Μάριο Ντεζιάτι: «Όταν σκέφτεσαι τον αναγνώστη, θα τον εξαπατήσεις»

«Λίγοι μπορούν να καταλάβουν τι σημαίνει να κλαις για μια αγάπη που μένει, παρά για μια αγάπη που χάνεται. Είναι ο κίνδυνος που έχεις αποφύγει, ο γκρεμός από τον οποίο γλίτωσες». Με αυτές τις λέξεις περιγράφει ο Φραντσέσκο Βελένο –πρωταγωνιστής του βραβευμένου με το περίβλεπτο λογοτεχνικό βραβείο της Ιταλίας Strega 2022 μυθιστορήματος «Ασυμβίβαστοι» του νεαρού συγγραφέα Μάριο Ντεζιάτι– τα συναισθήματά του για την ιδιόμορφη σχέση αγάπης που διατηρεί με την παιδική του φίλη Κλάουντια Φανέλι.

Ο Φραντσέσκο ήδη από τα εφηβικά του χρόνια τρέφει ερωτικό θαυμασμό για την Κλάουντια με την οποία δεν έχουν ιδιαίτερες σχέσεις. Κοντά θα τους φέρει η αποκάλυψη πως η μητέρα του και ο πατέρας της είναι παράνομοι εραστές. Με αφορμή αυτή τη δυσαρμονική σχέση μεταξύ των δύο, όπου ο ένας βιώνει την ταλαιπωρία του ανικανοποίητου έρωτα, αφορμάται ο Μάριο Ντεζιάτι για να διηγηθεί στο βιβλίο του –που κυκλοφόρησε λίγο πριν την εκπνοή του 2022 από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος σε εξαιρετική μετάφραση της Δήμητρας Δότση– μια ιστορία που έχει τόσα να πει για την αγάπη και τις ιδιάζουσες εκφάνσεις της, όσα έχει συγχρόνως να καταθέσει για την ανακάλυψη και απελευθέρωση της προσωπικής ταυτότητας, για τη ρευστότητα της σεξουαλικότητας και για την ασυμβίβαστη γενιά των millennials. Γεμάτοι εμπειρίες και ικανότητες, οι σαραντάρηδες του σήμερα δεν διστάζουν να γίνουν «εκπατρισμένοι» με σκοπό να ιχνηλατήσουν τον εσωτερικό τους κόσμο, να κόψουν τις ρίζες τους πριν επιστρέψουν πίσω για να τις καλλιεργήσουν ξανά.

Συναντώ στις αρχές Φεβρουαρίου τον Μάριο Ντεζιάτι, καλεσμένο των εκδόσεων Κλειδάριθμος στην Αθήνα. Δηλώνει κολακευμένος για τη βράβευσή του με το Strega μα συγχρόνως αγχωμένος για το μέλλον. «Θα προσπαθώ πάντα για το καλύτερο. Θα προσπαθώ να εξελίσσω τη γραφή μου. Θέλω κάθε βιβλίο να το δουλεύω εντατικά, όσο χρειαστεί για να θεωρώ ότι είναι ειλικρινές σε ό,τι αφορά τις προθέσεις μου και αυτό που θέλω να εκφράσω».

Η συγγραφή άλλωστε των «Ασυμβίβαστων» ήταν μια μακρά διαδικασία. «Ξεκίνησα αρχικά τη συγγραφή με την Κλάουντια ως ηρωίδα μου, η οποία γεννήθηκε όταν μετακόμισα στη Γερμανία, όπου ήμουν κι εγώ, όπως κι αυτή, ένας εκπατρισμένος. Ενώ έμενα και τριγυρνούσα στην πόλη, ένιωθα την αόρατη παρουσία αυτής της γυναίκας να με συντροφεύει. Από το 2015 έως το 2020 ασχολήθηκα με τη συγγραφή του βιβλίου και στην πορεία μόνο βρήκα ποιος θα ήταν ο αφηγητής όσων ήθελα να πω. Στην περίπτωσή μου ήταν ο Φραντσέσκο, ο οποίος συνάντησε την Κλάουντια μονάχα δύο χρόνια πριν ολοκληρώσω τη συγγραφή του βιβλίου».

Το Βερολίνο φαίνεται πως έπαιξε σημαντικό ρόλο στη σύλληψη της ιδέας του βιβλίου αλλά και στην εξέλιξή του. Ο αναγνώστης νιώθει ότι ο ρυθμός γίνεται πιο στακάτος και έντονος, από τη στιγμή που η Κλάουντια πηγαίνει στο Βερολίνο. Τον ρωτάω αν συνέβη αυτό και με τον ίδιο. «Οι ήρωες πηγαίνουν και σε άλλες πόλεις, όπως το Λονδίνο ή η Νέα Υόρκη, ωστόσο το Βερολίνο συμβολίζει το πώς είναι ο κόσμος σήμερα. Μετακόμισα στο Βερολίνο όταν η Γερμανία δέχτηκε πάνω από ενάμισι εκατομμύριο Σύρους πρόσφυγες. Η κατάσταση μού θύμιζε την περίοδο που η Πούλια, η πατρίδα μου, δέχθηκε περίπου διακόσιες χιλιάδες Αλβανούς πρόσφυγες. Μιλάμε για μεγάλους αριθμούς. Συμβολίζει έναν κόσμο που βρίσκεται σε κίνηση, που αλλάζει διαρκώς. Το Βερολίνο σού δίνει την ψευδαίσθηση ότι υπάρχουν διαφορετικές ιδέες και διαφορετικές αντιλήψεις για τον κόσμο –οι οποίες μπορεί να είναι εφικτές, όπως για παράδειγμα οι οικογένειες patchwork*– ή ότι μπορούμε να ζήσουμε ειρηνικά. Πρόκειται άλλωστε για μια πολυπολιτισμική πόλη, η οποία διαρκώς αλλάζει. Υπάρχει ωστόσο και κάτι το πνευματικό σε ό,τι αφορά αυτήν την πόλη για μένα, γιατί όταν πήγα, ένιωσα ότι βρισκόταν ήδη εκεί ένα κομμάτι μου. Δεν ισχύει βέβαια με όλους αυτό. Το Βερολίνο έχει κατά κάποιον τρόπο την υπερφυσική δύναμη να πολλαπλασιάζει τα συναισθήματα, είτε πρόκειται για ευφορία, είτε για θλίψη».

Ταυτότητες, καθήκον και λογοτεχνική εξαπάτηση
Το θέμα της ανακάλυψης του εαυτού, της συνειδητοποίησης της προσωπικής ταυτότητας αλλά και του εντοπισμού των ορίων της σεξουαλικότητας είναι ένα από τα κύρια θέματα που απασχολούν την πορεία της αφήγησης, ειδικά από τη στιγμή που η Κλάουντια θα μετακομίσει στο Βερολίνο, ενώ ο Φραντσέσκο –μένοντας πίσω στην Πούλια και διατηρώντας την επικοινωνία του τηλεφωνικά μαζί της– θα καθυστερήσει να την ακολουθήσει. Η μετάβαση όμως στη μεγάλη πόλη σηματοδοτεί και για τους δύο το γύρισμα της πλάτης στον κομφορμισμό και το μεγάλο βήμα προς την προσωπική ελευθερία. Σχετικά με αυτό ο Ντεζιάτι σχολιάζει: «Στην πραγματικότητα προσπαθούν να βρουν έναν νέο δρόμο, και σωματικά και ψυχικά, αλλά όχι να εναντιωθούν σε κάτι, δεν είναι αυτός ο σκοπός. Και οι δυο, τόσο η Κλαούντια όσο και ο Φραντσέσκο, είναι αντικομφορμιστές, ωστόσο οι spatriatoi (λέξη που στη διάλεκτο του Ντεζιάτι σημαίνει εκπατρισμένοι αλλά και ρευστοί, ασυμβίβατοι) δεν πηγαίνουν ενάντια σε κάτι, απλώς κινούνται ελεύθερα, ανάλογα με τις επιθυμίες τους. Αυτό είναι απόλυτα ανθρώπινο, το να θέλουμε δηλαδή να ικανοποιήσουμε τις επιθυμίες μας και τις φιλοδοξίες ανάλογα και με τα όρια που υπάρχουν στη ζωή μας. Περισσότερο από ύμνο για την ελευθερία, θα το χαρακτήριζα διήγημα συνειδητοποίησης των ηρώων. Ένα ταξίδι ταυτότητας των πρωταγωνιστών προς κάτι το διαφορετικό, που το αντιλαμβάνονται, το αποκωδικοποιούν και το ανακαλύπτουν σταδιακά, λίγο λίγο κάθε μέρα, που πρώτη το αντιλαμβάνεται η Κλάουντια και ο Φραντσέσκο την ακολουθεί».

Τον ρωτάω αν –εντάσσοντας στο βιβλίο την ιδέα της ανακάλυψης εαυτού, ταυτότητας και σεξουαλικότητας– θεωρεί χρέος ενός συγγραφέα να ασκεί μια τρόπον τινά συνηγορία υπέρ των ζητημάτων αυτών μέσω της γραφής. Είναι κάθετος. «Δεν πιστεύω σε κανένα καθήκον. Πιστεύω στην έμπνευση και στην αυθεντικότητα. Ως αναγνώστης απεχθάνομαι τη συνειδητοποίηση ότι ο συγγραφέας με εξαπατά. Δεν μπορείς να σκέφτεσαι από πριν τι θα ήθελε να διαβάσει ο αναγνώστης, ώστε να του το σερβίρεις. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη εξαπάτηση στη λογοτεχνία». 

Η αγάπη
«Στους “Ασυμβίβαστους” εν πολλοίς αφηγούμαι γενικά τον έρωτα και την αγάπη. Αλλά θέλω να σταθώ σε αυτό. Στη διάλεκτο της περιοχής μου, η λέξη αγάπη δεν υπάρχει, δεν υπάρχει μια λέξη που να υποδηλώνει την ερωτική αγάπη. Αντίθετα, υπάρχει ένα συνώνυμο της γεύσης που έχει το ώριμο φρούτο, όταν είναι έτοιμο να καταναλωθεί στη μέγιστη πληρότητά του. Και μόνο που δεν υπάρχει η λέξη στη διάλεκτο, αυτό από μόνο του είναι ανησυχητικό. Έτσι, λοιπόν, βλέπουμε τον δεσμό της πληρότητας μεταξύ των δύο πρωταγωνιστών, γιατί όταν είναι μαζί είναι πραγματικά ελεύθεροι να είναι ο εαυτός τους. Αυτή είναι και η προσωπική μου φιλοδοξία: να βρεθώ σε μια αντίστοιχη κατάσταση, που να είμαι πραγματικά ο εαυτός μου και να νιώθω αυτήν την αγάπη, αυτή τη γεύση, της πληρότητας» καταλήγει ο Ντεζιάτι.

*«Patchwork» σημαίνει κομμάτια υφάσματος που ράβονται μαζί. Ο όρος δηλώνει τη νέα οικογένεια που δημιουργείται από γονείς που έχουν χωρίσει και τα παιδιά τους (αν έχουν).