Εν πλω: Η καταστροφή της Σμύρνης μέσα από τα μάτια ενός δόκιμου σημαιοφόρου του πλοίου «Έλλη»

Εκατό χρόνια μετά το τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας που είχε ως αποτέλεσμα τον ξεριζωμό του ελληνισμού της Μικράς Ασίας, οι καταθέσεις αυτοπτών μαρτύρων για τα δραματικά γεγονότα του 1922 δεν σταματούν να έρχονται στην επιφάνεια.

Ημερολόγια, επιστολές, αυτοβιογραφικές καταθέσεις φωτίζουν από μια διαφορετική γωνία τα κρίσιμα γεγονότα της περιόδου που ακολούθησε την κατάρρευση του μετώπου στο Σαγγάριο, την προέλαση του τουρκικού στρατού και την καταστροφή της Σμύρνης.

Το βιβλίο «Εν πλω: Η καταστροφή της Σμύρνης μέσα από το ημερολόγιο ενός δόκιμου σημαιοφόρου» (Εκδόσεις Κυψέλη) έρχεται να προσθέσει με ένα «ζωντανό» και ρεαλιστικό ύφος πολύτιμες πληροφορίες για τον τρόπο που οι συμμετέχοντες στη Μικρασιατική Εκστρατεία βίωσαν την εμπειρία της μάχης, του πολέμου και της Καταστροφής.

Γραμμένη από το χέρι του Αθανάσιου Παπαβασιλείου, δόκιμου σημαιοφόρου στο θρυλικό πολεμικό πλοίο «Έλλη», αυτή η «μακρά επιστολή» αποτελεί μια ξεχωριστή μαρτυρία για την τελευταία -και πιο επώδυνη φάση της ελληνικής Εκστρατείας στη Μικρά Ασία. Αποδέκτης της επιστολής, η οποία εξελίσσεται σε ένα βιωματικό ημερολόγιο, είναι η αγαπημένη του Μαρία.

Λειτουργώντας με τρόπο λυτρωτικό, ο δόκιμος σημαιοφόρος απαριθμεί ιστορικά γεγονότα και επώδυνες καταστάσεις, εκφράζοντας παράλληλα σκέψεις και προβληματισμούς πάνω στο παράλογο του πολέμου.

Στο βιβλίο «Εν πλω: Η καταστροφή της Σμύρνης μέσα από το ημερολόγιο ενός δόκιμου σημαιοφόρου» ο Αθανάσιος Παπαβασιλείου αποτυπώνει με ενάργεια τα συναισθήματα που γεννά ο πόλεμος σε έναν νέο άνθρωπο ο οποίος βιώνει την Ιστορία εν τη γενέσει της σε οριακές συνθήκες. «Ποιος θα μου το ‘λεγε εμένα, ο οποίος δεν μπορούσα ούτε σφαγμένη κότα να δω, ότι θα ‘ρχόταν η στιγμή που θα υποδεχόμουν με ιαχές χαράς κάθε πυροβολισμό, κάθε οβίδα των κανονιών μας, η οποία θα είχε ως αποτέλεσμα να σπείρει τον θάνατο, όχι σε ένα, αλλά σε πλήθος αμέτρητο από ανθρώπους; Ότι θα χαιρόμουν τόσο περισσότερο όσο τα αποτελέσματά της θα ήταν πιο καταστρεπτικά.

» Ότι θα λυπόμουν, ότι θα έσκαγα, αν καμιά φορά αστοχούσε, αν δεν σκότωνε δηλαδή, αν δεν πλήγωνε, αν δεν κατακρεουργούσε... Και όμως αυτοί που με τόσο ενθουσιασμό συνοδεύαμε τις τελευταίες τους στιγμές, μπορεί να είχαν μητέρα, η οποία να τους περίμενε. Μπορεί να είχαν γυναίκα, αρραβωνιαστικά, αδελφή, παιδιά, τα οποία να μένουν τώρα ορφανά και άστεγα στους πέντε δρόμους» αναφέρει χαρακτηριστικά.

Την εισαγωγή και ιστορική επιμέλεια έχει αναλάβει ο Κώστας Κατσάπης. Όπως αναφέρει ο καθηγητής πολιτισμικής ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και δημόσιας ιστορίας στο ΕΑΠ, πρόκειται για ένα κείμενο με «αναμφίβολες και ζηλευτές λογοτεχνικές αρετές», γεμάτο «έξοχες παρατηρήσεις», καθώς ο συντάκτης του είναι ένας άνθρωπος που κινείται διαρκώς στα όρια, ευρισκόμενος μονίμως σε «κατάσταση συναγερμού», με όλες τις αισθήσεις του σε πλήρη εγρήγορση.

Το συγκεκριμένο ημερολόγιο, όπως και άλλες μαρτυρίες πρωταγωνιστών από την «πρώτη γραμμή» της Μικρασιατικής Εκστρατείας, αποτελεί παράλληλα ένα ντοκουμέντο ανθρωπισμού. Ο συντάκτης του έρχεται αντιμέτωπος με την αποκτήνωση, καθώς βιώνει καθημερινά το απόλυτο δράμα του πολέμου, όπου η επιβίωση συνδέεται με τον θάνατο και την καταστροφή του αντιπάλου. Μέσα σε αυτές τις απάνθρωπες συνθήκες, όμως, καταφέρνει, να αντισταθεί και να διατηρήσει τελικά την ανθρωπιά και τα ουμανιστικά του αισθήματα.

Πηγή πολύτιμη τόσο για τα γεγονότα της Καταστροφής όσο και για την κατασκευή του εαυτού και τις ταυτοτικές του μεταπλάσεις, το ημερολόγιο του Αθανάσιου Παπαβασιλείου (εκδόσεις Κυψέλη) αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη, κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του μέχρι την τελευταία σελίδα.

Ποιος ήταν ο Αθανάσιος Παπαβασιλείου - Η αποστολή με το «Έλλη» στη Σμύρνη

Ο Αθανάσιος Παπαβασιλείου γεννήθηκε το 1900 στην Πάρο. Φοίτησε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και ως δόκιμος αξιωματικός έλαβε μέρος στην τελευταία φάση της Μικρασιατικής Εκστρατείας, καταγράφοντας σε ημερολόγιο την εμπειρία του από την καταστροφή της Σμύρνης και τον ξεριζωμό του μικρασιατικού ελληνισμού.

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου έλαβε την εκπαίδευση του αεροναυτίλου και συμμετείχε σε επιχειρήσεις στη νότια Γαλλία.

Μετά τη λήξη του πολέμου σταδιοδρόμησε στην πολιτική αεροπορία, αρχικά στην ΤΑΕ και κατόπιν στην Ολυμπιακή Αεροπορία. Έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών τον Οκτώβριο του 1989.

Ο Κώστας Κατσάπης (1973) διδάσκει πολιτισμική ιστορία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και δημόσια ιστορία στο ΕΑΠ. Τα ενδιαφέροντά του εστιάζονται στην κοινωνική και πολιτισμική ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου και στην ιστορία της νεολαίας.