H τριλογία της Κοπεγχάγης: Η ταραχώδης διαδρομή της Tove Ditlevsen

Με την «Τριλογία της Κοπεγχάγης», οι εκδόσεις Πατάκη παρουσιάζουν στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό μια μεγάλη Δανέζα συγγραφέα, την Tove Ditlevsen (1917-1976), γνωστή στη Σκανδιναβία τόσο για το ποιητικό, όσο και για το πεζογραφικό της έργο.

Ποια ήταν η Tove Ditlevsen

Η Tove Ditlevsen γεννήθηκε στην Κοπεγχάγη· μεγάλωσε στην εργατική γειτονιά Vesterbro· παντρεύτηκε και χώρισε τέσσερις φορές· δημοσίευσε 29 βιβλία, μεταξύ των οποίων διηγήματα μυθιστορήματα, ποιήματα και απομνημονεύματα. Η γυναικεία ταυτότητα, η μνήμη και η απώλεια της παιδικής ηλικίας είναι θέματα που επαναλαμβάνονται στο έργο της. Το 1947 γνώρισε μεγάλη επιτυχία με την ποιητική συλλογή «Blinkende Lygter» (Φώτα που τρεμοπαίζουν) και το 1954 με το μυθιστόρημα «Vi har kun hinanden». Η Ditlevsen έγραφε επίσης μια στήλη στην εβδομαδιαία εφημερίδα «Familie Journalen», απαντώντας σε επιστολές αναγνωστών.

Τρία από τα βιβλία της, το «Barndom» (Παιδική ηλικία), «Ungdom» (Νιάτα) και «Gift» (που σημαίνει «δηλητήριο» αλλά και «παντρεμένος»), αποτελούν μια αυτοβιογραφική τριλογία: στα ελληνικά ο τρίτος τόμος έχει μεταφραστεί με τον τίτλο «Εξάρτηση». Σε όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής της, η Ditlevsen πάλευε με την κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών με αποτέλεσμα να εισαχθεί  επανειλημμένα σε ψυχιατρείο: αυτό το θέμα που επαναλαμβανόταν σε πολλά από τα μυθιστορήματά της. Το 1976, αυτοκτόνησε από υπερβολική δόση υπνωτικών χαπιών.

«Η Τριλογία της Κοπεγχάγης» της Tove Ditlevsen (εκδ. Πατάκη)

«Η Τριλογία της Κοπεγχάγης» είναι η πρώτη ελληνική μετάφραση της Tove Ditlevsen. Τα βιβλία κυκλοφόρησαν στη Δανία μεταξύ 1967 και 1971, αλλά στα αγγλικά εκδόθηκαν μόλις το 1985 από τον φεμινιστικό οίκο Seal Press. Το 2021, η επανέκδοσή τους στα αγγλικά, από τον Penguin, έγινε δεκτή με επαίνους τόσο από τον Guardian, όσο κι  από την New York Times Book Review. Στην «Τριλογία», η Ditlevsen περιγράφει την ταραχώδη διαδρομή της: από ονειροπόλο παιδί εργατικής οικογένειας, διάσημη ποιήτρια από τα είκοσί της, αμφίθυμη σύζυγος και μητέρα, αουτσάιντερ των λογοτεχνικών κύκλων, αλκοολική και τοξικομανής, αντι-ηρωίδα. Σε μια εποχή όπου η autofiction κερδίζει όλο και περισσότερους αναγνώστες, το έντονο, ζωηρά εξομολογητικό αυτοβιογραφικό της έργο διαφέρει ριζικά από τις ναρκισσιστικές αφηγήσεις που πληθαίνουν στον χώρο του βιβλίου: εργάστηκε ως υπηρέτρια και νταντά (για ένα αγόρι που την απείλησε πως αν δεν κάνει ό,τι της έλεγε θα την πυροβολούσε) και στη συνέχεια έμεινε σε μια πανσιόν όπου στον τοίχο υπήρχε το πορτρέτο του Χίτλερ. Ένας εραστής της έστελνε πανομοιότυπα γράμματα «αγαπητή γατούλα» σε όλες τις ερωμένες του. Αχ, αυτοί οι άντρες! Στην «Τριλογία της Κοπεγχάγης» αποκαλύπτεται η σύγκρουση των παιδικών της ονείρων να γίνει μια μέρα μεγάλη ποιήτρια με την κυρίαρχη πεποίθηση της εποχής —την οποία υποστήριζε η αυταρχική μητέρα της— ότι μόνο ο γάμος προστατεύει ένα κορίτσι από τη φτώχεια και την κοινωνική ντροπή. Αν και η Ditlevsen εκπλήρωσε τη φιλοδοξία της να ζήσει από το γράψιμο, ο αγώνας της για ατομική ελευθερία παρέμεινε αγωνιώδης.  «Καθώς περιμένω, εξακολουθώ να χαζεύω τα μικρά παιδιά και τους εραστές που τους τραβάει η ζέστη έξω από τα σπίτια τους,» γράφει. «Κοιτάζω και τα σκυλιά, τα σκυλιά και τα αφεντικά τους. Κάποια σκυλιά έχουν κοντό λουρί που τινάζεται απότομα και ανυπόμονα όταν σταματούν. Άλλα έχουν μακρύ λουρί, και τα αφεντικά τους περιμένουν υπομονετικά όποτε μια συναρπαστική μυρωδιά τούς τραβήξει την προσοχή. Αυτό είναι το είδος του αφεντικού που θέλω. Αυτό είναι το είδος της ζωής που θα μου επέτρεπε να ακμάσω. Υπάρχουν επίσης και τα σκυλιά χωρίς αφεντικά, που μπερδεύονται στα πόδια των ανθρώπων εκλιπαρώντας την προσοχή τους, ολοφάνερα ανήμπορα να απολαύσουν την ελευθερία τους. Είμαι ένα τέτοιο αδέσποτο σκυλί – αφρόντιστο, μπερδεμένο και μόνο. »

Στην «Τριλογία», με μια αμεσότητα που θυμίζει σελίδες ημερολογίου, ζωγραφίζει ένα πορτρέτο της δανέζικης κοινωνίας, μ’ έναν τρόπο ο οποίος άλλοτε μοιάζει με το απαράμιλλο ύφος του Τσέζαρε Παβέζε, άλλοτε με την κοριτσίστικη φρεσκάδα της Σαπιέντσα Γκολιάρντα: έρωτες, φιλίες, εκτρώσεις, σφάλματα, κι άλλα σφάλματα, εξαρτήσεις —στο οπιοειδές Demerol, αργότερα στη μεθαδόνη— μέσα από ένα «εκ των υστέρων» φίλτρο. Στον τρίτο τόμο περιγράφει τη σχέση της με το Demerol —και με τον προμηθευτή της— που την οδηγεί σ’ ένα σημείο χωρίς επιστροφή: «Είχα μόλις παραδώσει μια συλλογή διηγημάτων και για την ώρα είχα χάσει την επιθυμία να γράψω. Το μόνο που σκεφτόμουν ήταν πώς θα έπειθα τον Καρλ να μου κάνει άλλη μια ένεση με Ντεμερόλ,» γράφει. Θυμήθηκα πως είχε πει ότι ήταν παυσίπονο. Πού θα μπορούσα να πω ότι πονάω; Από μια παλιά, αθεράπευτη μόλυνση, το ένα αυτί μου μάζευε υγρό πότε πότε, κι έτσι, μια μέρα που ήμουν ξαπλωμένη στο κρεβάτι του ενώ εκείνος περιφερόταν ακροποδητί στο δωμάτιο άλλοτε απευθυνόμενος σε μένα και άλλοτε μονολογώντας, έφερα το χέρι μου στο αυτί μου και είπα: ‘’Ω, έχω έναν τρομερό πόνο στο αυτί’’. Ήρθε και κάθισε κοντά μου και ρώτησε με συμπάθεια: ‘’Πονάει πολύ;’'. Μόρφασα, σαν να υπέφερα τρομερά. ‘’Ναι’' είπα, ‘’δεν μπορώ να το αντέξω. Το παθαίνω κατά καιρούς’’. Μετατόπισε τη λάμπα για να κοιτάξει μέσα στο αυτί μου. ‘’Στάζει πύον’’, είπε κατάπληκτος. ‘’Υποσχέσου μου ότι θα πας να σε κοιτάξει ένας ωτολόγος’’. Με χάιδεψε στο μάγουλο. ‘’Χαλάρωσε’’, είπε. ‘’Θα σου κάνω μια ένεση’'. Του χαμογέλασα με ευγνωμοσύνη και το διάφανο υγρό πέρασε στο αίμα μου, ανυψώνοντάς με στο μόνο επίπεδο όπου ήθελα να βρίσκομαι και να υπάρχω.»

Η Ditlevsen τιμήθηκε με μεγάλα λογοτεχνικά βραβεία και από το 2014 το έργο της συμπεριλήφθηκε στην ύλη των δημόσιων σχολείων της Δανίας.