Φένια Παπακοσμά: Από το Πεκίνο στις εκδόσεις Μandarin Books

Έχει ενδιαφέρον να ακούς μία εκπρόσωπο της γενιάς Χ να διηγείται πώς, αναζητώντας ένα δρόμο σπουδών μαζί με εμπειρίες ζωής το ’90, βρέθηκε από το Μάντσεστερ στο Παρίσι, από εκεί στην Κίνα, όπου έμεινε 7 χρόνια. Όταν μιλάς με τη Φένια οι αποστάσεις στον χάρτη μικραίνουν, και όχι μόνο, μια περιπετειώδης διαδρομή σαν τη δική της λειτουργεί σαν παράδειγμα για το πώς η τόλμη στην αναζήτηση ενός μέλλοντος ανταμείβεται. Ήταν και άλλες οι εποχές τότε, «αν ήξερες τη γλώσσα, ήταν πιο εύκολο να βρεις μια καλή δουλειά σε ξένη χώρα για να σπουδάσεις ή/και να ζήσεις, αν και οι άνθρωποι ταξίδευαν λιγότερο». Ήταν και που η ίδια μοιάζει να προέβλεψε ότι τα κινεζικά θα γίνονταν αρκετά δημοφιλή μια 15ετία αργότερα, τόσο ώστε σήμερα να είναι μία από τις πιο παλιές ελληνίδες καθηγήτριες κινεζικών στην Ελλάδα, έχοντας μάλιστα φτιάξει έναν εκδοτικό οίκο που τον ονόμασε Mandarin Books με τον οποίο έβγαλε την πρώτη Κινεζική Γραμματική και το βιβλίο «Κόκκινος Πλανήτης» του Αλεξάντρ Μπογκντάνοφ σε μετάφραση Ελένης Μπακοπούλου. Πώς βρέθηκε στην Κίνα;

«Τελείωσα το πρώτο μου πτυχίο στο Μάντσεστερ, μετάφρασης-διερμηνείας, σε γαλλικά, αγγλικά και ισπανικά, ήμουν 25 χρονών και δεν ήξερα πώς να προχωρήσω με τις σπουδές μου. Αποφάσισα να κάνω ένα διάλειμμα στο Παρίσι, όπου δούλεψα έναν χρόνο, και όταν τελείωνε το συμβόλαιό μου διάλεξα στην τύχη μια μικρή πόλη κοντά στο Πεκίνο, των 15 εκατομμυρίων (!), στη Σιτζιατζουάν, έχοντας κλείσει μέσω ίντερνετ να δουλέψω ως καθηγήτρια αγγλικών σε παιδιά. Οι συνθήκες στην πρώτη δουλειά δεν ήταν καλές και θυμάμαι πως, μαζί με τον ενθουσιασμό και τον φόβο που είχα για το άγνωστο, είχα και αυτή την αίσθηση ότι μάλλον την πάτησα. Δεν ήξερα κανέναν και τίποτα, δεν μιλούσα λέξη κινέζικα, το πάλεψα όμως, βρήκα μια άλλη δουλειά σε ένα Γυμνάσιο-Λύκειο και έμεινα για τα επόμενα 3,5 χρόνια, μέχρι που, έχοντας μάθει τη γλώσσα, πήγα στο Πεκίνο. Το Πεκίνο ήταν μια πανέμορφη, φιλόξενη πόλη, που, παρά το μέγεθός της, είχε γειτονιές, μικρά μαγαζάκια, το ψιλικατζίδικο στη γωνία που σε ήξεραν, δεν αισθανόσουν το χάος. Δούλευα και σπούδαζα τη γλώσσα, γνωρίζοντας παράλληλα ανθρώπους, κάνοντας φίλους, συλλέγοντας εμπειρίες από έναν κόσμο πολύ διαφορετικό από αυτόν που ήξερα».

Πες μας την αίσθησή σου, από εκείνη την εποχή… 
Η αίσθηση που είχα εκείνον τον καιρό ήταν αυτή της αέναης αλλαγής. Ότι ζω σε μία πραγματικότητα και μία καθημερινότητα που διαρκώς αλλάζει. Είτε ζούσες στην επαρχία είτε σε μητροπόλεις σαν το Πεκίνο και τη Σαγκάη, κάθε γειτονιά, κάθε δρόμος, κάθε γωνιά, διαρκώς μεταμορφώνονταν. Ήταν δύσκολο να βάλεις ένα σημάδι στον δρόμο για να θυμάσαι μία διαδρομή, λίγους μήνες μετά, κάτι διαφορετικό θα είχε ξεφυτρώσει που θα άλλαζε το τοπίο και θα το έκανε αγνώριστο. Και το ίδιο γινόταν με τους ανθρώπους γύρω μου. Η διαρκής αναζήτηση της μεγάλης ευκαιρίας, η δίψα για πρόοδο, μόρφωση, η προθυμία για δουλειά, βελτίωση αλλά και η λαχτάρα για πλουτισμό, ήταν διάχυτη. Όλοι οι φίλοι και οι φίλες που έκανα στην Κίνα, από όποιο κοινωνικο-οικονομικό στρώμα κι αν προέρχονταν, έκαναν σπουδαία πράγματα και εκπλήρωσαν τα όνειρά τους και αυτά των γονιών τους. Είναι κάπως συγκινητικό.

Κι όταν ήρθε η ώρα να επιστρέψεις στην Ελλάδα;
Η ιδέα ήταν να επιστρέψω στην Ευρώπη. Όταν ήρθε η ώρα να φύγω, αιτήθηκα και έγινα δεκτή στο  Schοol of Oriental and African Studies, του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, για μεταπτυχιακό στις Κινέζικες Σπουδές. Ήθελα όλα αυτά που είχα κάνει να τα δέσω σε ένα πτυχίο. Ήταν φοβερή εμπειρία και κάπως ανορθόδοξη, καθώς ετεροχρονισμένα μελέτησα στη θεωρία αυτά που είχα ήδη δει στην πράξη, ως απόηχο της σύγχρονης Ιστορίας και Πολιτικής της Κίνας. Και κάπως έτσι έκλεισε αυτός ο κύκλος. Όταν ήρθα στην Ελλάδα, το 2008, κατάλαβα ότι τα κινέζικα είχαν μια βαρύτητα σε διάφορες δουλειές, π.χ. στα ναυτιλιακά, στον τουρισμό, αλλά προτίμησα μια δουλειά στη ρεσεψιόν στους Γιατρούς χωρίς Σύνορα, ξεκινώντας παράλληλα με δύο μαθητές. Χρόνο με τον χρόνο οι μαθητές διπλασιάζονταν, από ένα σημείο και μετά τα κινεζικά έγιναν πολύ δημοφιλή και τα τελευταία χρόνια το πρόγραμμά μου πλέον είναι ασφυκτικά γεμάτο...

Ποιοι κάνουν μαθήματα κινεζικών; Πόσος χρόνος χρειάζεται για να μάθεις;
Στην αρχή ήταν κυρίως ενήλικες που μάθαιναν για χόμπι ή για επαγγελματικούς λόγους, πλέον έχω πολλούς ­­φοιτητές αλλά και πολλά παιδιά, μικρής ηλικίας μέχρι και εφηβεία. Υπάρχουν οι περιπτώσεις που ένα παιδί θα πάει στους γονείς τους και θα πει, μαμά θέλω να μάθω κινέζικα, συνήθως όμως τα ωθούν οι γονείς τους γιατί πιστεύουν ότι είναι ένα εφόδιο – και είναι! Με τη διαφορά ότι στην Ελλάδα οι γονείς έχουν ένα άγχος να τελειώσουν τα παιδιά τους τα πάντα πριν τις πανελλήνιες, από το Δημοτικό ακόμα. Αυτό δυσκολεύει πολύ, πέρα από τα ίδια τα παιδιά, και το δικό μου έργο, τα κινέζικα δεν είναι μία γλώσσα που μπορείς να μάθεις διεκπεραιωτικά.

Για την ώρα, έχουμε 6 πτυχία, από το Α1 μέχρι το αντίστοιχο Proficiency, πολύ λίγοι φτάνουν στο 5^ο ή στο 6^ο πτυχίο, αλλά ήδη στο 3^ο ή στο 4ο είσαι σε ένα πολύ καλό επίπεδο για να σπουδάσεις, να δουλέψεις ή να ταξιδέψεις. Το ωραίο είναι ότι οι ενήλικες που κάνουν κινέζικα συνήθως δεσμεύονται, παίρνουν πτυχία, υποτροφίες, πηγαίνουν στην Κίνα, συνεχίζει αμείωτο το ενδιαφέρον τους για τη γλώσσα, έχεις να κάνεις με ανθρώπους που ξέρουν γιατί κάνουν κάτι, τους ενδιαφέρει και το αγαπούν. 

Είναι δύσκολη γλώσσα;
Η γραμματική τους δεν είναι δύσκολη, και συνδέεται με το συντακτικό. Η βασική τους σύνταξη είναι υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο, με τη διαφορά ότι δεν έχουν χρόνους, εγκλήσεις, γένη, οι λέξεις δεν κλίνονται. Για παράδειγμα, θα πεις εγώ χθες πηγαίνω εκδρομή, εσύ αύριο πηγαίνω (μορφή απαρεμφάτου) εκδρομή, αυτός του χρόνου πηγαίνω, αυτό σημαίνει ότι αν μάθεις τις λέξεις σήμερα, αύριο, χθες, ή πέρσι, φέτος, του χρόνου μπορείς μέσα σε λίγα μαθήματα να μιλήσεις για το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον. Κατά κάποιον τρόπο είναι πιο εύκολο να μάθεις κινέζικα από πολλές ινδοευρωπαϊκές γλώσσες. Η δυσκολία, πιστεύω, είναι στην προφορά, έχουν πολλούς τόνους που κάνουν τη φωνή να ανεβοκατεβαίνει, γιατί έχουν πολλές ομόηχες λέξεις, με μία ή δύο συλλαβές. Αν δεν βάλεις το σωστό τόνο δεν μπορεί εύκολα κάποιος να καταλάβει τι λες, και ακόμα πιο δύσκολο να καταλάβεις εσύ τους άλλους. Πάντως όλοι, μικροί μεγάλοι, αρχίζουν πολύ γρήγορα να μιλάνε και να γράφουν και εκπλήσσονται με αυτό, είναι μεγάλη η ικανοποίησή μου όταν στα πρώτα μαθήματα μου λένε, απίστευτο, μιλάω και διαβάζω κινέζικα!

Και μετά είναι τα ιδεογράμματα. Μπορείς να μας εξηγήσεις τη λογική της γραφής; Δεν είναι ένα σύστημα σημείων τα οποία μαθαίνεις πώς ηχούν ώστε να τα προφέρεις.
Ένα ιδεόγραμμα αντιστοιχεί σε μία λέξη ή έννοια και μπορεί να αποτελείται από μία έως και 20 και παραπάνω πινελιές, με μέσο όρο  όμως τις δέκα.  Μέσα στο καθένα από αυτά βρίσκεις ενσωματωμένα άλλα μικρότερα ιδεογράμματα, το λέω με πολύ απλά λόγια, που συνήθως έχουν κάτι να σου πουν, δίνουν ένα στοιχείο για το νόημα, σπανιότερα για την προφορά. Π.χ. Το ιδεόγραμμα της αγάπης 爱έχει μέσα αυτό της φιλίας 友, παλιά η αγάπη 愛περιείχε  και την καρδιά 心, τώρα που έχουν πλέον απλοποιηθεί έβγαλαν την καρδιά από την αγάπη, έμειναν λιγότερες πινελιές, έγινε φαινομενικά ευκολότερο, αυτός ήταν ο σκοπός της απλοποίησης, χάθηκε όμως και ένα μέρος από το νόημα. Με τη σειρά της, τη λέξη της αγάπης [άι] τη βρίσκεις και σε άλλα ιδεογράμματα, π.χ. άιχάο είναι το χόμπι, αυτό που αγαπάς να κάνεις, άιρεν, ο αγαπημένος σου άνθρωπος, μια λέξη για τον/τη σύζυγο, και κάπως έτσι  το κάθε ιδεόγραμμα σε συνδυασμό με άλλα φτιάχνει νέες λέξεις. Έχει πάρα πολύ ενδιαφέρον.

Αυτό που βλέπεις είναι μια εικόνα, αν δεν το έχεις διδαχτεί από πριν δεν έχεις τρόπο να το διαβάσεις, η εικόνα σπάνια σου δίνει στοιχεία για το πώς προφέρεται, άρα δουλεύεις σε διαφορετικά επίπεδα. Μπορεί να έχεις δει το ιδεόγραμμα για την αγάπη και να το έχεις συγκρατήσει, αλλά να μη θυμάσαι πώς προφέρεται. Ή να ξέρεις να το προφέρεις και σε καμία περίπτωση να μην μπορείς να το γράψεις. Ή να αναγνωρίσεις ένα στοιχείο, όπως π.χ.την καρδιά και τότε θα υποθέσεις ότι μπορεί να είναι κάτι σχετικό με συναίσθημα. 

Εσύ έρχεσαι σε επαφή με την κινέζικη κουλτούρα στην Αθήνα;  
Όταν επέστρεψα στην Ελλάδα δεν υπήρχε τίποτα που να μπορεί να με φέρει σε επαφή με τη γλώσσα, με τον πολιτισμό, με τους ανθρώπους ή με το φαγητό, αυτό τώρα έχει αλλάξει. Η κινέζικη κοινότητα στην Αθήνα όλο και μεγαλώνει, φέτος ήμουν καλεσμένη σε πολλές και διαφορετικές εκδηλώσεις για τον εορτασμό της κινέζικης πρωτοχρονιάς. Ανακάλυψα ότι υπάρχουν χορευτικές και θεατρικές ομάδες με κινέζους ηθοποιούς, και κάποιες εξαιρετικές γυναίκες, κυρίως, μουσικοί κινέζικων παραδοσιακών μουσικών οργάνων, αλλά και ζωγράφοι και καλλιγράφοι που ζουν μόνιμα στην Ελλάδα και διδάσκουν τις τέχνες τους στα παιδιά των κινέζων και όχι μόνο. Σε αυτές τις γιορτές, θυμήθηκα πόσο φιλόξενοι είναι οι Κινέζοι, όταν ανοίγονται, δεν τους φαίνεται γιατί δεν είναι διαχυτικοί όπως εμείς. Και στην Κίνα ήταν πολύ φιλόξενοι μαζί μου, ήξερα από την πρώτη στιγμή ότι όποια δυσκολία και να βρω θα υπήρχε κόσμος να με βοηθήσει, ειδικά όταν βλέπουν ότι μαθαίνεις τη γλώσσα τους, αντιλαμβάνονται τον βαθμό δυσκολίας και το εκλαμβάνουν ως ένδειξη σεβασμού, θαυμασμού για τον πολιτισμό τους, σε αισθάνονται πιο κοντά.

Πού μπορούμε να φάμε αυθεντικό κινέζικο στην Αθήνα;
Πέρα από τα πολύ καλά κινέζικα εστιατόρια που υπάρχουν χρόνια τώρα στους δρόμους γύρω από το Σύνταγμα, το αθηναϊκό chinatown δεν είναι πολύ αυστηρά οριοθετημένο χωροταξικά, όπως στο Λονδίνο ή το Παρίσι, κι έτσι  μπορούμε να φάμε σε ένα εστιατόριο που θα τρώνε μόνο Κινέζοι, αρκεί να καταφέρουμε να το ξετρυπώσουμε. Θα πρότεινα να κάνεις μια βόλτα στο Μεταξουργείο στο ύψος της πλατείας Κουμουνδούρου και να μπεις άφοβα σε οποιοδήποτε από τα μικρά κινέζικα δεις να έχουν μέσα κόσμο. Θα φας καλά και φθηνότερα, αυθεντικά πιάτα από διάφορες περιοχές της Κίνας. Αν σε δυσκολέψει το μενού απλά δείξε με το δάχτυλο κάτι που τρώνε οι διπλανοί, θα είναι σίγουρα νόστιμο! Τελευταία ακούω ότι άνοιξαν και κάποια πολύ μικρά μαγαζάκια γύρω από την Ομόνοια, μου έφερε ένας φίλος μου Κινέζος από εκεί τα πιο αφράτα και γευστικά μπάοτζι, ψωμάκια με γέμιση από κιμά. Κάτι σαν τα μπαομπάν που είναι τώρα στη μόδα, μόνο που κάνουν 70 λεπτά το ένα!

Πάντως, είναι μάλλον εντυπωσιακό το ότι μια Ελληνίδα εκδίδει βιβλία κινεζικής Γραμματικής.
Η Γραμματική κυκλοφόρησε πριν από δύο χρόνια, σε λίγο καιρό τελειώνω και το πρώτο βιβλίο ασκήσεων και θα ακολουθήσουν και άλλα δύο. Παρότι υπάρχουν πλέον αρκετοί καθηγητές κινεζικών, αυτό που με παρακίνησε ήταν ότι υπήρχε ένα κενό, κάθε χρόνο όλο και περισσότεροι μαθαίνουν κινέζικα, όμως ακόμα και τα αναγνωστικά που έχουμε είναι από τα αγγλικά. Η Γραμματική για Όλα τα Επίπεδα που έχω γράψει είναι εύχρηστη, με κανόνες που έχω συντάξει από την αρχή και λαμβάνοντας υπόψη ότι η γλώσσα αφετηρίας των μαθητών είναι η ελληνική. Παρουσιάζει τα φαινόμενα σε βάθος αλλά με τρόπο απλό και με πολλά παραδείγματα, που συνδέονται με την πραγματική ζωή, όπως και τώρα με το βιβλίο Ασκήσεων, και βοηθάει πάρα πολύ όσους μαθαίνουν ή διδάσκουν κινέζικα. Είναι κάτι που θα ήθελα κι εγώ να έχω, όταν η ίδια μάθαινα. Οι εκδόσεις Mandarin Books ήρθαν μέσα από την αγάπη μου για αυτή τη γλώσσα και την ανάγκη να διδάξω σε περισσότερο κόσμο περισσότερα πράγματα, δηλαδή μπορώ να διδάξω 15 ανθρώπους την εβδομάδα αλλά μέσω του βιβλίου μπορώ να βρεθώ σε κάθε μάθημα που γίνεται αυτή τη στιγμή. Η σκέψη αυτή με κάνει χαρούμενη.

Ο εκδοτικός οίκος είναι επίσης ένα τολμηρό επιχειρηματικό πρότζεκτ.
Ήρθε με τρόπο φυσικό, δεν ήταν κάτι που το είχα στα σχέδια, αλλά φάνηκε –και είναι– καλή ιδέα, αν και με πάρα πολλή δουλειά από πίσω. Το επόμενο βήμα είναι να βρω χρόνο και συνεργάτες να ψάξουμε νέους λογοτέχνες που γράφουν τώρα στην Κίνα. Συνήθως μεταφράζονται οι Κινέζοι συγγραφείς που γράφουν στο εξωτερικό, που γράφουν με μεγαλύτερη ελευθερία για τα της Κίνας.

Προς το παρόν βγάλαμε ένα βιβλίο ρωσικής λογοτεχνίας, τον «Κόκκινο Πλανήτη», που έχει για μένα ιδιαίτερη συναισθηματική αξία επειδή μου εμπιστεύτηκε τη μετάφρασή της η Ελένη Μπακοπούλου. Είχε κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια και ήταν εξαντλημένο. Σε άλλα βιβλιοπωλεία το βάζουν στα ράφια με την επιστημονική φαντασία και σε άλλα με την κλασική λογοτεχνία. Ο Αλεξάντρ Μπογκντάνοφ το έγραψε το 1908, στην προεπαναστατική Ρωσία, σε εποχές κοινωνικού αναβρασμού και ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων. Για εμένα, είναι ένα βιβλίο κλασικό, προφανώς πολιτικό, μια ιστορία που μιλάει για ένα όραμα, μια ουτοπία, αν μπορούμε να την φτάσουμε και, όπως πολύ σωστά παρατήρησε ο γραφίστας που μας έφτιαξε το υπέροχο εξώφυλλο, για το αν αντέχουμε να ζήσουμε τελικά σε αυτήν όταν την κατακτήσουμε.

Τώρα, οι εκδόσεις σαν αντικείμενο είναι μια άλλη πρόκληση, να συγγράψω εκπαιδευτικά βιβλία είναι κάτι άλλο, κάτι που γνωρίζω και κάνω καλά, να βρω βιβλία λογοτεχνικά που να αφορούν το αναγνωστικό κοινό, να τα προωθήσω, να φτάσουν σε όσο το δυνατόν περισσότερους, νομίζω ότι πλέω σε αχαρτογράφητα για εμένα νερά.