Τύποι και κατηγορίες βιβλίων: Μια εισαγωγή

Χθες μιλήσαμε για τα e-books, και με αυτή την αφορμή είχαμε στη συνέχεια μια συζήτηση για τους τύπους των χάρτινων βιβλίων που κυκλοφορούν στην Ελλάδα. Είναι κυρίως τρεις, οι εξής:

(1) Τα βιβλία με μαλακό εξώφυλλο και αυτιά, που συνήθως τα ονομάζουμε χαρτόδετα και είναι με διαφορά η πιο μεγάλη κατηγορία: φτάνει ίσως και το 90% των βιβλίων για ενήλικες. (Γι’ αυτό και την προτάσσουμε). Είναι κατά μείζονα πιθανότητα το βιβλίο που διαβάζετε αυτές τις ημέρες. Συνήθως έχουν διαστάσεις 14x21 εκατοστά, ενώ κάποια —φέρ’ ειπείν κάποια ογκώδη βιβλία ιστορίας, επιστημών, κάποιες βιογραφίες κλπ.— είναι μεγαλύτερα (συνήθως 17x24 εκατοστά), καθώς διαφορετικά θα είχαν πάρα πολύ μεγάλη ράχη και θα ήταν άβολα στο διάβασμα. Το πλάτος των αυτιών κυμαίνεται. Κάποιοι οίκοι πειραματίζονται με κάπως μικρότερα σχήματα (π.χ., 13x20 εκατοστά), για να ξεχωρίζουν.

(2) Τα βιβλία με σκληρό εξώφυλλο, τα «σκληρόδετα», που συνήθως έχουν και «κουβερτούρα», ένα κάλυμμα δηλαδή από φίνο, καλής ποιότητας χαρτί —τις πιο πολλές φορές τυπωμένο σαν «κανονικό» εξώφυλλο, με ένα εικαστικό έργο κλπ.—, που έχει επίσης αυτιά (όχι όμως για να χρησιμεύουν σαν σελιδοδείκτης, όπως στην περίπτωση των βιβλίων με μαλακό εξώφυλλο, αλλά για να κρατούν την κουβερτούρα πάνω στο βιβλίο). Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα εδώ, τα πεζογραφικά βιβλία του Καστανιώτη. Κατά τα άλλα, είναι σε όλα τους τα χαρακτηριστικά (χαρτί, τυπογραφία κλπ.) ίδια με την προηγούμενη κατηγορία. Μόνο το δέσιμο αλλάζει. Και βέβαια η τιμή, καθώς το σκληρό εξώφυλλο είναι ακριβό — όμως είναι πολύ όμορφο, τα σκληρόδετα έχουν άλλη χάρη, και στέκονται πολύ καλύτερα στη βιβλιοθήκη. Όταν εξαντλείται αυτή η έκδοση, τότε ακολουθεί μία επανέκδοση με μαλακό εξώφυλλο.

(3) Και τα τσέπης. Είναι σε όλα τους τα χαρακτηριστικά διαφορετικά από τα βιβλία με μαλακό ή σκληρό εξώφυλλο: δεν έχουν αυτιά, συνήθως τυπώνονται σε πιο λεπτό, πιο φτηνό χαρτί, ενώ και τα περιθώριά τους (η απόσταση του κειμένου, του λεγόμενου «ψαχνού», από πάνω, από κάτω, από τη ράχη και από το «μαχαίρι») είναι μικρότερα. Ακόμη και τα στοιχεία στα οποία είναι τυπωμένα είναι κάπως πιο μικρά. Και όχι μόνο για να χωρούν πιο πολύ κείμενο, αλλά γιατί όσο μικραίνει το πλάτος του βιβλίου, άρα και της αράδας, μικραίνει κατ’ ανάγκην και το μέγεθος των στοιχείων. Αλλιώς δεν θα διαβάζεται το κείμενο. Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα εδώ, τα Bell. Υπάρχει και μία υποκατηγορία των βιβλίων τσέπης, τα mass market, που είναι μεν σαν τα τσέπης, αλλά βγαίνουν σε ακόμη μικρότερο μέγεθος (βλ. Άρλεκιν, ή τα παλιά ΒΙΠΕΡ). Να πούμε επίσης εδώ πως, όταν λέμε «τσέπης», «pocket», δεν εννοούμε την τσέπη του παντελονιού, αλλά την εσωτερική τσέπη του σακακιού. Μην προσπαθείτε να τα χώσετε στην τσέπη τού τζιν σας!

Αυτές είναι οι τρεις βασικές κατηγορίες. Υπάρχουν διάφορες παραλλαγές τους (με ποικίλες μικροδιαφορές μεταξύ τους), όπως βέβαια υπάρχουν επίσης τα πανέμορφα παιδικά βιβλία προσχολικής ηλικίας (εκεί βρίσκουμε ό,τι τύπο βιβλίου μπορεί να φανταστεί κανείς), ή οι παμφλέτες, οι «φάκελοι», κ.ο.κ. Η τυπογραφική τέχνη έχει κάνει θαύματα, και ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ να κάνει. Μάλιστα, με πολλή χαρά βλέπουμε ορισμένους από τους μεγαλύτερους οίκους μας να πειραματίζονται με διάφορα σχήματα ή τύπους βιβλίου τα τελευταία ένα-δύο χρόνια: π.χ., έχουν κυκλοφορήσει βιβλία 14x21 εκατοστών ΧΩΡΙΣ ΑΥΤΙΑ, με σπουδαίο αποτέλεσμα. (Είναι ο τύπος βιβλίου που αγαπάμε περισσότερο, και θέλουμε να δούμε πολύ περισσότερα βιβλία έτσι. Μπορεί τα αυτιά να προσδίδουν όγκο στο βιβλίο, και ένα κάποιο επιπλέον «κύρος», αλλά έτσι είναι πολύ πιο κομψά. Έπειτα, τα αυτιά είναι σκέτη σπατάλη χαρτιού. Τα βιογραφικά και λοιπά στοιχεία που διαβάζουμε εκεί μπορούν ανετότατα να μπουν σε μέσα σελίδες, ή να τυπωθούν στο μέσα μέρος του εξωφύλλου).

ΥΓ. Η παραπάνω συζήτηση έφερε στην επιφάνεια και τις κατηγορίες πεζογραφημάτων που υπάρχουν. Δεν είναι πάρα πολλές, αλλά στην Ελλάδα είναι όλες κι όλες τρεις, μιας και στα μέρη μας δεν θελήσαμε να υπάρχει η «νουβελέτα»/«νοβελέτα», το είδος δηλαδή που βρίσκεται ανάμεσα στο διήγημα και στη νουβέλα. Για την ακρίβεια, ούτε η ίδια η… νουβέλα ευδοκιμεί εδώ (η αγαπημένη μας κατηγορία!), όπως άλλωστε δεν υπάρχει ούτε και το «μικρό μυθιστόρημα» (βασικά, ΥΠΑΡΧΕΙ — αλλά κανείς συγγραφέας δεν ονομάζει έτσι το βιβλίο του), ενώ δεν μιλάμε ποτέ για short-short stories, για κείμενα δηλαδή λίγων εκατοντάδων λέξεων: τα λέμε όλα διηγήματα και ξεμπερδεύουμε. Εν πάση περιπτώσει, ας θυμόμαστε τα εξής: Από ~1.000 έως ~15.000 λέξεις = διήγημα. Από ~15.000 έως ~50.000 λέξεις = νουβέλα. Από ~50.000 και πάνω = μυθιστόρημα. (Αν και κανονικά: από ~50.000 έως ~75.000 = μικρό μυθιστόρημα, και από ~75.000 λέξεις και πάνω «κανονικό» μυθιστόρημα). Το διήγημα είναι ό,τι οι μικρού μήκους ταινίες. (Και τα short-short stories ή η flash fiction ό,τι η φωτογραφία). Το μυθιστόρημα, ό,τι τα μεγάλου μήκους φιλμ. Η νουβελέτα, πάλι, είναι κάτι σαν τις μικρού προς μεσαίου μήκους ταινίες. Και η νουβέλα σαν μία τηλεταινία: είναι μικρότερη από το μυθιστόρημα σαν προοπτική, σαν σύνθεση, σαν ποσότητα χαρακτήρων, αλλά ακόμη και σαν μπάτζετ: γράφεται πολύ πιο γρήγορα από ένα μυθιστόρημα και απαιτεί πολύ λιγότερους από τους πόρους σου. Σε αντίθεση με το μυθιστόρημα, που είναι ένα μεγάλο υφαντό, η νουβέλα είναι στην ουσία ένα εκτενές διήγημα που, αν ήθελε, θα μπορούσε να συμπεριλάβει και άλλους ήρωες, να συνθέσει μεταξύ τους τις ζωές και τις τύχες τους και να μεγαλώσει πολύ σαν «προοπτική»: κάτι που δεν μπορεί, ούτε θέλει, ούτε πρέπει, να κάνει το διήγημα.