Ο Θανάσης Μήνας γράφει «Για τον Pynchon»

Ηρθα για πρώτη φορά σε επαφή µε το έργο του Thomas Pynchon το 1998, όταν οι εκδόσεις Χατζηνικολή, που έχουν µεταφράσει τα περισσότερα µείζονα έργα του, κυκλοφόρησαν το «Ουράνιο τόξο της βαρύτητας», εικοσιπέντε ολόκληρα χρόνια µετά από την πρώτη έκδοσή του στο εξωτερικό. Δεν ήταν το πρώτο του έργο που µεταφραζόταν στα ελληνικά· είχε προηγηθεί η µετάφραση του Δηµήτρη Δηµηρούλη στο µυθιστόρηµα «Η συλλογή των 49 στο σφυρί», το 1986, από τις εκδόσεις Ύψιλον – έργο που, σε αναθεωρηµένη µετάφραση από τον ίδιο, επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις Gutenberg το 2017.

Είναι αλήθεια ότι η δεξίωση του Pynchon στην Ελλάδα υπήρξε αργή, την ίδια ώρα που στο εξωτερικό, ήδη από το 1973 οπότε και κυκλοφόρησε «Το ουράνιο τόξο της βαρύτητας», ο συγγραφέας χαρακτηριζόταν από µερίδα της κριτικής ως «ο καλύτερος χειριστής της αγγλικής γλώσσας από την εποχή του James Joyce». Ενδεχοµένως σ’ αυτό συνετέλεσε τόσο ότι τα έργα του είναι πολυσέλιδα και χαρακτηρίζονται «δύσκολα», όσο και η εκούσια αποµόνωση του συγγραφέα, η απουσία του από τα media, η άρνησή του να παραχωρεί συνεντεύξεις. Αν στο εξωτερικό αυτή του η στάση, σε συνδυασµό µε την ποιότητα του έργου του, δηµιούργησαν έναν µύθο γύρω από την περσόνα του και τον κατέστησαν cult συγγραφέα, στην Ελλάδα έπρεπε να περιµένουµε µέχρι τις δύο τελευταίες δεκαετίες µέχρι να αρχίσει να αποκτά το αναγνωστικό κοινό του.

Το πρώτο του κιόλας µυθιστόρηµα, το χαοτικό «V.», που εκδόθηκε το 1963, απέσπασε διθυραµβικές κριτικές και τιµήθηκε µε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας ΗΠΑ. Τρία χρόνια αργότερα ακολούθησε το σαφώς µικρότερο σε έκταση «Η συλλογή των 49 στο σφυρί», που ενίσχυσε την cult ακολουθία του.

Η «σιωπή» του διήρκησε από το 1966 έως το 1973, οπότε και εκδόθηκε «Το ουράνιο τόξο της βαρύτητας», ένα έργο που εισάγεται µε την ανατριχιαστική φράση «ένα ουρλιαχτό διασχίζει τον ουρανό», αναφέρεται στον βοµβαρδισµό του Λονδίνου από τις γερµανικές V2, που δεν παράγουν ήχο καθώς πέφτουν, και συγχρόνως, µέσα σε µια ατµόσφαιρα γενικευµένης παράνοιας, εξυφαίνει ένα αξεδιάλυτο κουβάρι συνοµωσιολογίας. Το βιβλίο χαιρετίστηκε ως γλωσσικό µνηµείο, όµως, λίγο µετά την κυκλοφορία του ο Pynchon εξαφανίστηκε ξανά.

Μετά από «Το ουράνιο τόξο της βαρύτητας» και ενώ όλοι περίµεναν ένα νέο µυθιστόρηµα-ποταµό µετά από 11 χρόνια απουσίας, το 1984 ο Pynchon εξέδωσε τη συλλογή «Βραδείας καύσεως», που περιλαµβάνει κυρίως νεανικά του διηγήµατα. Το πολυαναµενόµενο µυθιστόρηµα κυκλοφόρησε τελικά το 1990, µε τον τίτλο «Βάινλαντ». Αυτή τη φορά δίχασε τους κριτικούς και κάποιοι έκαναν λόγο για το πιο αδύναµο βιβλίο του. Σίγουρα είναι το πιο απαισιόδοξο, γραµµένο την εποχή της διακυβέρνησης των ΗΠΑ από τον Ρόναλντ Ρέιγκαν, καθώς περιγράφει την Καλιφόρνια σαν ένα τεράστιο αστυνοµικό κράτος παραδοµένο στην πλουτοκρατία.

Ακολούθησε, το 1997, το δεύτερο µεγάλο αριστούργηµα του Thomas Pynchon: το «Mason & Dixon». Το µυθιστόρηµα περιγράφει τις πολιτικοκοινωνικές ζηµώσεις που λαµβάνουν χώρα τις παραµονές της Αµερικανικής Επανάστασης και συγχρόνως παρακολουθεί το ταξιδι και τις µετρήσεις των δύο επιστηµόνων που χάραξαν την περίφηµη Mason-Dixon Line, τη νοητή διαχωριστική γραµµή µετάξυ Βορρά και Νότου.

Εννέα χρόνια µετά, ο Pynchon εξέδωσε το µεγαλύτερο σε έκταση (πάνω από 1.200 σελίδες στην ελληνική του µετάφραση) και ίσως το πιο φιλόδοξο έργο του: το «Ενάντια στη µέρα». Πρόκειται για µια πολυρυθµική, πολυφωνική και πολυεθνοτική πανδαισία, που εκτυλίσσεται σε τρεις ηπείρους την εποχή που οι ΗΠΑ ζουν το καπιταλιστικό τους όνειρο, λίγο πριν απο την κρίση του 1929, ενώ η Ευρώπη συγκλονίζεται από το Ανατολικό Ζήτηµα και ο Α΄ Παγκόσµιος Πόλεµος βρίσκεται προ των πυλών.

Με το «Έµφυτο ελάττωµα» του 2009 –που γυρίστηκε και σε ταινία από τον Paul Thomas Anderson, µε τον Joaquin Phoenix στον πρωταγωνιστικό ρόλο–, ο Pynchon επέστρεψε στην προσφιλή του καλιφορνέζικη αντικουλτούρα του ’60, σκαρφίζοντας συγχρόνως και µια υπόθεση που θα µπορούσε να χαρακτηριστεί ψευδο-νουάρ. Με το τελευταίο του ως τώρα µυθιστόρηµα, την «Υπεραιχµή» του 2013, επιχείρησε να εξερευνήσει τις πιο σκοτεινές πλευρές του Διαδικτύου και ασχολήθηκε επίσης µε την κατάρρευση των µετοχών των εταιρειών πληροφορικής της Σίλικον Βάλεϊ, αλλά και µε τα γεγονότα της 11ης Σεπτεµβρίου.

Πολυεπίπεδα, τα µυθιστορήµατα του Thomas Pynchon καταπιάνονται µε κάθε πτυχή της ανθρώπινης γνώσης, ιστορίας, επιστήµης και φιλοσοφίας.