Βάσω Σπηλιοπούλου: «Δυστυχώς οι δυσλειτουργικές οικογένειες δεν είναι είδος που σπανίζει στη χώρα μας»

Η Βάσω Σπηλιοπούλου σπούδασε Φυσικές Επιστήμες και, ταυτόχρονα, θέατρο στη θεατρική σχολή Σταυράκου. Όμως εκτός από τις αίθουσες διδασκαλίας τη συναντάμε και στη λογοτεχνία αφού ποιήματα και διηγήματά της έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά. Το 2019 κυκλοφόρησε το πρώτο της μυθιστόρημα με τίτλο «Ασύμβατες διαδρομές» από τις εκδόσεις Ιωλκός. Τώρα, επανέρχεται με ένα δεύτερο βιβλίο με διηγήματα το «κόκκινο κουκούλι». Η συγγραφέας μας αντλεί έμπνευση από το συχνά δυστοπικό «κουκούλι» μιας δυσλειτουργικής οικογενείας, που αντί να προστατεύει, να θρέφει, να βοηθά στην υγιή ανάπτυξη των μελών της, αντίθετα εγκλωβίζει, τραυματίζει, οδηγεί σ’ εθισμούς, στοιχειώνει. Οι ήρωές της παλεύουν να ενηλικιωθούν, καθηλωμένοι σε ρόλους που τους επέβαλλαν οι γονείς ή ακόμα και οι ίδιοι στον εαυτό τους, παλεύουν με τις μνήμες από τη χαμένη νιότη, τα σπασμένα όνειρα, έρωτες και γάμους τελειωμένους, την αδυναμία τους να ζήσουν σε ένα παρόν που τους συντρίβει.

Το «κόκκινο κουκούλι», το δεύτερο βιβλίο σας, αντλεί έμπνευση από το δυστοπικό περιβάλλον μιας δυσλειτουργικής οικογένειας. Από πού πηγάζουν τα θέματα τα οποία επιλέξατε; Ποιος ή τι σας ενέπνευσε τις ιστορίες;
Τα θέματα που με εμπνέουν και με κινητοποιούν να γράφω, προέρχονται από την προσωπική μου ζωή μα και τη ζωή ανθρώπων που έχω συναντήσει και συναναστραφεί ή έχω μάθει την «ιστορία» τους. Δυστυχώς το δυστοπικό περιβάλλον της δυσλειτουργικής οικογένειας δεν είναι είδος που σπανίζει στη χώρα μας.

Υπάρχει κάποια βιωματική σχέση με τις ιστορίες σας;
Ναι, υπάρχει βιωματική σχέση με πολλές από τις ιστορίες μου. Αρκετοί ήρωες έχουν στοιχεία από τη ζωή μου, άλλοτε λιγότερα, άλλοτε περισσότερα. Μα και αυτοί που δεν έχουν, μου γίνονται με κάποιο τρόπο οικείοι κι αφουγκράζομαι πώς νιώθουν, πώς σκέφτονται. Σαν να γίνομαι «εκείνοι». Αλλιώς πώς θα μπορούσα να μιλήσω για αυτούς; Θα έμοιαζαν ψεύτικοι, παράταιροι.

Υπάρχει μια ψυχαναλυτική προσέγγιση στα διηγήματά σας. Διαβάζοντάς to ο αναγνώστης μπορεί να συγκινηθεί, ασυνείδητα ακόμα και να ταυτιστεί. Επιδιώκετε μια τέτοια προσέγγιση;
Δεν μπορώ να πω πως το επιδιώκω. Αυτό που θέλω όταν γράφω είναι να μιλήσω με ειλικρίνεια για όσα βλέπω γύρω μου και για όσα αισθάνομαι και να τα εκφράσω με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στη γλώσσα της λογοτεχνίας, με το ερώτημα πάντα αν και πόσο θα μπορέσω να τα κοινωνήσω στους αναγνώστες. Στο «κόκκινο κουκούλι», για παράδειγμα, με ενδιαφέρει το πόσο θα τους αγγίξει η ματιά μου πάνω στις παθογένειες των δυσλειτουργικών οικογενειών. Το feedback πάντως που παίρνω προς το παρόν είναι για μένα ικανοποιητικό.

Οι οικογένειες που περιγράφετε αντί να προστατεύουν, να εμπνέουν, να βοηθούν τα παιδιά, τα εγκλωβίζουν σε ρόλους που πρακτικά τα εμποδίζουν να ωριμάσουν. Από την εμπειρία σας ως καθηγήτρια διαπιστώνετε πόσο δύσκολη είναι τελικά η ενηλικίωση;
Πολύ δύσκολη. Το να μεγαλώνει κανείς και να πρέπει να αποδεχτεί ότι τα παιδιά του δεν τον χρειάζονται πια, δεν είναι εύκολο. Μα και για τα παιδιά είναι δύσκολο να αναλάβουν ευθύνες και να μην είναι πλέον τα μικρά, ανυπεράσπιστα πλάσματα που τα φροντίζουν «οι μεγάλοι». Σαν να συνωμοτούν μάλιστα οι δυο πλευρές εξασφαλίζεται μερικές φορές μια μακριά πορεία ανεμελιάς και ανευθυνότητας για τους απογόνους με το βάρος να μετατοπίζεται στους γονείς. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι,  μητέρες κυρίως, που στέκονταν απέναντί μου και με πίκρα ή σε τόνο εριστικό, «Είχαμε διαβάσει πολύ καλά κυρία Σπηλιοπούλου, πώς δεν έγραψε στο διαγώνισμα;» με ρωτούσαν σ’ έναν πληθυντικό που λέει πολλά. 

Σπουδάσατε Φυσικές Επιστήμες αλλά και θέατρο και επίσης γράφετε ποιήματα και βέβαια διηγήματα. Πώς συνδυάσατε τις θετικές επιστήμες με την τέχνη;
Κάποτε ονειρευόμουν να συνδυάσω τέχνη και επιστήμη αρμονικά στη ζωή μου.Στα φοιτητικά μου χρόνια προστέθηκε και η αγάπη μου για το θέατρο κι  όταν έγινα καθηγήτρια διαπίστωσα πωςη διδασκαλία είναι κι αυτή ένα είδος παράστασης και μάλιστα με πολύ απαιτητικούς θεατές, τους μαθητές. Η Φυσική με γοήτευε πάντα και δεν νομίζω πως αντιστρατεύεται την τέχνη﮲οι απίστευτες θεωρίες της Σχετικότητας και της Κβαντομηχανικής ξεπερνούν και την πιο τολμηρή φαντασία. Πώς να παντρέψει όμως κάποιος  στην καθημερινότητά του οικογενειακές υποχρεώσεις, δουλειά και καλλιτεχνικές ανησυχίες μεταβολίζοντας τις εμπειρίες του σε ποίημα, διήγημα ή άλλο είδος τέχνης; Δεν είναι απλό, ούτε εύκολο κι απαιτεί ιδιαίτερες ισορροπίες που εγώ δεν είχα. Εγκατέλειψα το γράψιμο και η ανάγκη μου αυτή θάφτηκε στο ασυνείδητο για να ξαναβγεί στην επιφάνεια πολλά χρόνια αργότερα.

Ποια ήταν η πρώτη σας επαφή με τη συγγραφή και πότε συνειδητοποιήσατε ότι θέλετε να γράψετε;
Από την εφηβεία μου, μου άρεσε να κρατάω ημερολόγιο, να γράφω γεγονότα, συναισθήματα, όνειρα. Θυμάμαι πως με γέμιζε και με ενθουσίαζε αυτή η μυστική συνομιλία με τον εαυτό μου χωρίς να ξέρω το γιατί. Η σχέση μου όμως με το γράψιμο ήταν πάντα μια δύσκολη σχέση γεμάτη αντιφάσεις κι εντάσεις σαν να είχα να κάνω με δύστροπο εραστή.

Τα διηγήματά σας στο «κόκκινο κουκούλι» γράφτηκαν σε κάποια συγκεκριμένη περίοδο; Υπάρχουν κάποια διηγήματα από τη συλλογή αυτή που θα τα ξεχωρίζατε για κάποιο λόγο;
Τα διηγήματα έχουν γραφτεί σε μια αρκετά εκτεταμένη χρονική περίοδο της ζωής μου μαζί με άλλα που αφορούν προβληματικές οικογένειες και  σχέσεις που εμποδίζουν το άτομο να ενηλικιωθεί, να βιώσει τη ζωή του ως ολοκληρωμένη οντότητα. Δεν γινόταν όμως να συμπεριληφθούν όλα στη συλλογή «κόκκινο κουκούλι». Όσο για το να ξεχωρίσω κάποιο από τα διηγήματα, το καθένα σημαίνει για μένα κάτι διαφορετικό και τη μια διαλέγω το ένα, την άλλη το άλλο. Ποιο να διαλέξω τώρα; Το «Σαν βραχογραφίες» που η ηρωίδα επιστρέφει στον τόπο σπουδών της και τελικά στα χρόνια της νιότης της ή το «Υπάρχει θεραπεία;» όπου τίθεται το ερώτημα αν μπορεί ή όχι να ξεφύγει κάποιος από το παρελθόν και από μνήμες που πονάνε; Ή μήπως τα «Μαύρα πέδιλα», σαν ιστορικό μιας αγάπης με δύσκολη διαδρομή και άδοξο τέλος; Καλύτερα να σταματήσω εδώ γιατί λίγο λίγο  θα τα αναφέρω όλα.

Η γραφή είναι κάτι έμφυτο ή πρέπει να διαβάσεις για να γράψεις;
Πιστεύω πως σε ένα βαθμό είναι έμφυτο, αλλά θα πρέπει επίσης να διαβάσεις πολύ. Το μικρότερο ποσοστό σε αυτή την υπόθεση είναι το ταλέντο ή καλύτερα η κλίση και το μεγαλύτερο η δουλειά που θα κάνει κάποιος για να το καλλιεργήσει.

Παρακολουθείτε τη σύγχρονη λογοτεχνία; Ποιος είναι ο αγαπημένος/η σας συγγραφέας;
Παρακολουθώ τη σύγχρονη λογοτεχνία και την Ελληνική και την ξένη, θα σας αναφέρω όμως μόνο ξένους συγγραφείς. Είναι πολλοί που με έχουν συγκινήσει κατά καιρούς, μου έρχονται  στο νου ο Ρέιμοντ Κάρβερ, η Λουσία Μπερλίν, ο Ζάουμε Καμπρέ, η Άλις Μανρό. Την Ανί Ενρό που πήρε Νόμπελ το 2022 για το έργο της, την ανακάλυψα πρόσφατα και μου αρέσει πολύ. Αν πρέπει όμως να ξεχωρίσω οπωσδήποτε κάποιον θα πω την Άλις Μανρό.

Βάσω Σπηλιοπούλου, σύντομο βιογραφικό

Η Βάσω Σπηλιοπούλου γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Φυσικές Επιστήμες στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και, ταυτόχρονα, θέατρο στη θεατρική σχολή Σταυράκου. Τη διετία 2000-2002, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Διαπανεπιστημιακό πρόγραμμα του Καποδιστριακού, στο τμήμα «Βασική και Εφαρμοσμένη Γνωσιακή Επιστήμη». Ποιήματα και διηγήματά της έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά. Το Μάιο του 2019 κυκλοφόρησε, από τις εκδόσεις Ιωλκός, το μυθιστόρημά της Ασύμβατες διαδρομές. Το Κόκκινο κουκούλι είναι το δεύτερο βιβλίο της.