτιέ, ανακαλύπτει το Μόντρεαλ στο Κεμπέκ.

1540: Υπογράφεται με γαλλική μεσολάβηση η συνθήκη ειρήνης της Βενετίας, η οποία τερματίζει τον τρίτο βενετο-τουρκικό πόλεμο. Με τη συνθήκη, η Βενετία αναγκάζεται ν’ αφήσει στο έλεος των Τούρκων τις Βόρειες Σποράδες, την Αστυπάλαια, την Αίγινα, το Ναύπλιο και τη Μονεμβασιά.

1828: Το Γαλλικό Εκστρατευτικό Σώμα εκδιώκει τα τελευταία τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα του Ιμπραήμ από την Πελοπόννησο.

1836: Ο Κάρολος Δαρβίνος επιστρέφει στην Αγγλία, μετά από ένα πενταετές ταξίδι για την αναζήτηση στοιχείων, που τον βοήθησαν στη διατύπωση της θεωρίας της φυσικής επιλογής.

1912: Οι Κρήτες βουλευτές γίνονται δεκτοί από την Ελληνική Βουλή, έπειτα από πολύμηνη προσπάθεια να μετάσχουν κι αυτοί στις εργασίες της, ώστε να επισπευσθεί η ένωση της νήσου με την Ελλάδα.

1914: Ο Σπύρος Σπυρομίλιος κηρύσσει την αυτονομία της Βορείου Ηπείρου.

1919: Η γαλλική Βουλή επικυρώνει τη Συνθήκη των Βερσαλλιών.

1924: Υιοθετείται το Πρωτόκολλο της Γενεύης, που ενδυνάμωνε την Κοινωνία των Εθνών.

1941: Αρχίζει η πολιορκία της Μόσχας από τους Γερμανούς, γνωστή με την κωδική ονομασία «Επιχείρηση Τυφώνας», ή πιο γνωστή ως επιχείρηση Μπαρμπαρόσα.

1947: Η Διεθνής Ομοσπονδία Αυτοκινήτου (FIA) καθιερώνει τους αγώνες γκραν πρι στη Formula 1.

1967: Στην Ελλάδα, καθιερώνεται εξαετής υποχρεωτική εκπαίδευση και δύο βαθμίδες εκπαίδευσης. Επίσης καθιερώνεται η καθαρεύουσα ως γλωσσικό όργανο στην παιδεία.

1968: Η σφαγή του Τλατέλολκο. Δέκα ημέρες πριν από την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Μεξικού, 10.000 άτομα διαδηλώνουν ενάντια στους αγώνες. Κατά τη διάρκεια των επεισοδίων με την Αστυνομία και τον Στρατό, σκοτώνονται 260 άτομα και τραυματίζονται 1200.

1972: Η Δανία εγκρίνει με δημοψήφισμα (65,5% υπέρ) την ένταξή της στην ΕΟΚ.

1988: Τελειώνουν στη Σεούλ οι 24οι Ολυμπιακοί Αγώνες.

1990: Προφυλακίζεται ο πρώην υπουργός του ΠΑΣΟΚ Αγαμέμνων Κουτσόγιωργας, κατηγορούμενος για το σκάνδαλο Κοσκωτά.

1997: Υπογράφεται η «Συνθήκη του Άμστερνταμ». Πρόκειται για τη νέα συνθήκη-διάδοχο του Μάαστριχ για την ευρωπαϊκή ενοποίηση.

2001: Χρεοκοπεί η ελβετική αεροπορική εταιρεία Swissair. H διοίκησή της ζητά την άμεση χορήγηση πακέτου έκτακτης οικονομικής βοήθειας, προκειμένου να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα της.

2002: Ο Ντέμης Νικολαΐδης, με 26 τέρματα, γίνεται ο πρώτος σκόρερ για ελληνική ομάδα στα Κύπελλα Ευρώπης, ξεπερνώντας τον Δημήτρη Σαραβάκο (24 τέρματα) με το γκολ που πετυχαίνει στο ΑΕΚ- Ρεάλ Μαδρίτης (3-3) για τους ομίλους του Champions League. Την ίδια εποχή συμβόλαιο ρεκόρ, ύψους 80 εκατομ. στερλινών, υπογράφει στην ΕΜΙ ο Βρετανός αστέρας του τραγουδιού, Ρόμπι Ουίλιαμς.

2003: Το Νόμπελ Λογοτεχνίας απονέμεται στον νοτιοαφρικανό συγγραφέα Τζον Μάξγουελ Κούτσι.

Γεννήσεις σαν σήμερα 2 Οκτωβρίου

1452 – Ριχάρδος Γ’, βασιλιάς της Αγγλίας
1798 – Κάρολος Αλβέρτος, βασιλιάς της Σαρδηνίας
1801 – Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Ελληνίδα συγγραφέας
1832 – Έντουαρντ Μπάρνετ Τάιλορ, Άγγλος ανθρωπολόγος
1847 – Πάουλ φον Χίντενμπουργκ, Γερμανός στρατάρχης και πολιτικός
1851 – Φερντινάν Φος, Γάλλος στρατιωτικός
1852 – Ουίλιαμ Ράμσεϊ, Σκωτσέζος χημικός
1869 – Μαχάτμα Γκάντι, Ινδός ακτιβιστής και φιλόσοφος
1890 – Γκράουτσο Μαρξ, Αμερικανός ηθοποιός
1897 – Μπαντ Άμποτ, Αμερικανός ηθοποιός
1904 – Γκράχαμ Γκριν, Άγγλος συγγραφέας και κριτικός
1907 – Αλεξάντερ Τοντ, Σκωτσέζος χημικός
1917 – Κριστιάν ντε Ντιβ, Βέλγος κυτταρολόγος και βιοχημικός
1927 – Νίκολα Κλιούσεφ, πρωθυπουργός της Βόρειας Μακεδονίας
1946 – Σοντί Μπουνγιαρατκλίν, Ταϊλανδός στρατιωτικός και πολιτικός
1951 – Στινγκ, Άγγλος τραγουδιστής, μπασίστας και ηθοποιός
1952 – Αλί Μοχάμεντ Γκέντι, Σομαλός πολιτικός
1952 – Γιάννης Δαμανάκης, Έλληνας ποδοσφαιριστής
1953 – Έρνεστ Μπάι Κορόμα, πρόεδρος της Σιέρα Λεόνε
1954 – Γρηγόρης Ψαριανός, Έλληνας δημοσιογράφος και πολιτικός
1962 – Γεράσιμος Ανδρεάτος, Έλληνας τραγουδιστής
1966 – Γιοκοζούνα, Αμερικανός παλαιστής
1968 – Γιάνα Νοβότνα, Τσέχα αντισφαιρίστρια
1971- Τζέιμς Ρουτ, Αμερικανός κιθαρίστας
1973- Σουζάνα Γκονζάλες, Μεξικάνα ηθοποιός
1973 – Αντρέι Ντανίλκο, Ουκρανός τραγουδιστής
1978 – Αγιούμι Χαμασάκι, Γιαπωνέζα τραγουδίστρια
1984- Γκόραν Ποπόφ, Σκοπιανός ποδοσφαιριστής

Θάνατοι σαν σήμερα 2 Οκτωβρίου

534 – Αταλάριχος, βασιλιάς των Οστρογότθων
829 – Μιχαήλ Β’, Βυζαντινός αυτοκράτορας
1264 – Πάπας Ουρβανός Δ’
1804 – Νικολά-Ζοζέφ Κινιό, Γάλλος μηχανικός
1853 – Φρανσουά Αραγκό, Γάλλος μαθηματικός
1899 – Πέρσι Πίλτσερ, Άγγλος εφευρέτης
1906 – Αναστάσιος Χρηστομάνος, Έλληνας χημικός
1909 – Θεόδωρος Ράλλης, Έλληνας ζωγράφος
1927 – Σβάντε Αρένιους, Σουηδός χημικός
1947 – Πίτερ Ουσπένσκι, Ρώσος μαθηματικός
1968 – Μαρσέλ Ντυσάν, Γάλλος ζωγράφος και γλύπτης
1973 – Πάαβο Νούρμι, Φινλανδός δρομέας
1988 – Άλεκ Ισσιγόνης, Έλληνας σχεδιαστής αυτοκινήτων
1991 – Γιώργος Βακαλό, Έλληνας καλλιτέχνης
1991 – Δημήτριος, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως
1998 – Λιλή Ζωγράφου, Ελληνίδα συγγραφέας
2007 – Πριγκίπισσα Αικατερίνη της Ελλάδας
2016 – Νέβιλ Μάρινερ, Άγγλος διευθυντής ορχήστρας