Η Μαρία-Δέσποινα Ράμμου μιλά στην Athens Voice για το βιβλίο της «Αντίστιξη»

Συνέντευξη στη Φιλιώ Μπτούρη

Το νέο βιβλίο της Μαρίας-Δέσποινας Ράμμου «Αντίστιξη» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Παρέμβαση. Πραγματεύεται ψυχογραφικά ζητήματα, με πυρήνα το επίκαιρο κοινωνικό φαινόμενο των γυναικοκτονιών. Πρόσφατα έγινε τηλεοπτικό θεατρικό μικρού μήκους (σκηνοθεσία Φοίβος Κωστικίδης).Η Μαρία-Δέσποινα Ράμμου είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια Κλασικής Φιλολογίας στο Α.Π.Θ. και συγγραφέας.

Ένας μουσικός όρος, «Αντίστιξη», ντύνει τη θεατρική σας νουβέλα• σε τι σας εξυπηρέτησε η επιλογή αυτή;

Αντίστιξη στη μουσική είναι ο συνδυασμός ανεξάρτητων μεταξύ τους γραμμών, προοριζόμενων να ακουστούν και να εκτελεστούν ταυτόχρονα. Στη νουβέλα μου «Αντίστιξη» δύο «νεκροί» συγγραφείς-«εραστές» προσπαθούν να ολοκληρώσουν το κύκνειο άσμα τους με τον ομώνυμο τίτλο: η Γλυκερία, την οποία ‘σκότωσε’ ο άντρας της Ευθύμης και ο Αλβέρτος, ο οποίος μετά τον χαμό της αυτοκτόνησε. Πρόκειται για πολλαπλές αλληγορίες, με την πρόφαση ανάπτυξης του θέματος της συζυγοκτονίας. Οι τρεις πρωταγωνιστές ακροβατούν ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο, αποζητώντας την ψυχολογική νηνεμία. Τόσο όμοιοι, μα τόσο διαφορετικοί. Στην αφετηρία της μουσικής διαδρομής τους εντοπίζουμε υπό τη σκέπη ενός αρμονικού μελίσματος: είναι εξίσου ταραγμένοι, ενώ η Γλυκερία και ο Ευθύμης οικονομικά εύρωστοι από τη νεότητά τους. Στο επίκεντρο τίθεται, όμως, το «παράνομο ζευγάρι»: ενώ προέρχονται από διαφορετικό κοινωνικό περιβάλλον, έχουν ως σημείο σύνδεσης τη λογοτεχνική δεινότητα και δυσβάσταχτα εσωτερικά κενά, τα οποία διοχετεύουν σε μια «ερωτική-πνευματική» χημεία: ο Αλβέρτος τείνει ευήκοον ους στις ανησυχίες της Γλυκερίας -σε αντίθεση με τον σύζυγο, που αγνοούσε τις ανάγκες της- και ενώνουν τις δυνάμεις τους, για να συνθέσουν μια τραγωδία. Ανακαλώντας τους προγόνους τους, ψάχνουν την αιτία της κοινής τους δυστυχίας, ώστε να την εντάξουν στο αίσθημα του ανικανοποίητου του «δολοφόνου» Ευθύμη. Στην πραγματικότητα, όμως, Γλυκερία και Αλβέρτος είναι το ίδιο και το αυτό πρόσωπο, η διάσπαση μιας ραγισμένης γυναίκας σε δύο φωνές: υπό τη σκιά του ελεγκτικού συζύγου, έχει επινοήσει ως πεζογράφος για το έργο της τον χαρακτήρα του Αλβέρτου, ως πρωτογενή πηγή για τη διαλεύκανση της δικής της λογοτεχνικής και υπαρξιακής ταυτότητας. Ο Ευθύμης δεν σκότωσε την ίδια κυριολεκτικά, αλλά την ελευθερία της, ενώ ο Αλβέρτος ήταν αντικείμενο μυθοπλασίας από την αρχή ως το τέλος. Και οι τρεις βουτούν στη μνήμη και την ‘προϊστορία’ τους, με μοναδική σχεδία τις επώδυνες εμπειρίες, προσηλώνοντας το βλέμμα τους στην επιφάνεια της γης και την επιβίωση. Στο τέλος του πενταγράμμου διακρίνεται η κάθαρση: οι φωνές ενώνονται, με την ταυτόχρονη εξαΰλωση μίας προς μία εκάστης πλάνης: η ψυχική οδύνη, που αντιπροσώπευε ο Αλβέρτος στον λογισμό της Γλυκερίας πνίγεται από τις νότες της ευημερίας, το μηχάνημα (τέχνασμα) της γυναικοκτονίας αποκαλύπτεται με την «επιστροφή» της Γλυκερίας στον σύζυγο, ο οποίος βλέποντας να εκτυλίσσεται νοερά ως πιθανή έκβαση της καταπίεσής του η ψυχολογική της εξόντωση, αποφασίζει να βελτιωθεί, ενόσω εκείνη αποτινάσσει τα ερωτήματα, που την ταλάνιζαν από νεαρό κορίτσι. Οι ηθικές διδαχές: η ζωή αν και ένας χαοτικός λαβύρινθος από συμπληγάδες, εναλλαγές χαράς και λύπης, παραμένει ένα συναρπαστικό ταξίδι. Ο περιορισμός της ελευθερίας είναι καταστροφικός. Εκκίνηση, λοιπόν, της «Αντίστιξης» ο μουσικός διάλογος της στεναχώριας, στόχος η μόνιμη απαλλαγή της για τη σωτηρία όλων, μέσο το «βάπτισμα» στη ζωή, τέρμα της στοχαστικής αναζήτησης και της πολυφωνίας η αρμονία στον νου και τα όνειρα.

Πόσο εύκολο ήταν, εκμεταλλευόμενη και την κλασική σας παιδεία, να μετατρέψετε ένα επίκαιρο «τραγικό» γεγονός, μια γυναικοκτονία, σε σύνθεση της δική σας τραγωδίας;

Η επινόηση του άξονα της γυναικοκτονίας, σε αλληγορικό όμως επίπεδο, έγινε αναπάντεχα, όταν έβλεπα ειδήσεις. Ενώ είχα ξεκινήσει ήδη να γράφω ένα ψυχογραφικό διήγημα για τρεις ήρωες, ενέθεσα, με νέα οπτική, την αλληλεπίδρασή τους στη θεματική ενός εγκλήματος πάθους, που να μπορεί να βρει σημεία αναφοράς στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Οι διάλογοι κύλησαν αβίαστα, ως απόρροια της τριβής που έχω με κλασικά κείμενα. Επιδίωξή μου είναι να φέρνω στο προσκήνιο τόσο διαχρονικά φαινόμενα, αλλά προπάντων συμπεριφορές, που αποτελούν μάστιγα των καιρών (έκρηξη βίας, λεκτικής/ψυχολογικής κακοποίησης κ.ά.). Ο πόθος να εκθέσω, σκοπίμως υπερβολικά-μεταφυσικά, τη συμβολή αυτών των τάσεων στην αποκτήνωση του ανθρώπου, κατέστησε τη σύνθεση της ‘Αντίστιξης’ μια «σκοτεινή», αλλά συνάμα ενδιαφέρουσα πλεύση στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής.

Η Γλυκερία, πρωταγωνίστριά σας, αποκαλεί τη συγγραφική διαδικασία «Φονική Χίμαιρα»• τι δυσκολίες, πιστεύετε, έχει να αντιμετωπίσει ένας συγγραφέας του σήμερα;

Ο Αλβέρτος, φάντασμα-«τέρας» με την αρχαιοελληνική έννοια του αφύσικου, είναι πολυδιάστατη προσωπικότητα. Αντιπροσωπεύει τον «εραστή» με σάρκα και οστά της Γλυκερίας, έναν ευανάγνωστο λόγο καταδίκης από τον σύζυγό της. Σε βαθύτερο επίπεδο, την απελευθέρωση της Γλυκερίας από βαρίδια καταδυνάστευσης. Συνοψίζει επίσης μια σωρεία υπαρξιακών ερωτημάτων εκείνης: θα ήταν διαφορετική αν είχε μεγαλώσει αλλιώς, όπως αυτός; Η τέταρτη αλληγορική του διάσταση αφορά το πάντρεμα δύο λογοτεχνικών ειδών, της πρόζας (Γλυκερία) και της λυρικής ποίησης (Αλβέρτος). Η Γλυκερία, όσο παλεύει να συνθέσει τραγωδία σε πεζό λόγο, ο λυρισμός που αναδύεται από την ψυχή της αποδεικνύεται αναπόσπαστο στοιχείο της γραφής της: προσπαθεί να τον κατευνάσει-αποχωριστεί, ώστε η νουβέλα της να ενταχθεί ομαλά στις κανονιστικές αρχές. Επομένως, αποκαλείται Φονική Χίμαιρα, σε συνάρτηση με το «άλλο της μισό» Αλβέρτο: ως παράδοξη μίξη, σαν το μυθολογικό ον Χίμαιρα, θηρεύουν αμφότεροι τη φαινομενικά ανέφικτη ευτυχία. Συμμερίζομαι της ανησυχίες της, καθώς τα θεμελιώδη στηρίγματα για μια αρμονική σχέση είναι η εμπιστοσύνη και ο αλληλοσεβασμός. Παράλληλα, αυτό-προσδιορίζομαι λογοτεχνικά ως δημιουργός ποιητικά διανθισμένων πεζών. Ένας συγγραφέας οφείλει να καταδείξει στο αναγνωστικό κοινό τη μέθοδο κατάκτησης της εσωτερικής ελευθερίας και να γίνει αρωγός καθ' όλη τη διανοητική διαδικασία φιλοσοφικών αναζητήσεων του μέσου αναγνώστη, που αγωνίζεται να βγει αλώβητος στη σύγχρονη απαιτητική πραγματικότητα και την πολυπλοκότητα των σχέσεων.

Η «Αντίστιξη» οπτικοποιήθηκε πρόσφατα μέσω ενός τρέιλερ, προϊδεάζοντας το κοινό για την ομώνυμη θεατρική διαδικτυακή παράσταση. Πώς θα βοηθήσει το βιβλίο;

Μόλις κυκλοφόρησε η μικρού μήκους τηλεταινία, στην οποία είχα την ευθύνη οργάνωσης και παραγωγής. Στόχος της δραματουργίας, την οποία προοιώνισε ένα τρέιλερ λίγων δευτερολέπτων, ήταν να μεταφράσει αμεσότερα ο αναγνώστης τη νουβέλα ως δυνάμει θεατρικό έργο, που θα παρουσιαστεί σε αίθουσες. Και οι δύο οπτικοποιήσεις, υπό τους ήχους μιας πρωτότυπης μουσικής σύνθεσης (κ. Μιχάλης Χατζηαναστασίου), συμβάλλουν θεωρώ στον οραματισμό. Η τηλεταινία αποδίδει σε εύληπτη μορφή την «πλοκή» μιας ρεαλιστικής γυναικοκτονίας, όπου η γραφική αναπαράσταση του ενταφιασμού αποσκοπεί στην αμεσότερη στηλίτευση της ανθρωποκτονίας, κυριολεκτικής και μεταφορικής.

Συμμετέχετε και η ίδια στην παράσταση• εγκλιματιστήκατε εύκολα στον νέο σας ρόλο;

Ήταν τολμηρή απόφαση να συμμετάσχω στην ομαδική επιτέλεση των στίχων. Καθώς η νουβέλα μου κατακλύζεται από διαλογικές αντιπαραθέσεις, θα ήταν ανούσιο να προβώ σε θεατρικό μονόλογο, με την ιδιότητα (αμιγώς) του συγγραφέα. Προτιμώ να ερμηνεύσω τη συμμετοχή μου όχι ως ηθοποιού με τη σύγχρονη έννοια, αλλά με την αρχαία, ως εκτελεστή των στοιχείων που σχετίζονται με τα κατά ποιόν μέρη μιας τραγωδίας: ἦθος: ποιοτικά γνωρίσματα της Γλυκερίας, τα οποία διαμόρφωσα,για τη διάδοση συγκεκριμένων μηνυμάτων. Με την ενεργό εμπλοκή μου είχα τη δυνατότητα να καθοδηγήσω στενά τους ηθοποιούς στην επακριβή απόδοση όσων είχα στο μυαλό μου, όταν έπλαθα τους χαρακτήρες, ειδικά να σμιλεύσω τη Γλυκερία με μια συγκεκριμένη διάνοια (ιδέες των προσώπων και επιχειρηματολογία).

Ήταν εμπειρία ζωής και θέλω να ευχαριστήσω θερμότατα όλους του συντελεστές που έδωσαν πνοή, επιφέροντας ένα συγκινητικό καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, στους χαρακτήρες της «τραγωδίας» με τίτλο «Αντίστιξη».

Ποια θα ορίζατε ως τη λογοτεχνική σας ταυτότητα, διακριτή μέσα από την υπερπληθώρα των συγγραφέων που μας κατακλύζουν;

Με τη συγγραφή ασχολούμαι επισταμένως εδώ και δυόμιση χρόνια και αποτελεί συστατικό πλέον στοιχείο της επαγγελματικής μου πορείας. Στόχος μου είναι να διασφαλίσω μελλοντικά μια αισθητή παρουσία στη λογοτεχνία, με εχέγγυα την επιστημονική μου μεθοδολογία και την ακαδημαϊκή μου ταυτότητα: αυτή μου προσφέρει πρόσβαση στην παρακαταθήκη των αρχαίων κλασικών, που αποτελούν αστείρευτη πηγή έμπνευσης. Ο ανταγωνισμός είναι μεγάλος, οπότε είναι απαραίτητα εφόδια που θα μπορούσαν να αφήσουν ένα διαφορετικό στίγμα.