Ο Θανάσης Χονδρός, η Αλεξάνδρα Κατσιάνη και η ποιητική συλλογή «Στο μεταξύ κάτι μου διέφυγε»

«Ο Θανάσης Χονδρός γεννήθηκε το 1953 στη Θεσσαλονίκη. Η Αλεξάνδρα Κατσιάνη γεννήθηκε το 1954 στη Σιάτιστα. Συναντήθηκαν το 1973. Από το 1974 συντονίζουν τη συμπεριφορά τους». Αυτό είναι ένα λιτό βιογραφικό και για την ακρίβεια ήταν, είναι και θα είναι το λακωνικά «επίσημο» βιογραφικό ενός ζευγαριού εκπαιδευτικών και καλλιτεχνών που, συνταξιοδοτημένοι σήμερα και από τις δυο παραπάνω ιδιότητες (για τη δεύτερη πολύ αμφιβάλλω, αλλά αν δηλώνουν έτσι…), συνεχίζουν να περιπολούν τους δρόμους της Θεσσαλονίκης.

Φλανέρ περιπατητές στην πόλη που φιλοξένησε τις δράσεις τους, διασχίζοντας επώνυμα ή ανώνυμα τοπόσημα από όπου άντλησαν ιδέες και πραγματοποίησαν τις δράσεις τους, οι Χονδρός - Κατσιάνη δεν έπαψαν ποτέ να κυκλοφορούν εντός της φαντασμαγορίας μιας Θεσσαλονίκης άσχημης, βρόμικης μα και την ίδια στιγμή εξόχως γοητευτικής και συναρπαστικής για όλα τα καταστασιακώς εξασκημένα και σκανδαλιάρικα βλέμματα. Προηγουμένως, χρησιμοποίησα τη λέξη «δράσεις» και όχι τον μοδάτο όρο «οι Χονδρός - Κατσιάνη επιτέλεσαν τις δράσεις τους», γιατί επιθυμώ αναμεταξύ μας να παραμείνουμε καλοί φίλοι, έχω δηλαδή την εντύπωση πως ο όρος «επιτέλεση» θα τους ακουστεί σαν προσβολή. Βλέπετε, σε όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής τους πρακτικής, το ντουέτο δεν έδρασαν ποτέ με την επιθυμία της σπουδαιοφανούς αναγνώρισης, την οποία προσδίδει στους καταλόγους ή τα άρθρα η αρλουμπίστικα ακαταλαβίστικη (επί τούτου το κάνουν θεωρώ) γλώσσα της πλειοψηφίας των επιμελητών τέχνης.

Μπορεί οι δράσεις των Χονδρός - Κατσιάνη να υποστηρίζονταν από προφορικά ή γραπτά κείμενα, που συνδυαστικά με τη σωματική παρουσία στα έργα τους παρέπεμπαν εννοιολογικά στη φιλοσοφία, τη μουσική και την αρχιτεκτονική, μέχρι την πολιτική και την κοινωνιολογία, πάντα όμως φρόντιζαν το πνεύμα και η καλλιτεχνία τους να αρχίζει και να τελειώνει στο ταπεινό πεδίο της πραγματικότητας όπως την ορίζει η καθημερινή ζωή. Πολλά χρόνια πριν το τραγούδι «Common People» των Pulp, ο Θανάσης Χονδρός και η Αλεξάνδρα Κατσιάνη, κινούμενοι πάντα εντός του δημόσιου πλαισίου της πόλης αλλά και σε ιδιωτικούς χώρους, διέσπειραν αθωότητα, αφέλεια, ευαισθησία και θύλακες διαλόγου, όπου, πίσω από την εμμονικά μη- κουλτουρέ δράση τους, αυτό που αναδυόταν ήταν το αρχετυπικά μεγαλειώδες του dada, της arte povera,και του punk rock, για να θυμηθώ τις περίφημες Χειρονομίες τους, τα Σεμινάρια Επιστημονικού Αλληθωρισμού και Εφαρμοσμένης Ανίας: Ουρανός. 

Το Δημοσιοϋπαλληλικό Ρετιρέ, η Άλλη Πόλη και η συνεχής ρομαντική -πίσω από την εσχατολογική της βάση- ρήση πως τα πάντα βρίσκονται σε ρευστότητα, εκτός από τη σιγουριά της Fox Base Alpha του ζεύγους, το διαμέρισμά τους δηλαδή στην οδό Κωνσταντίνου Μελενίκου 34, αστραπιαία, φευγαλέα αλλά και επαναλαμβανόμενα παρήγαν εντός της Θεσσαλονίκης, κατά βάση, που φιλοξένησε τις δράσεις τους μια αστική ποίηση φτιαγμένη από λέξεις και πράξεις. Αυτά έτσι, εν είδει μιας νοσταλγικής ματιάς, ενός σεβασμού και μιας αγάπης που τρέφω στο ζευγάρι τους και με πλημμυρίζουν κάθε φορά που τρακάρουμε στην πόλη, είτε στα μισοτελειωμένα έργα του μετρό, είτε στο καφέ Elyti, καλή ώρα που ανταμώσαμε για να μου προσφέρουν ένα αντίτυπο της συλλογής «Στο μεταξύ κάτι μου διέφυγε - ένα ποίημα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις οίκοι (με μια ψιλή και οξεία). Λέω: Θα σας φωτογραφήσω. Λένε: Εντάξει. Σκέφτομαι: Μερικές ερωτήσεις, μερικές απαντήσεις και στο ενδιάμεσο μερικά από τα ποιήματά τους. Και ορίστε τα συγκινητικά αυτά πλάσματα, όπως και άλλη μια ολόψυχη κατάθεση αγάπης και απίστευα μεγάλων αποθεμάτων σεβασμού που τρέφω για κάθε πτυχή της ιστορίας του έργου τους αλλά και το εξίσου δημιουργικό παρόν τους. 

Νεκρή φύση

Ακόμη κι όταν
μεταμφιέζεται σε γκρίζο,
το γαλάζιο
δεν χάνει την ευρυχωρία του.

Στο μεταξύ, επειδή κάτι ή πολλά μου διέφυγαν, σας ρωτώ για να μάθω, εάν ξέρετε φυσικά να μου πείτε, τι διάολο έπαθε η Θεσσαλονίκη. Κυκλοφορώντας, παρατηρώ, βιώνω και εισπράττω μια αφόρητη γκρίνια, δικαιολογημένη εν πολλοίς και εφ’ όλης. Γνωρίζω πως ανέκαθεν οι βόρειοι ήμασταν γκρινιάρηδες, αλλά ξεφύγαμε. Εσείς πώς την παλεύετε τόσα χρόνια και γιατί επιμένετε να ζείτε εδώ; Πού έχετε την αίσθηση ότι ζείτε; Σε μια βαλκανική ή μια ευρωπαϊκή μητρόπολη; Ως συνταξιούχοι εκπαιδευτικοί, απορώ πως δεν ξενιτευτήκατε σε χωριό ή λαγκάδα μακριά από τη Θεσσαλονίκη. 
Διαβάζουμε διάφορα δημοσιεύματα για τις δυσάρεστες επιπτώσεις του εγκλεισμού λόγω κορωνοϊού στα παιδιά και τους έφηβους, εμείς μπορούμε να σου πούμε για τις επιπτώσεις στους ηλικιωμένους. Άλλαξαν οι συνήθειές μας. Περπατάμε πολύ λιγότερο σε σύγκριση με το παρελθόν και κυρίως τις πρωινές ώρες. Έτσι, δεν μπορούμε να πούμε ότι έχουμε μια ευρεία εικόνα της πόλης. Από τις λίγες εξόδους μας όμως θα θέλαμε να επισημάνουμε την ύπαρξη κάποιων εστιών, όπως ο Ορατός, το Πικάπ, το Pheno, που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον συνδυάζοντας συναυλίες, εικαστικά, προβολές, εκδόσεις, συζητήσεις, μπαρ… Και πρέπει, όπως ακούμε, να είναι πολλές περισσότερες αυτές οι ενδιαφέρουσες εστίες, αλλά, είπαμε, κυκλοφορούμε λίγο. Συνδυαστικές δραστηριότητες είχε παλιά βέβαια ο Μύλος, αλλά τα μεγέθη είναι που κάνουν τη διαφορά. Οι σημερινοί χώροι είναι μικροί, συνεπώς πιο άμεσοι και ευκίνητοι. Θετικό στοιχείο είναι και η διασπορά τους. Κατά τ’ άλλα, αυτό που μπορούμε να πούμε για την πόλη είναι ότι είναι βρόμικη.

Σημειώσεις

Τυλίχτηκα σφιχτά, 
το κρύο επέστρεψε δριμύ,
μια ευεργετική χαρά, 
όταν δεν μπορείς 
να βρεις νέους φίλους
και τους παλιούς
από καιρό
έχεις χάσει.

Φευ και δυστυχώς, αλλά χωρίς να διαθέτει τίποτα από τα καλά της Αθήνας, η πόλη έχει κοπιάρει όλες τις παθογένειές της: βρόμα, κυκλοφοριακή συμφόρηση, ωχαδελφίστικη αδιαφορία και κατάσταση ΚΔΩΑ (Κτηνώδης Δύναμη, Ωγκώδης Άγνοια), όπως θα αναγνώριζε και ο Πιτ Κουτρουμπούσης. Δεδομένου πως σε κάποιες παλαιότερες δημοτικές εκλογές σχηματίσατε τον εκλεκτό συνδυασμό Θεσσαλονίκη, Ίδια Πόλη, αν και την τελική στιγμή αποσυρθήκατε, υπάρχει περίπτωση να σας ξαναδούμε, πάντα με εκλεκτή ομήγυρη, να συμμετέχετε στην προσπάθεια διάσωσης της πόλης;
Οι καιροί αλλάζουν δραματικά. Να σκεφτείς, ορισμένοι από την ομήγυρη της Ίδιας Πόλης έχουμε μεταξύ μας διαμετρικά αντίθετες απόψεις για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, τέτοιες που αποκλείουν συνεργασίες. Από την άλλη μεριά, όταν επαναλαμβάνεις μια δραστηριότητα, υπάρχει ο κίνδυνος να καταλήξει καρικατούρα. Αλλά και το 1998, με την Ίδια Πόλη, θα πρέπει να πούμε ότι το μεγαλύτερο μέρος των προεκλογικών δράσεων και των ανακοινώσεών μας έμεινε αδημοσίευτο. Δεν τη λες πετυχημένη απόπειρα. Ακόμη κι αν θέλαμε να κάνουμε κάτι τέτοιο, οι παρεμβάσεις μεγάλης κλίμακας, που εκτείνονται σε χώρο και χρόνο, απαιτούν πολλή ενέργεια που εμείς δεν διαθέτουμε. Είμαστε εξαντλημένοι από την προσπάθεια διάσωσης της πολυκατοικίας μας, επιφορτισμένοι με το θλιβερό καθήκον συγκέντρωσης των κοινοχρήστων. 

Μου διέφυγαν επίσης λόγω της μακροσκελούς απουσίας μου και τα καθέκαστα με την ίδρυση του εκδοτικού οίκου Οίκοι στον οποίο προβήκατε. Πόσες είναι οι ως τώρα κυκλοφορίες, γιατί τον δημιουργήσατε, ποιο το μανιφέστο του, τι διακονεί, με ποια κριτήρια και ποιους εκδίδει, και φυσικά πώς μπορεί ο αναγνώστης να προμηθευτεί τα βιβλία σας; Φίλη μου, που σας έψαξε όταν της απήγγειλα κάποιους στίχους από το δωρεάν αντίτυπό μου, έτρεξε στον Ιανό αλλά εις μάτην…
Με το επίρρημα οίκοι με ψιλή κι οξεία, δηλαδή στο σπίτι, είχαμε κάνει οικογενειακώς κάποια μικρά βίντεο, που τα ανεβάζαμε στο φέισμπουκ. Ήταν το όνομα για τα οικογενειακά μας παιχνίδια γενικώς. Εδώ ένα δείγμα με τον ποιητή Σταύρο Βαβούρη να απαγγέλλει https://vimeo.com/133968897. Με την πάροδο του χρόνου προέκυψαν πιο εξειδικευμένες ονομασίες. Πρώτα δημιουργήθηκε η δρομική ομάδα Ανώνυμοι Ορθολογιστές, με την οποία παίρνουμε μέρος κυρίως σε ορεινούς αγώνες μεγάλων αποστάσεων. Το όνομα οίκοι2310 το χρησιμοποιούμε για τα ηχητικά κομμάτια που ανεβάζουμε στο bandcamp. Να, εδώ https://oikoi2310.bandcamp.com/. Και τα παιδιά μας αποφάσισαν το 2018 την ίδρυση των εκδόσεων οίκοι. Για ποιο λόγο; Κάποιος άλλος σκοπός πέρα απ’ την απόλαυση του παιχνιδιού; Ειλικρινά δεν θυμόμαστε. Εκδόθηκαν εφτά βιβλιαράκια, τα πέντε με κείμενα των δυο μας. Ένα με τις ομιλίες μιας εκδήλωσης, κι ένα, με τίτλο Τα συνέδρια ως αισθητική εμπειρία, με περιλήψεις πλασματικών συνεδρίων. Σ’ αυτά τα δύο συμμετείχε πολύς κόσμος. Πρόθεση ήταν να βγει άλλο ένα βιβλίο πλασματικών συνεδρίων, αλλά προέκυψε ο κορωνοϊός, οπότε πολλά τηλεσυνέδρια έμοιαζαν με τα δικά μας, και δεν το προχωρήσαμε. Όποιος δεν μας βρίσκει εκεί που ψάχνει, μπορεί να μας στείλει ένα μήνυμα στο oikoi2310@gmail.com.

Τραγούδι με ξεχασμένο σκοπό

Για ποιον δουλεύει
το ηλιοβασίλεμα;
Πίσω ποιον κρύβει;

Μου διαφεύγει επίσης το γιατί η «αρμολόγηση» των λέξεων-στίχων-χάικου σκέψεων, ενώ εντός των σελίδων φιλοξενούνται σε ενότητες όπως Στιγμιότυπο, Τραγούδι με ξεχασμένο σκοπό, Σημειώσεις, Καθώς λένε, Απ’ το παράθυρο, Νεκρή φύση, εκτός, στο εξώφυλλο, υπάρχει η σήμανση Ένα ποίημα… Πολλά ποιήματα τελικά ή ένα;
Είναι ένα ποίημα σε θραύσματα που δεν είναι άτακτα, επειδή υπάρχουν ρυθμοί και μοτίβα. Ένα ποίημα από μικροπράγματα που μας διαφεύγουν ενώ συζητούμε με τον καφέ μας.

Τα παραπάνω είναι μερικά λίγα μόνο από τα πολλά που μου διαφεύγουν και τα οποία θα σας τα ρωτήσω αργότερα, γιατί τώρα το σημαντικό είναι να μάθω αν ο εκδοτικός οίκος οίκοι θα συμμετάσχει στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου τον Μάιο, που φέτος για τιμώμενη χώρα θα έχει την Αμερική, ή σκοπεύει να παραταχθεί και αυτός στην υπαίθρια έκθεση βιβλίου με τις άσπρες τέντες στην παραλία, τότε που ως γνωστό βρέχει συνεχώς για να θεριεύει ο θρύλος που θέλει τη Θεσσαλονίκη να πνίγει καταρρακτωδώς τις τέχνες και να μην τα πολυπάει τα γράμματα…
Εμείς στο σπίτι, οίκοι… Αυτές οι εκθέσεις δεν είναι για χειροποίητες εκδόσεις. Αντίθετα διαβάζουμε ότι γίνονται κατά καιρούς εκδηλώσεις με φανζίν και μικροεκδόσεις στην Αθήνα. Σε κάτι τέτοιο (αν καταλαβαίνουμε σωστά αυτό που συμβαίνει), θα μας άρεσε να πάρουμε μέρος.

Σημειώσεις

Παρελθόν ονομάζεται
Η τραυματική συνειδητοποίηση
ότι
ως ιδιοσυγκρασία
ανήκεις στη λογοτεχνία
κι όχι στην πραγματικότητα.

Επιστροφή στα πεπραγμένα σας, στις εκατοντάδες πρότερες καλλιτεχνικές ζωές, ας τις αποκαλέσω, τότε που εκτός από ενεργοί εκπαιδευτικοί δρούσατε και ως ενεργοί καλλιτέχνες. Προσωπικά πάντα, νοσταλγώ τα χρόνια του Δημοσιοϋπαλληλικού Ρετιρέ, την Άλλη Πόλη, τις περφόρμανς, τις δράσεις, τα καταστασιακά υπέροχα χάπενιγκ, το τροχόσπιτο - Κέντρο Ερευνών για τον Προσδιορισμό της Ευτυχίας, το ανοιχτό σπίτι στη Μελενίκου (open studio πριν πλακώσουν τα open studios), τα έντυπα-μπροσούρες σας και τις παρέες και τους συνδημιουργούς με τους οποίους συμπορευτήκατε εκτός από τα σόλο σας. Σνιφ, σνιφ και αλήθεια: γιατί αναστείλατε «δραστηριότητες»;
Το ερώτημα μπορεί να αντιστραφεί: Τι γυρεύατε στις εικαστικές δραστηριότητες, εσείς, δύο φιλόλογοι; Τέλη της δεκαετίας του ’70 αναγνωρίσαμε στις εικαστικές τέχνες ένα πλαίσιο αναφοράς απελευθερωτικό, που δεχόταν να φιλοξενήσει συμπεριφορές οι οποίες δεν θα γίνονταν αλλιώς ανεκτές. Με τον καιρό και μ’ όλες τις ραγδαίες αλλαγές που συνέβησαν και συμβαίνουν θεωρούμε ότι η τέχνη ως πλαίσιο αναφοράς αλλοτριώνει, επειδή ό,τι προβάλλεται ως έργο γίνεται εκ των προτέρων αποδεκτό. Μας πήρε πολλά χρόνια για να το χωνέψουμε και να αποσυρθούμε από την εικαστική δραστηριότητα το 2004.

Κάτι όμως που σας αφορά θα συμβεί στην κεντρική σκηνή της φετινής Μπιενάλε: στο κεντρικό της πρόγραμμα, που έρχεται τον Μάρτιο, ανακοινώθηκε η συμμετοχή σας. Μπορώ να μάθω τι θα παρουσιάσετε, όπως και αν τυχόν η συμμετοχή σας σηματοδοτεί μια πιθανότητα ολικής επιστροφής στη δράση; 
Ναι, η γλώσσα δημιουργεί προβλήματα… Ανακοινώθηκε η συμμετοχή μας, αλλά το ρήμα συμμετέχω, πέρα από την ενέργεια, δηλώνει και κάποια συνεννόηση, κάποια συνέργεια με άλλους μετέχοντες. Όμως για την έκθεση αυτή οι επιμελήτριες επέλεξαν κάποια έργα μας συμβατά με το σκεπτικό τους για τη διοργάνωση. Εμείς δεν κάναμε τίποτε ιδιαίτερο. Πρόκειται δηλαδή, σε ό,τι μας αφορά, για ένα ωραίο μνημόσυνο. Διότι τα μνημόσυνα δεν είναι τα κόλλυβα και οι τυπικότητες, αλλά το αναδυόμενο παρελθόν που αποσπασματικά μιλά για τους απόντες, όπως τώρα για μας που απέχουμε από το 2004 από την εικαστική δημιουργία. Και είναι ωραίο το μνημόσυνο αυτό, επειδή εμείς είμαστε ακόμη ζωντανοί και θα έχουμε τη δυνατότητα να δούμε αν και πώς λειτουργούν αυτά τα έργα μετά τόσα χρόνια. Περιμένουμε χαρούμενοι και περίεργοι ευχαριστώντας τη Μαρία-Θάλεια Καρρά και τη Φωτεινή Σαλβαρίδη που μας έδωσαν αυτή την ευκαιρία.