«Lunar: Ο Τελευταίος Καστράτο»: O Στάθης Βλαχάκος υφαίνει μια ιστορία νοσταλγικής αναζήτησης

Και μόνον ο τίτλος του βιβλίου, «Lunar: ο τελευταίος καστράτο», βάζει ήδη τον αναγνώστη σε ένα μυσταγωγικό περιβάλλον ονειροπόλησης και μια σκηνοθεσία ανάγνωσης κάτω από το φως του φεγγαριού αφού η λέξη Lunar σημαίνει στα λατινικά «ο φεγγαρόφωτος», ο άνθρωπος δηλαδή που την νύχτα εκπέμπει το δικό του φως. Θα πρέπει εδώ να αναφέρω ότι ο τίτλος με συνέδεσε άμεσα με το ατονικό μουσικό αριστούργημα των αρχών του 20ου αιώνα «Ο φεγγαρίσιος πιερότος» (Pierrot Lunaire) του Arnold Schoenberg πάνω σε 21 ποιητικά κείμενα του Albert Giraud στο οποίο πρωταγωνιστεί μια υψίσυχνη φωνή τύπου soprano αλλά άνετα θα μπορούσε να ερμηνεύεται από έναν κόντρα τενόρο τύπου καστράτο.

O Στάθης Βλαχάκος υφαίνει, με τοπογραφικό φόντο την Ισπανία, μια ιστορία νοσταλγικής αναζήτησης του τελευταίου στη ζωή καστράτο που είναι ο Lunar. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου μια διάσημη συγγραφέας παιδικών παραμυθιών συνεργάζεται με έναν φίλο της εικονογράφο αφού του παραγγέλνει μερικά έγχρωμα σχέδια για το νέο της βιβλίο. Μέσα από αυτή την συνεργασία ο εικονογράφος Ραμόν ανακαλύπτει μια λεπτομέρεια η οποία εμμονικά τον μαγνητίζει και του γεννά το κίνητρο της σύνδεσης του με την ιστορία των καστράτων. Η ιδέα του Ραμόν είναι να γράψει η χαρισματική συγγραφέας Πιλάρ ένα βιβλίο για ενήλικες το οποίο εκείνος θα πλαισιώσει με σχέδια του βασισμένα σε μια τεχνική παλαιού τύπου λιθογραφίας με πενάκι. Μετά ενδελεχή έρευνα που κάνει ο Ραμόν με την βοήθεια φίλων του ανακαλύπτει ότι βρίσκεται στη ζωή ο τελευταίος καστράτο και ζει σε μια συνοικία της Ταρραγόνα. Ο τελευταίος καστράτο, ο Λούναρ ή Άρχοντας όπως προσφωνείται με δέος, είναι ένας καταβεβλημένος γέροντας τον οποίο υποστηρίζει με αφοσίωση ο Κάρλες, ένας βαθιά ευαίσθητος αλλά επιφανειακά κακότροπος και χειροδύναμος άνδρας.

Ο Στάθης Βλαχάκος πάνω από όλα επιθυμούσε, νομίζω, να καταθέσει τη θλίψη και την έκρηξη του θυμού του για όσα τραγικά υπέστησαν αθώα και ταλαντούχα παιδιά (οι καστράτοι) στο όνομα της τέχνης. Οι καστράτοι υπήρξαν κάποτε φυσιολογικά παιδιά που ευνουχίζονταν με πρωτόγονα βίαιους τρόπους προκειμένου να μην υποστούν τις φυσιολογικές επιπτώσεις των ανδρικών ορμονών και της εφηβείας ώστε να διατηρήσουν την ποιότητα και τις υψίσυχνες νότες της παιδικής φωνής τους. Η λέξη καστράτος πιθανά προέρχεται από την σανσκριτική λέξη «sastram» που σημαίνει μαχαίρι. Αν και ο χριστιανισμός απαγόρευε τον ευνουχισμό εντούτοις το Βυζάντιο, λίγο πριν από την πτώση της Πόλης, χρησιμοποίησε στην εκκλησία ευνούχους ψάλτες. Μάλιστα ο περίφημος καστράτος Εμμανουήλ ίδρυσε στη Ρωσία μια διάσημη σχολή εκκλησιαστικών ύμνων. Ωστόσο η παράδοση των καστράτων ξεκίνησε από την Ισπανία. Εκεί οι Άραβες ευνούχοι εντυπωσίαζαν τον κόσμο με τα εκφραστικά τους τραγούδια και στη συνέχεια οι καστράτοι άρχισαν να χρησιμοποιούνται σε καθολικές λειτουργίες. Είναι δε περίεργο ότι η Ιταλία ενώ αρχικά διατήρησε επιφυλακτική συμπεριφορά σχετικά με τους καστράτους, όμως μετά τον 16ο αιώνα μεταβλήθηκε σε κέντρο δραστηριότητας των καστράτων. Το Βατικανό απαγόρευε στις γυναίκες να τραγουδούν στις εκκλησίες και να εμφανίζονται στις σκηνές των θεάτρων, έτσι οι καστράτοι αντικατέστησαν τις γυναίκες σε εκκλησιαστικές χορωδίες αλλά και στο θέατρο. 

Οι συνέπειες του ευνουχισμού συχνά ήσαν τραγικές, γιατί οι καστράτοι προοδευτικά αποκτούσαν κάτι το γυναικείο στην συμπεριφορά και στους τρόπους αλλά και στην κατασκευή του σώματος. Ανέπτυσσαν μια μεγάλη τάση για κατανομή του λίπους στους γοφούς, στις γάμπες και γύρω από τον λαιμό, έτσι συχνά χλευάζονταν από το κοινό των συναυλιών και τους προσομοίαζαν με «ευνουχισμένα κοκόρια που έμοιαζαν με χοίρους». Στα τέλη του 16ου αιώνα ο Άγγλος ηθικολόγος Ρόμπερτ Σέγιερ είχε γράψει σχετικά με τους καστράτους το εξής, απίστευτο μάλλον για τον σημερινό κόσμο: «Η φωνή είναι πιο πολύτιμη από τον ανδρισμό, μια και από τη φωνή και τη λογική διαφέρει ο άνθρωπος από τα ζώα. Εάν λοιπόν για να καλλιεργηθεί η φωνή, είναι αναγκαίο να αφαιρεθεί ο ανδρισμός, τότε πρέπει αυτό να γίνει χωρίς ντροπή». Αρκετές φτωχές οικογένειες επιθυμούσαν για λόγους ιδιοτέλειας να κάνουν τα παιδιά τους καστράτους, κυρίως για το χρήμα και δευτερευόντως για τη δόξα. Έτσι αθώα και ανυπεράσπιστα παιδιά, συχνά μάλιστα με την συγκατάθεση του κλήρου και των γονέων τους, υπέστησαν τραυματισμό, βία και φοβερές εκμεταλλεύσεις από αδίστακτους κερδοσκόπους. Οι καστράτοι παρουσίαζαν κάτι το διφορούμενο στην εξωτερική τους συμπεριφορά έχει αναφερθεί ότι προκαλούσαν συχνά ένα παθιασμένο ερωτικό συναίσθημα αν και αυτό θα μπορούσε πιθανά να αποδοθεί στην διασημότητα τους.  Παλαιότερα πίστευαν ότι οι καστράτοι, με τις θαυμαστές φωνές και την εκφραστική μοναδικότητα τους μπορούσαν να θεραπεύσουν την μελαγχολία και την ψυχική ασθένεια γενικά. Αναφέρεται ότι ο καστράτος Matteuccio (1667-1737) βελτίωσε την απελπιστική κατάσταση της υγείας του Καρόλου Β της Ισπανίας. Επίσης ο διάσημος καστράτος Farinelli (1705-1782) με τα τραγούδια του θεράπευσε για μεγάλο διάστημα την κλονισμένη υγεία του Φιλίππου του Ε΄ και του Φερδινάρδου ΣΤ΄ της Ισπανίας (βλ. Φαίδων Πατρικαλάκις: Θεράπευαν με την μουσική, εκδόσεις Καστανιώτη, 1993). 

Πέραν της παρουσίας τους στη σκηνή και της όποιας διασημότητας (την οποία απολάμβαναν πολύ λίγοι από αυτούς) οι καστράτοι βίωναν διαχρονικά μοναξιά, απομόνωση και την εμπειρία ενός σοβαρού «τραύματος» κατά την παιδική τους ηλικία, όπως θα λέγαμε στη γλώσσα της εποχή μας. Σήμερα μαθαίνουμε μέσα από την ανάπτυξη των επιστημών του εγκεφάλου ότι το «τραύμα», ιδιαίτερα κατά την παιδική ηλικία, αποτελεί το σημαντικότερο πρόβλημα δημόσιας υγείας, οι επιπτώσεις του είναι μακροχρόνιες και περισσότερο σοβαρές ακόμη και από τον καρκίνο ή τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Οι τραυματικές εμπειρίες, ιδιαίτερα της παιδικής ηλικίας, επηρρεάζουν την ανθρώπινη βιολογία και κυριολεκτικά αναδιαμορφώνουν τον εγκέφαλο και το σώμα ενώ οδηγούν σε καταστρεπτικές κοινωνικές συνέπειες, σωματικές και ψυχικές παθήσεις (βλ. το πρόσφατο βιβλίο του καθ. Ψυχιατρικής στο Harvard, Bessel van Der Kolk: Το Σώμα Δεν Ξεχνά-Εγκέφαλος, Νους και Σώμα στη θεραπεία του Τραύματος).

Το ταξίδι της αναζήτησης του τελευταίου καστράτο αποτελεί θαρρώ την κορυφαία μέχρι σήμερα λογοτεχνική κατάθεση του Στάθη Βλαχάκου η οποία αναδεικνύει σε πλήρη έκπτυξη τα χαρίσματα του συγγραφέα στο σύνολο τους. Διάφανη αφήγηση, αμεσότητα λόγου με προτάσεις μεστές που δεν μακρηγορούν και δεν κουράζουν τον αναγνώστη, εναλλαγή ρεαλισμού-ορθολογικής σκέψης με παραμυθένια γραφή και γνήσια ποιητικής προέλευσης συγκίνηση, καλοσχεδιασμένη επώαση του μυστηρίου έτσι ώστε να κρατιέται ζωντανό το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Σε αυτό έχει συντελέσει αφενός η πλούσια εμπειρία του Βλαχάκου στη συγγραφή παιδικής λογοτεχνίας αφετέρου το μακρύ και προσφιλές του ταξίδι στο χώρο της αστυνομικής μυθιστορίας. Στο παρόν βιβλίο έχουν συνενωθεί σε ένα φρέσκο και μορφοπλαστικά ομογενοποιημένο υλικό όλες οι κρυφές και φανερές δεξιότητες του συγγραφέα. Την ιστορία διατρέχει επίσης μια υψηλή εικαστική αισθητική, μέσα από την αφήγηση μπορείς να μυρίσεις το χαρτί, τις μπογιές και τα ξυσμένα μολύβια κατά τη διάρκεια των συναντήσεων του εικονογράφου Ραμόν και της συγγραφέως Πιλάρ, ενώ την ίδια στιγμή η φαντασία οραματίζεται το πλούσιο εύρος των χρωμάτων. Εδώ ο πολυδύναμος καλλιτέχνης Βλαχάκος σαφώς προδίδει την μακρόχρονη εμπειρία του με τη ζωγραφική αλλά και τη μουσική δημιουργία. Σε αρκετά σημεία του βιβλίου δεν μπορεί να αποτραπεί η εμπλοκή και της ιατρικής ιδιότητας του Βλαχάκου στη γραφή του (με δόσεις καλού χιούμορ) ως αναφορές στη σχέση διαφόρων ορμονών (βλ. συχνά θυρεοειδής αδένας) με ψυχοσωματικές εκδηλώσεις και συμπτώματα! Στη διάρκεια των συναντήσεων του εικονογράφου Ραμόν και της συγγραφέως Πιλάρ, πριν από την οριστική έκδοση του βιβλίου για τον Lunar, ο Στάθης Βλαχάκος καταφέρνει επίσης να μας μεταφέρει ζωντανά και με πρωτοτυπία την αισθησιακή κλιμάκωση της αμοιβαία αναπτυσσόμενης ερωτικής επιθυμίας μεταξύ των δύο μέχρι την ανακουφιστική τελική έκρηξη.

Το έργο αυτό του Στάθη Βλαχάκου αντιπροσωπεύει μιαν αναγνώριση με απονομή φόρου τιμής σε μύθους της μουσικής τέχνης που έζησαν μεγάλο μέρος της ζωής τους στο περιθώριο αλλά παράλληλα και μια προσπάθεια δημόσιας καταδίκης αισχρών πράξεων εναντίον παιδιών μέσω των οποίων απώλεσαν για πάντα την παιδική τους αθωότητα. Ο Βλαχάκος έχει ήδη δώσει δείγματα αυτής του της ανησυχίας του για τον ψυχοσωματικό τραυματισμό παιδιών και στο προηγούμενο βιβλίο του με τίτλο «Το κόκκινο ταμπούρλο». Ο βίαιος τραυματισμός της παιδικής αθωότητας τον απασχολεί ιδιαίτερα στα κείμενα του. Μέσα από την ιστορία του τελευταίου καστράτο φαίνεται ξεκάθαρα ότι πίσω από διάσημα ή θρυλικά πρόσωπα της τέχνης συνυπάρχουν συχνά τραγικές ανθρώπινες ιστορίες και δια βίου αγιάτρευτος ανθρώπινος πόνος. Η φιγούρα του καλλιτέχνη αποτελεί συχνά μια σκηνοθετημένη επιφάνεια κάτω από το φως των προβολέων ενώ όταν σβήσουν τα φώτα της σκηνής σταματάει το παραμύθι και αρχίζει μια ατέλειωτη, οδυνηρή και αβίωτη μοναξιά. Μέσα από την ιστορία των καστράτων φαίνεται μια σκοτεινή πλευρά της τέλειας αρμονίας την οποία αποπνέει η μπαρόκ και ροκοκό περίοδος της ιστορίας της μουσικής. Ο Βλαχάκος μας δείχνει ξεκάθαρα ότι θαυμάζει ενώ παράλληλα συμπονάει και συμπάσχει με τον Lunar, τον τελευταίο καστράτο. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η έκδοση του βιβλίου για τον Lunar συμπίπτει με την είδηση του θανάτου του, τελικά ως ύστατος φόρος τιμής από τον συγγραφέα (Στάθη Βλαχάκο) προς ένα χαρισματικό και τραυματισμένο παιδί. 

Νομίζω ότι όσοι διαβάσουν το ξεχωριστό αυτό πόνημα του Στάθη Βλαχάκου (1) έχουν να μάθουν πολλά για την ιστορία των καστράτων, (2) μέσα από έναν χαρισματικό αφηγητή θα μπορέσουν να βιώσουν όλα εκείνα τα συναισθήματα της «χαρμολύπης» που θαρρώ ότι βίωσε και ο συγγραφέας στο δημιουργικό δρόμο της αναζήτησης του τελευταίου καστράτου. Αξίζουν αναμφίβολα θερμά συγχαρητήρια στον εκδοτικό οίκο «24 γράμματα» για την εξαιρετική ποιότητα και υψηλή αισθητική της έκδοσης η οποία καθιστά το βιβλίο προσιτό, ευχάριστα αναγνώσιμο και ευπαρουσίαστο όπως ακριβώς αξίζει στο περιεχόμενο και στις προθέσεις του συγγραφέα.

Στάθης Βλαχάκος - βιογραφικό

Ο Στάθης Βλαχάκος γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε στην Ιατροχειρουργική σχολή του Μιλάνου και εξειδικεύτηκε στην Ακτινοδιαγνωστική. Τ. Διευθυντής στον Ακτινοδιαγνωστικό Τομέα-Διαγνωστική Μαστού, του Νοσοκομείου Άγιος Σάββας-Ν. Κούρκουλος. Είναι Συνεργάτης Ιατρός στo Πρόληψις Ιατρικές Υπηρεσίες, στην Μονάδα Μαστού.

Επί σειρά ετών ασχολήθηκε με την Ζωγραφική και την Μουσική, με σπουδές αντίστοιχα στο Centro di Arte Pittura e Scultura με δάσκαλο τον Gino Vigotti και στην Scuola di Musica, Dipartimento Chitarristico με καθηγητή τον Franco Brambatti. Τα τελευταία χρόνια συγγράφει μυθιστορήματα και παιδικά βιβλία, μερικά εκ των οποίων επιμελείται εικαστικά, όσον αφορά το εξώφυλλο και την εικονογράφηση.