Γκρέγκορ Γκογκ: Ο Βασιλιάς των Πλανόβιων ήταν ένας επαναστάτης με αιτία

«Εκεί που τελειώνει ο αστός, αρχίζει ο παράδεισος» έλεγε ο Γκρέγκορ Γκογκ και γι’ αυτό κι ο νόμος στράβωνε και έβαζε τα δυνατά του για να τον φιμώσει. Εξού και πριν μπω στο θέμα τoυ graphic novel, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΚΨΜ, και δεν είναι άλλο από την εξιστόρηση του πολυτάραχου βίου και της επαναστατικής πολιτείας του, ας παραθέσω συνοπτικά ένα ξεχασμένο κεφάλαιο από τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης και μια από τις πιο διάσημες ιστορίες-σκηνές της ζωής ενός τυπάρα, όχι τόσο γνωστού όπως οι Ρόζα Λούξεμπουργκ και Καρλ Λίμπκνχεντ, φερειπείν, αλλά το ίδιο ένθερμου, φλογερού και επιδραστικού για το πολιτικό κλίμα της εποχής εκείνης. Μια ιστορία που διαδραματίζεται το 1929 στη Στουτγκάρδη και τη συνοικία της Πεντηκοστής. 

Αχός βαρύς ακούγεται και ξύλο πολύ θα πέσει, καθώς η αστυνομία στήνει οδοφράγματα και τα μαγαζιά της πόλης ξεπουλούν κάθε διαθέσιμο λουκέτο, προκειμένου οι αστοί να διπλοκλειδώσουν και να περισώσουν ό,τι μπορούν από το πλιάτσικο, για το οποίο πολλοί δημοσιογράφοι του Τύπου της εποχής διατείνονται πως νομοτελειακά είναι θέμα χρόνου να συμβεί. Γιατί η ιδέα του Γκρέγκορ Γκογκ, γνωστού σε κάθε γωνιά της Γερμανίας ως «Βασιλιά των Πλανόβιων», να συγκεντρώσει από 21 έως και 23 Μαΐου όλους τους περιπλανώμενους και φτωχοποιημένους προλετάριους που ζούσαν στον δρόμο, γυναίκες και άντρες, σε ένα Διεθνές Συνέδριο Πλανόβιας Πάλης, ήταν αναμενόμενο πως θα έσπερνε τρόμο και ταραχή στις Αρχές.

Ας μην ξεχνάμε πως εκείνη την εποχή στους δρόμους της ταπεινωμένης και ηττημένης Γερμανίας του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, περιφέρονται ζώντας ως νομάδες μισό και κάτι εκατομμύριο άστεγοι εργάτες που αναλώνονται σε δουλειές «μέρα με τη μέρα», φτωχοί, χωρίς ασφάλιση και καμιά περίθαλψη, ενώ η φυματίωση θέριζε. Εργάτες περιφερόμενοι χωρίς συγκεκριμένο τόπο διαμονής, ψυχές χωρίς στον ήλιο μοίρα. Αυτοί οι παρίες, όμως, ήταν και οι αναγνώστες του πρώτου ευρωπαϊκού περιοδικού δρόμου ονόματι «Ο Αλήτης». Ήταν το τάργκετ γκρουπ στο οποίο στόχευε ο Γκογκ ως αρχισυντάκτης μιας εντυπωσιακής ύλης που περιελάμβανε συμβουλές για τη ζωή στον δρόμο, πολιτικά δοκίμια, ποίηση, ζωγραφική και θέματα ταξιδιωτικού ενδιαφέροντος. Ήταν ένα ταπεινό έντυπο που δεν προοριζόταν για ψαγμένους αστούς ταξιδευτές, αλλά για περιπλανώμενους προλετάριους και ρεμάλια-ρέμπελους που ξόδευαν το είναι τους στους (άγριους) πέντε δρόμους. Κόστιζε τριάντα πένες το κάθε τεύχος, «αλλά για εσάς που ζείτε στον δρόμο δεν κοστίζει τίποτα απολύτως» έκανε την πλάκα του ο Γκογκ, μοιράζοντάς το στους πένητες δωρεάν. «Ο Αλήτης» ήταν ένα ελευθεριακό φρι πρές στην καρδιά της ταραγμένης Ευρώπης και ο Γκογκ, που θα συναντήσετε σε αυτό το graphic novel, είναι ένας θυμωμένος άνθρωπος με στόχο ένα ταγκ αντίστοιχο με εκείνο της Σοβιετικής επανάστασης: Πλανόβιοι όλων των Εθνών, ενωθείτε.

Ας επιστρέψουμε και πάλι στη Στουτγκάρδη του 1929, στην εξέδρα όπου ο ήρωάς μας ανεβαίνει για να εκφωνήσει τον «Πανηγυρικό» του, ενώπιον ενός πλήθους εξακοσίων «Αλητών», που, παρά τα μπλόκα, τα οδοφράγματα, τον αποκλεισμό της πόλης από τις δυνάμεις καταστολής, τη βία και την ταραχή, κατάφερε να συγκεντρωθεί από κάθε άκρη της χώρας για να τον ακούσει. «Αυτή η κομψή και καλοδιατηρημένη πόλη δεν ενθουσιάζεται από την ιδέα της μάζωξης των χιλιάδων τεμπέληδων κυνηγών έστω και μιας χαλασμένης φέτας μπέικον, αυτούς τους κουρελήδες που σαν πανάσχημη ταπετσαρία ασχημαίνουν τους δρόμους της πανέμορφης πόλης μας, σκορπώντας τρόμο σε ντόπιους κάτοικους και ξένους επισκέπτες» έγραφε την παραμονή η εφημερίδα BZ At Noon, ενώ η ομοϊδεάτισσα Schwabische Mercur πριμοδοτούσε προτρέποντας: «Τι κρίμα να μην επιτρέπεται το λαστιχένιο ρόπαλο στο κεφάλι ως η μόνη ενδεδειγμένη θεραπεία σε τέτοιες περιπτώσεις ψυχικής ρύπανσης».

Εντούτοις ο Γκογκ κατάφερε να πει αυτά που ήθελε και να περάσει τη «γραμμή». Κηρύσσοντας ως πολιτική θέση και στάση ζωής την «εφ’ όρου ζωής γενική απεργία», ο λόγος που εκφώνησε σε εκείνη τη σύναξη του Κονγκρέσου της Αλητείας ήταν ένα αναρχοκόκκινο μανιφέστο που την επόμενη μέρα έκανε τον συγγραφέα Μαξίμ Γκόρκι να του αποστείλει τους πιο θερμούς τηλεγραφικούς χαιρετισμούς του από τη λενινιστική Ρωσία. Παραθέτω ένα απόσπασμα σε ελεύθερη μετάφραση, όπως μπορείτε να το διαβάσετε στους ιντερνετικούς The Limited Times: «Περισσότερο και από έναν επαναστάτη, αδέλφια και αδελφές μου, ο πελάτης-καταναλωτής είναι αυτός που είναι πιο επικίνδυνος για το σύστημα. Γι’ αυτό και κηρύσσω τη γενική μας απεργία, την απεργία μας εφ’ όρου ζωής, τη διά βίου γενική απεργία και την αποχή μας από την κατανάλωση, αφού μέσω μιας τέτοιας γενικής απεργίας - συνειδητής αντικαταναλωτικής στάσης θα κλονιστεί και θα καταρρεύσει αυτή η καπιταλιστική, χριστιανική και ιμπεριαλιστική κοινωνία. Γι’ αυτό και δηλώνουμε συνειδητά τεμπέληδες και περιπλανώμενοι, ναι, εμείς οι αλήτες διατρανώνουμε με τον πιο φλογερό τρόπο την πεποίθησή μας πως πίσω από αυτό το κράτος, που μοιάζει με νύχτα σκοτεινή, κρύβεται ένας άλλος πιο φωτεινός κόσμος, χωρίς σύνορα και καταπίεση. Όλα τα βάσανά μας προέρχονται από τα σύνορα. Αυτά τα τεχνητά δημιουργήματα, τα σύνορα, υπάρχουν μόνο στα χαρτιά. Γι’ αυτό και εμείς οι Πλανόδιοι δεν τα αναγνωρίζουμε, ούτε αυτά, ούτε τα έθνη. Θέλησή μας είναι να τα καταργήσουμε». 

Η «Αδελφότητα των Πλανόδιων» ιδρύθηκε δύο χρόνια νωρίτερα, πριν το Συνέδριο (ας το πω) της Στουτγκάρδης», το 1927, όταν ο Γκογκ, πολυτεχνίτης και ερημοσπίτης ναυτικός, κηπουρός, στρατιώτης στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, συγγραφέας και ακτιβιστής, που συνδεόταν πολιτικά με τον αναρχοσυνδικαλισμό και την Ένωση Ελεύθερων Εργατών Γερμανίας, αποφάσισε να δράσει και να συντονίσει το προλεταριάτο, με στόχο την αλληλεγγύη μεταξύ των αστέγων, αλλά και την υπονόμευση ή ακόμα και την ανατροπή της καπιταλιστικής Γερμανίας. Επηρεασμένος από τον Ντοστογιέφσκι, τον Μπακούνιν, τον Τολστόι και τον Κροπότκιν, ο Γκογκ δημιούργησε την «Αδελφότητα των Πλανόβιων», με στόχο την δημιουργία ενός «κλαμπ» όπου όλοι οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως καταγωγής, χρώματος ή σεξουαλικού προσανατολισμού, θα θεωρούνταν αδελφές και αδελφοί μεταξύ τους. Μια οργάνωση που τα μέλη της τάσσονταν αλληλέγγυα στους ομοφυλόφιλους και τους τσιγγάνους, απέρριπταν τους πολέμους με την ίδια απαρέγκλιτη πίστη με την οποία απέρριπταν τα σύνορα μεταξύ κρατών αλλά και θα πάλευαν για την κατάργηση κάθε είδους αυταρχικής ιεραρχίας. Μια ζωή στον δρόμο, μια ζωή στα κινήματα, μια ζωή (για να χρησιμοποιήσω και ένα καταστασιακό σύνθημα του μισού σχεδόν αιώνα αργότερα Γαλλικού Μάη) υγεία, κάβλα και επανάσταση, μιας και από μικρός ο Γκρέγκορ Γκογκ σε αυτά στρατεύτηκε και για τέτοια πολέμησε. 

Ο Βασιλιάς των Πλανόβιων
Ο Γκέγκορ Γκογκ και η αδελφότητά του, η βιογραφία του δηλαδή σε μορφή κόμικς με τίτλο «Ο Βασιλιάς των Πλανόβιων» βασίζεται στη μακροσκελή έρευνα του Αρχείου της Ακαδημίας Τεχνών του Βερολίνου, εκεί όπου φυλάσσεται το έργο που άφησε πίσω του ο επαναστάτης με αιτία, αυτή η ανυπότακτη, ελευθεριακή και ταξιδιάρα ψυχή. Εν τάχει , όσοι το διαβάσετε, θα τον παρακολουθήσετε να γεννιέται στις 7 Νοεμβρίου 1891 στην πρωσική πόλη Σβερίν, δίπλα στον ποταμό Βάρτα -σημερινή Σκβίρζινα της Πολωνίας. Γιος μιας υπηρέτριας και ενός ξυλουργού, στα είκοσι και κάτι του, όταν ξέσπασε ο Α ́ Παγκόσμιος Πόλεμος το 1914, ο Γκογκ επιστρατεύτηκε και ύστερα από τη συμμετοχή του σε ανταρσία το 1917 (όχι άλλα αέρια μουστάρδας, ειρήνη τώρα), εξέτισε φυλάκιση και μετά εργάστηκε σαν κηπουρός στο Πφόρτσχαϊμ, στο Μόναχο και στη Στουτγκάρδη.

Το 1918 έλαβε μέρος στη Νοεμβριανή Επανάσταση των ναυτών και την ίδια περίοδο ίδρυσε μαζί με ομοϊδεάτες του αναρχικούς την «Κομμούνα του Πράσινου Δρόμου» στην πόλη Μπαντ Ούραχ, είκοσι τέσσερα χιλιόμετρα έξω από το Ρόιτλιν στο Μπάντεν Βίρτεμπεργκ. Εδώ είναι που για πρώτη φορά ο Γκογκ κάνει πράξη την ουτοπία, αφού στο αυτοδιαχειριστικό πείραμα που στήνει με τους συντρόφους του, οι συμμετέχοντες εξασφαλίζουν τροφή και προς το ζην καλλιεργώντας πατάτες και φασόλια, κάνουν μπάνιο γυμνοί στο ποτάμι προκαλώντας τα δημόσια ήθη και διοργανώνουν πολιτικές συζητήσεις αναστατώνοντας την ντόπια συντήρηση με αυτές τις αλά «Μικρή Κόκκινη Μόσχα», όπως οι φιλήσυχοι νοικοκυραίοι καταγγέλουν τις δράσεις τους. Το 1928 κυκλοφορεί το πρώτο βιβλίο του με τίτλο Πρελούδιο μιας φιλοσοφίας των δρόμων (Vorspiel zu einer Philosophie der Landstraße) και μότο: «Καλύτερα μια ζωή καταδικασμένος σε θεοκατάρατη ζωή στον βούρκο, παρά έστω και για μία μόνο μέρα αστός!».

Λυσσασμένος μια ζωή για ισότητα και δικαιοσύνη, τον Ιούλιο του 1930, ο Γκογκ ταξίδεψε στη Σοβιετική Ένωση για να δει από κοντά και να τσεκάρει πώς πάει η επανάσταση. Μετάλλαξη; Πιθανόν: εξαιτίας του ταξιδιού αυτού, οι αναρχικές θέσεις του αντικαταστάθηκαν από κομμουνιστικές, οπότε επιστρέφοντας στην Γερμανία, που εν τω μεταξύ τελεί υπό την εξουσία των ναζί, συγκεντρώνει τα απαραίτητα χίλια μάρκα και εκδίδει την παράνομη «Süddeutsche Arbeiterzeitung» («Εφημερίδα Εργατών Νότιας Γερμανίας»), οργανώνοντας ταυτόχρονα την εύρεση κρυφών καταλυμάτων για τα κυνηγημένα μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος Βυρτεμβέργης. Τον Απρίλιο του 1933 συνελήφθη μαζί με τη γυναίκα του από τους ναζί και έμεινε πάνω από επτά μήνες κλεισμένος σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, όπου βασανίστηκε σκληρά αλλά και αρρώστησε βαριά. Το Δεκέμβριο του 1933 κατόρθωσε να διαφύγει στην Ελβετία, αλλά απελάθηκε λόγω των κόκκινων φρονημάτων του, οπότε στις 5 Ιουνίου, μετά από μια περιπετειώδη απόδραση, κατέφυγε πρώτα στο Παρίσι και στη συνέχεια κατάφερε μέσω Ρότερνταμ να φτάσει και πάλι στη Σοβιετική Ένωση.

Έζησε βιοποριζόμενος ως συγγραφέας και συνεργάτης στο γερμανικό τμήμα του ραδιοσταθμού της Μόσχας, μέχρι την επίθεση των ναζί και την υποχρεωτική εκκένωση της Μόσχας τον Οκτώβριο του 1941, τότε που κατέφυγε με την οικογένειά του στη Φεργκάνα, στο ανατολικό τμήμα του σημερινού Ουζμπεκιστάν. Πέθανε στις 7 Οκτωβρίου 1945 στην Τασκένδη, σε ηλικία πενήντα τεσσάρων ετών, έπειτα από μακρά και βαριά ασθένεια, και κηδεύτηκε στο Νεκροταφείο των Κομμουνιστών στην Τασκένδη. Για αυτήν την ανήσυχη, περιπετειώδη και ασυμβίβαστη ζωή θα διαβάσετε. 

Ας γνωρίσουμε όμως καλύτερα και τους δημιουργούς αυτής της έκδοσης- φόρο τιμής στον Αλήτη-Επαναστάτη με αιτία. Η Mπέα Ντέιβις είναι ανεξάρτητη εικονογράφος και σχεδιάστρια κόμικς και συνεργάζεται με περιοδικά και φανζίν. Σπούδασε Οπτική Επικοινωνία στη Σχολή Παραστατικών Τεχνών της Νέας Υόρκης και στη Σχολή Καλών Τεχνών «Βάισενζεε» στο Βερολίνο, όπου ζει και εργάζεται. Ο Πάτρικ Σπετ ζει και εργάζεται στο Βερολίνο ως ανεξάρτητος συγγραφέας και επιμελητής. Το 2010 αναγορεύτηκε διδάκτορας Φιλοσοφίας, ενώ στα συγγραφικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνονται κυρίως ιστορικά και κοινωνικοπολιτικά θέματα, καλή ώρα! Η μετάφραση του έργου, που υποστηρίχθηκε από το Goethe-Institut, χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας, στο πλαίσιο του προγράμματος Litrix.de, είναι της Μαριάννας Χάλαρη, ενώ η επιμέλεια είναι της Μαρίας Μαυροματάκη. Ευχαριστούμε, εκδόσεις ΚΨΜ.