Southern Gothic: Μια σκληρή μαύρη κωμωδία

Αμετάφραστος μέχρι σήμερα στα ελληνικά, ο Μπάρι Χάνα (1942-2010), «γνήσιο τέκνο του αμερικανικού Νότου» ή «ο πιο τρελός συγγραφέας στις ΗΠΑ», κατά τον Τρούμαν Καπότε, δεν εντυπωσιάζει απλώς τον αναγνώστη, αλλά είναι στιγμές (και είναι πολλές αυτές οι στιγμές στις 450 σελίδες του βιβλίου) που τον ανατριχιάζει — κυριολεκτικά. Στον όμορφο σκληρόδετο τόμο που διαβάσαμε, μοιρασμένοι σε δεκαεννέα ιστορίες από όλο το φάσμα της καριέρας του, οι ήρωές του, που με τον τρόπο τους βρίσκονται όλοι τους στα άκρα, θα ζήσουν στιγμές τρέλας, εμμονών, πάθους, έξαλλων επιθυμιών, αναίτιας βίας, οργής, πολύ βαριάς θλίψης, λαγνείας, αλκοολισμού και μανίας, θα συγκρουστούν με τον εαυτό τους και με το σύμπαν —και με τη σαρκαστική, είρωνα, μοίρα—, και θα κουβαλάνε το μερίδιο της ενοχής που τους αναλογεί, ή και κάμποσο παραπάνω, μέχρι το τέλος.

Μοναχικοί ή βουτηγμένοι στη μοναξιά, έκλυτοι, αλλόκοτοι, απόκοσμοι, σκληροί και ευάλωτοι, έτοιμοι να γκρεμιστούν στα βαθιά ακόμα και από μικρό ύψος, θα υποκύψουν εύκολα στο παραμικρό κάλεσμα του πεπρωμένου τους, που από πάντα έδειχνε πως δεν τους επιφύλασσε τα καλύτερα. Καλοί και κακοί, δίκαιοι και άδικοι, βίαιοι και φιλειρηνικοί, ρατσιστές, ρεμάλια, κλέφτες, απατεώνες, μουσικοί, δάσκαλοι, καθηγητές, συγγραφείς, ψαράδες, φονιάδες, βετεράνοι του Βιετνάμ, θα φορέσουν τη μάσκα τους και θα αφηγηθούν το δικό τους δράμα διεκδικώντας μία κεντρική θέση στην ορχήστρα. Οι ιστορίες της πτώσης τους είναι ρεαλιστικές αλλά μπορείς να τις πιάσεις μόνο όπως μπορείς να πιάσεις ένα χέλι. Ισορροπώντας πάνω στο μπαστούνι ενός τυφλού ζογκλέρ, καταφέρνουν να εγγραφούν μέσα σου γιατί όλοι αυτοί οι καταραμένοι, χαμένοι από χέρι τύποι, που μιλάνε με αργκό και έρρινη προφορά, είναι μεν φαινομενικά εξωτικοί και μακρινοί —«γνήσια τέκνα του αμερικανικού Νότου»—, αλλά από την άλλη είναι και τόσο κοντά μας, που σε τρομάζουν.

Το διήγημα είναι βέβαια το πιο δύσκολο λογοτεχνικό είδος καθώς πρέπει να τα προλάβεις όλα χωρίς να προσθέσεις καθόλου λίπος, αλλά ο Χάνα είναι πολύ μεγάλος μάστορας. Άλλωστε, δίδασκε επί πολλά χρόνια δημιουργική γραφή στο πιο υψηλό επίπεδο, και ο ίδιος σπούδασε κάτω από τους πιο μεγάλους δασκάλους. Πολύ συχνά μένεις με την αίσθηση ότι αυτό που μόλις διάβασες μέσα σε δέκα, δεκαπέντε σελίδες, θα μπορούσε να δώσει υλικό και (πολλούς) ήρωες για ένα μεγάλο μυθιστόρημα. Αλλά είπαμε: ο Χάνα αγαπά τον τρόπο του διηγήματος, και δεν χαλαλίζει μία συμπυκνωμένη ιστορία για χάρη ενός ξεχειλωμένου κειμένου, κι ας έχει κι εκείνο —προφανώς— τη χάρη του.

Δεξιοτέχνης, με σπουδαίο, εντελώς προσωπικό ύφος, χτίζει μία-μία τις πολύ γεμάτες (και εξίσου «κόμπακτ») προτάσεις του, σαν βράχια που πρέπει να πηδήξεις από το ένα στο άλλο για να κατεβείς στην παραλία — ή στο μεγάλο ποτάμι του Νότου. Ώρες-ώρες θυμίζει Ντίλαν Τόμας (το «Γαλατόδασος» είναι το πρώτο που μας ήρθε στο μυαλό) ή και τον Έντγκαρ Λι Μάστερς του «Σπουν Ρίβερ», καθώς οι ιστορίες του επικοινωνούν υπογείως μεταξύ τους πλάθοντας ένα πελώριο tableau-vivant. Όπως βέβαια θυμίζουν, αίφνης, και τον Μπουκόφσκι. Και φυσικά τον πρόγονό του, τον Φόκνερ. Αλλά και τον Κόρμακ Μακάρθι. Η πρόζα του σε πιάνει από τον γιακά και σε κρατά εκεί, με ένα πολύ δυνατό χέρι. Πραγματικά —παρ’ όλα αυτά!— απολαυστικά κείμενα, που τα διαβάζεις με κομμένη την ανάσα, με αμείωτο ενδιαφέρον, συχνά-πυκνά με γουρλωμένα μάτια και με αγωνία για το τι θα γίνει (και για το τι θα πάθουν ο ένας και ο άλλος ήρωας), επίσης πολύ ξεσπώντας στα γέλια, και ξέροντας ανά πάσα στιγμή πως έχεις να κάνεις με μεγάλη λογοτεχνία — και με έναν πολύ έξυπνο συγγραφέα. Αλλά και με κάποιον που ξέρει καλά για τι μιλάει.

Μέχρι να γίνει γνωστός με τα πρώτα του βιβλία, ο Χάνα ήταν ένα «γνήσιο νεαρό τέκνο του αμερικανικού Νότου», με μεγάλη αγάπη για τα όπλα, τις μηχανές, τα αμάξια, το αλκοόλ, και τη βία της εποχής. Οι ήρωές του είναι πολλοί και ποικίλοι, αλλά σε όλους υπάρχουν κομμάτια του ίδιου, των ανθρώπων που συναναστράφηκε, και του τοπίου που τον έπλασε.

Με πεντακάθαρη ματιά, με έναν κρυστάλλινο αλλά και ευφάνταστο λόγο, σπουδαίος παρατηρητής των αδυναμιών μας, ο Μπάρι Χάνα σε κατακτά με την πρώτη. Και θέλεις να μείνεις μαζί του, γιατί περνάς καλά εκεί. Καλά, και περίεργα.

Πανέμορφη η μετάφραση του βραβευμένου συγγραφέα και μεταφραστή Νίκου Α. Μάντη. Πολύ ωραίο βιβλίο συνολικά.