Η Φραντζέσκα Μάνγγελ, «Οι Καθαροί» και μία ιστορία επιβίωσης

«Σε μια ολοκληρωτική κοινωνία όπου η σωματική τελειότητα αποτελεί προϋπόθεση για το δικαίωμα στην ελευθερία, οι Καθαροί πολίτες απολαμβάνουν όσα στερούνται οι υπόλοιποι. Η Κλόι, ανθρωπολόγος σε ένα κέντρο ερευνών, παλεύει για τον άνθρωπο, ενώ η αξία της ανθρώπινης ζωής ολοένα και φθίνει. Σε αυτό το απολυταρχικό περιβάλλον προστίθεται ο εφιάλτης του πολέμου. Καθώς οι σειρήνες ουρλιάζουν, τα τρόφιμα λιγοστεύουν και οι νεκροί αυξάνονται, οι αντοχές των ηρώων φτάνουν στα άκρα. Μοναδικό στήριγμα για την Κλόι στις πιο σκοτεινές ώρες η φίλη της Ντάρια. Όταν η τελευταία εξαφανίζεται, η ηρωίδα βάζει στόχο ζωής να τη βρει. Δεν φαντάζεται όμως τι την περιμένει εκεί έξω».

Το νέο μυθιστόρημα «Οι Καθαροί» που υπογράφει η Φραντζέσκα Μάνγγελ και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μίνωας σχεδόν στο finish line της χρονιάς, έχει αποσπάσει εντυπωσιακές κριτικές και στις 576 σελίδες του η ωμή γραφή της ζωντανεύει με ρεαλισμό χαρακτήρες που μπορεί να μην είναι τόσο άγνωστοι. Πώς προέκυψαν οι κόσμοι που περιγράφει, τι την οδήγησε εκεί και πώς βίωσε η ίδια αυτή τη διαδικασία; Η συγγραφέας Φραντζέσκα Μάνγγελ θέτει πολλά ερωτήματα στο τρίτο της βιβλίο. Σε αυτή τη συζήτηση δίνει απαντήσεις.

«Οι Καθαροί» είναι ένα βιβλίο για την ελευθερία και το αναφαίρετο δικαίωμα στη ζωή. Τι σας οδήγησε στη συγγραφή ενός δυστοπικού μυθιστορήματος;
Δεν θεωρώ τους Καθαρούς καθαρή δυστοπία. Περισσότερο τείνουν προς μία τρομακτική εκδοχή της πραγματικότητας, μέρος της οποίας έχει συμβεί στο παρελθόν. Όταν ξεκίνησα να πειραματίζομαι με την ιστορία, η αρχική ιδέα ήταν να γράψω ένα ιστορικό μυθιστόρημα βασισμένο σε συγκεκριμένα γεγονότα που έλαβαν χώρα στη Γερμανία του Μεσοπολέμου. Η επέλαση της πανδημίας το άλλαξε αυτό. Πήρε τους ήρωές μου και τους έριξε σε άγνωστο χρονοτόπο. Με βοήθησε να συνειδητοποιήσω πως οι συμφορές δεν ανήκουν μόνο στο παρελθόν, μπορούν πάντα να πληγώσουν το παρόν, το μέλλον μας. Η ασφάλεια και η κανονικότητα που ζούμε μπορεί να διαταραχθεί ανά πάσα στιγμή. Πλέον το γνωρίζουμε όλοι. Για αυτό και οφείλουμε να είμαστε σε επαγρύπνηση. Αυτό είναι ένα από τα πρώτα και βασικότερα μηνύματα του βιβλίου.   

Τι ανακαλείτε στη μνήμη σας από την περίοδο της συγγραφής του;
Το μεγαλύτερο μέρος του το έγραψα κατά τη διάρκεια της καραντίνας. Θυμάμαι καθαρά εκείνες τις εβδομάδες, τη φρικτή αίσθηση εγκλεισμού σε συνδυασμό με την έλλειψη ελέγχου και τον φόβο του θανάτου. Υπάρχουν σελίδες μες στο βιβλίο που τις έγραψα για να απαλλαγώ από αυτόν τον τρόμο. Για να ανασάνω. Χρησιμοποίησα τον έναν εγκλεισμό για να αποδώσω τον άλλον, εκείνον του πολέμου, που βιώνουν οι ήρωες μου. Κάτι ακόμα που έχει αποτυπωθεί έντονα στη μνήμη μου είναι η έρευνα και η ειρωνεία: Την περίοδο που έψαχνα πληροφορίες για τα εγκλήματα πολέμου, τις επιθέσεις, την επιστράτευση, τις οδηγίες αυτοπροστασίας, τα βομβαρδιστικά, τα καταφύγια, θυμάμαι πόσο μακρινά κι ανήκουστα μου φάνταζαν όλα. Έναν χρόνο αργότερα, όταν πια είχαμε περάσει στην επιμέλεια με τις εκδόσεις Μίνωας, οι ίδιες εικόνες μονοπωλούσαν πλέον τις οθόνες μας, απειλώντας και καταστρέφοντας τις ζωές των ανθρώπων δίπλα μας. Πόσο ειρωνικό, πόσο τραγικό είναι αυτό; Σαν η ανθρωπότητα να μην έχει μάθει τίποτα όλα αυτά τα χρόνια.

Πόσο καιρό χρειάστηκε να ολοκληρωθεί το νέο σας μυθιστόρημα και πότε καταλάβατε ότι φτάσατε στην τελευταία τελεία;
Δύο χρόνια. Τον πρώτο έκανα έρευνα, τον δεύτερο έγραφα. Όταν πια «η κάρτα έπεσε από την αντίθετη πλευρά», ήξερα πως είχα φτάσει στο τέλος. 

Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίσατε κατά τη διάρκεια συγγραφής του βιβλίου;
Να προσεγγίσω την αγριότητα και την απόγνωση των ηρώων. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να γράψεις για ανθρώπους που επιβιώνουν μέσα στην καταστροφή, από την ασφάλεια και τη θαλπωρή του σπιτιού σου. 

«Οι Καθαροί» έχουν αποσπάσει εντυπωσιακές κριτικές μέσα σε λίγες εβδομάδες από την κυκλοφορία τους. Πιστεύετε πως αυτό είναι το πιο δυνατό σας έργο μέχρι σήμερα;
Δυνατό δεν ξέρω. Θα έλεγα διαφορετικό. Το περιεχόμενό του διαφέρει από τα προηγούμενα βιβλία μου. Το ίδιο και η έρευνα που χρειάστηκε. Για να γράψω τους Καθαρούς έμαθα κυριολεκτικά απ’ έξω το «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος» του Πρίμο Λέβι, διάβασα ιστορικά βιβλία, είδα ντοκιμαντέρ, ζήτησα βοήθεια από φίλους καθηγητές να μου μεταφράσουν ιατρικά έγγραφα του περασμένου αιώνα, το έψαξα μέχρι τελικής πτώσης. Κι έπειτα, πήρα όλες αυτές τις πληροφορίες, τις σκόρπισα και άπλωσα πάνω τους την ψυχή μου. Υπήρχαν βράδια που ξυπνούσα μέσα στη νύχτα με κλάμα και καρδιοχτύπι για τα όσα τρομερά συνέβαιναν στους ήρωες μου.   

Μετά τη διλογία «Η Νύχτα του Σάουιν» και «Καχαραμπού» αισθανθήκατε κάποια πίεση για να επιστρέψετε εξίσου επιτυχημένα;
Μετά τη διλογία πήρα τον χρόνο μου. Δεν βιάστηκα. Δεν πιέστηκα. Δεν προσπάθησα να μείνω σταθερή σε ένα μοτίβο. Κάθισα κι έγραψα αυτό που ζητούσε η καρδιά μου. Μία ιστορία που είχα πραγματικά ανάγκη να διηγηθώ. Ένα βιβλίο που θα ήθελα σαν αναγνώστρια να διαβάσω. Έδωσα την αλήθεια μου. Κι αυτό πιστεύω το νιώθει εκείνος που το διαβάζει.  

Ποιος είναι ο ορισμός που δίνετε στην επιτυχία;
Επιτυχία για έναν καλλιτέχνη είναι να ακούς το τραγούδι του και να τραντάζεται η ψυχή σου. Να βλέπεις την ταινία του και να ταξιδεύεις. Να διαβάζεις το βιβλίο του και να ζεις μία επιπλέον ζωή. Επιτυχία είναι να χαρίζεις σε έναν άλλον άνθρωπο μία συγκίνηση, ένα συναίσθημα, μία νέα εμπειρία. 

Στο νέο σας πόνημα δίνετε μεγάλη έμφαση στο δίπολο της τελειότητας και της ατέλειας. Ποιες σκέψεις σας οδήγησαν στην ανάπτυξή του;
Ο θυμός. Θυμάμαι πως την πρώτη φορά που διάβασα για το θέμα το οποίο θίγω μέσα στο βιβλίο μου, έπαθα σοκ. Αγρίεψα. Θύμωσα πολύ. Δεν μπορούσα να το πιστέψω ότι είχαν συμβεί αυτά τα πράγματα. Οι ατέλειες ήταν και παραμένουν για μένα, η τελειότητα του κάθε ανθρώπου. Μεγάλωσα έχοντας δίπλα μου έναν άνθρωπο που με ενέπνευσε με χίλιους δυο τρόπους. Με έμαθε να ζωγραφίζω, να φτιάχνω πράγματα με τα χέρια μου, να διαβάζω βιβλία. Αυτός ο άνθρωπος, ο παππούς μου, είχε αναπηρία στο ένα του πόδι. Δεν θυμάμαι να της έδωσα ποτέ την παραμικρή σημασία. Ήταν ο ήρωας μου, η πιο σπουδαία προσωπικότητα που έχω γνωρίσει, τον θαύμαζα απεριόριστα και με όρισε ως άτομο. Αυτός λοιπόν ο άνθρωπος αν ζούσε σε άλλη χώρα και περίοδο, θα ήταν καταδικασμένος όπως ακριβώς καταδικάστηκαν τόσες ψυχές. Με πόση οργή μπορεί να σε γεμίσει αυτή η συνειδητοποίηση, αυτή η αδικία;

Πώς αναπτύσσετε νέους χαρακτήρες, πώς τους δίνετε ζωή και πώς αποφεύγετε να επαναλαμβάνεστε;
Κλέβω στοιχεία από αληθινούς ανθρώπους. Χρησιμοποιώ κομμάτια ακόμη κι από αγνώστους. Τα μάτια του Έρικ (ήρωα των Καθαρών), τα είδα στο μετρό. Τη Μαργκό στα νιάτα της, την εμπνεύστηκα από τη συνονόματη γιαγιά μου. Υπάρχουν βέβαια και ήρωες τους οποίους έπλασα από το μηδέν. Έχτισα λέξη τη λέξη τη ζωή τους, τους φανταζόμουν πώς θα αντιδρούσαν σε διάφορες καταστάσεις, σκιτσάριζα ακόμη και τις εκφράσεις τους για να τους δω καλύτερα και να τους προσεγγίσω.     

Ποιον ήρωα αγαπήσατε περισσότερο στο νέο σας μυθιστόρημα και γιατί;
Η αγαπημένη μου είναι η Μαργκό. Εκκεντρική, δυναμική προσωπικότητα, μπροστά από την εποχή της και γεμάτη γοητευτικά, ανθρώπινα ψεγάδια.

Πώς αισθάνεστε ότι σας βοήθησαν οι σπουδές σας στις Εικαστικές Τέχνες στο Πανεπιστήμιο De Montfort της Αγγλίας και η επαγγελματική ενασχόλησή σας με τον τομέα της conceptual photography σε ότι αφορά στη γραφή σας;
Χάρη σε αυτές έμαθα να σκέφτομαι και να γράφω με εικόνες. Όλες τις ιστορίες μου, πριν τις αποτυπώσω στο χαρτί, τις έχω «δει» μπροστά μου. Ζωγραφίζω σκηνές τους, βγάζω φωτογραφίες, προσπαθώ με κάθε τρόπο να αποκτήσω σφαιρική εικόνα ώστε να εμπνευστώ και να τις αποδώσω όσο πιο ρεαλιστικά γίνεται. Στις σπουδές και στη δουλειά μου χρωστώ επίσης την ενασχόλησή μου με το εικαστικό κομμάτι των βιβλίων μου, από τα εξώφυλλα τα οποία φωτογραφίζω η ίδια, τα book trailers που επιμελούμαι μέχρι και τους συλλεκτικούς σελιδοδείκτες που χαίρομαι να φτιάχνω για τους φίλους αναγνώστες.

Ποιο θεωρείτε το μεγαλύτερο θαύμα που έχει συμβεί στην ανθρωπότητα;
Πιστεύω πως το μεγαλύτερο θαύμα είναι η αγάπη. Το ομορφότερο η τέχνη. Το χρησιμότερο η επιστήμη. Και το σημαντικότερο η ελευθερία.

Πόσο διαφορετικός είναι ο ρόλος του συγγραφέα από εκείνον του αναγνώστη;
Ειλικρινά δεν ξέρω. Θεωρώ τον εαυτό μου πάνω απ’ όλα αναγνώστη μιας και διαβάζω από πολύ μικρή. Η ενασχόλησή μου με τη συγγραφή νομίζω προήλθε από αυτήν την αγάπη για τα βιβλία καθώς και την ανάγκη να διοχετεύσω τη φαντασία μου και όλες τις ιστορίες που γυρίζουν συνεχώς μέσα στο μυαλό μου. 

Πώς πιστεύετε ότι έχει εξελιχθεί η μυθοπλασία για να κρατήσει το ενδιαφέρον της επόμενης γενιάς;
Στην εποχή μας ένα μεγάλο μέρος της μυθοπλασίας εξελίσσεται μέσα από την τεχνολογία. Η ίδια η τεχνολογία δίνει τροφή για νέα θεματολογία κι εμείς γράφουμε αυτά που συμβαίνουν, αυτά που ζούμε. Σε είκοσι, τριάντα, σαράντα χρόνια οι σημερινές ιστορίες θα περιέχουν τη νοσταλγία τους παρελθόντος και ενδεχομένως να γοητεύουν ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που μας κεντρίζουν τα βιβλία που γράφτηκαν τον περασμένο αιώνα.