Αλέξης Σταμάτης: «Το παιδί είναι ο αυστηρότερος αναγνώστης. Εάν δεν του αρέσει το βιβλίο θα πει "κλείσ’ το"»

Το 2008 ο Αλέξης Σταμάτης, συγγραφέας λογοτεχνίας για ενήλικες, έγραψε τον «Άλκη και τον Λαβύρινθο», το πρώτο του παιδικό βιβλίο, που τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο του Κύκλου του Παιδικού Βιβλίου. Από τότε έως και σήμερα ο Σταμάτης παρέμεινε ενεργός στο πεδίο των ελληνικών γραμμάτων είτε γράφοντας επιτυχημένα μυθιστορήματα είτε θεατρικά έργα που ανέβηκαν σε πλείστες σκηνές της Αθήνας (Εθνικό, Θέατρο Τέχνης κ.α.), αλλά και αρθρογραφώντας στην εφημερίδα Το Βήμα, χωρίς ποτέ να ξαναγράψει άλλο παιδικό βιβλίο.

Μετά ήρθαν ο έρωτας με την ηθοποιό Εύα Σιμάτου, ο γάμος τους και ο πελαργός που έφερε στη ζωή του τον Ερμή. Ήταν, λοιπόν, θέμα χρόνου να επιστρέψει στο παιδικό βιβλίο. Ο μικρός Ερμής έκανε τον συγγραφέα των ενήλικων ιστοριών να ξαναγίνει παιδί και να ξαναθυμηθεί κόκκινες κλωστές δεμένες και στην ανέμη τυλιγμένες. Περισσότερα για την «Ταλεντίνα», το νέο του βιβλίο, από τον ίδιο τον Αλέξη Σταμάτη.

Πότε και κάτω από ποιες συνθήκες ξεκίνησες να το γράφεις; Πες μας την ιστορία της «Ταλεντίνας».
Αν και έχω γράψει σχεδόν 40 βιβλία, η «Ταλεντίνα» είναι μόλις το δεύτερο παιδικό μου και το πρώτο για παιδιά προσχολικής ηλικίας, και έρχεται 15 χρόνια μετά το πρώτο μου, «Ο Άλκης και ο Λαβύρινθος». Εκείνο που μεσολάβησε είναι η γέννηση του παιδιού μου, του Ερμή, το 2019. Φαίνεται πως ξύπνησε μέσα μου κάτι που είχε να κάνει με  το παρελθόν αλλά και με τα βιβλία που διαβάζουμε με τη γυναίκα μου, την Εύα, στον Ερμή.

Τι ήταν εκείνο που σε ενέπνευσε;
Επειδή ο Ερμής ασχολείται τόσο πολύ με τη μουσική (σχεδόν με όλα τα όργανα), έτσι κι εγώ εμπνεύστηκα μία μικρή ηρωίδα που είναι μια μεγάλη πιανίστα, ένα παιδί θαύμα – τη Λυδία. Όσο για την Ταλεντίνα δεν είναι ακριβώς κορίτσι, είναι αστέρι, ενέργεια, δύναμη. Η κρυφή δύναμη της Λυδίας.

Σου είναι πιο δύσκολο να γράψεις για ενήλικες ή για παιδιά;
Το να γράφεις για παιδιά είναι μια πολύ καλή άσκηση για τα βιβλία που απευθύνονται σε ενήλικες. Μέσα σε πολύ λίγες λέξεις πρέπει να χωρέσεις ολοκληρωμένους χαρακτήρες, περιβάλλον, βασικό «θέλω» του ήρωα, κεντρικό συμβάν, αυξανόμενη δράση, κορύφωση και κλείσιμο. Θέλει πολύ αφηγηματική πείρα αυτό. Εάν την έχεις, μπορείς να προχωρήσεις σχετικά ευκολότερα. 

Ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία όταν γράφεις ένα παιδικό βιβλίο; 
Το δύσκολο στο παιδικό είναι να βρεις το κεντρικό θέμα. Να είναι ένα θέμα που θα είναι ελκυστικό για τα παιδιά. Εξ ιδίας πείρας ξέρω ότι το παιδί είναι ο αυστηρότερος αναγνώστης. Εάν δεν του αρέσει ένα βιβλίο, στη δεύτερη σελίδα σου έχει πει «κλείσ’ το, θέλω άλλο».

Σε ενδιαφέρει και το παιδικό θέατρο;  Ή εδώ σταματάμε; 
Με ενδιαφέρει πάρα πολύ! Μάλιστα, τον «Άλκη και τον Λαβύρινθο» τον είχα διασκευάσει σε θεατρικό και το είχαμε ανεβάσει σε σκηνοθεσία Έλενας Κορρέ στο Αρσάκειο Ψυχικού. Το πολύ συγκινητικό εδώ ήταν ότι τους ρόλους τους έπαιζαν παιδιά. Θα ήθελα πολύ να ανέβαινε και η «Ταλεντίνα» σε θεατρικό. Περιμένω προτάσεις. Παραγωγό, σκηνοθέτη!

Ποιοι συγγραφείς ή βιβλία σε σημάδεψαν;
Δεν είμαι μονογαμικός στις επιρροές μου. Για να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση θα ήθελα πέντε σελίδες. Έχω επηρεαστεί από ποιητές, πεζογράφους, θεατρικούς συγγραφείς, δοκιμιογράφους, ζωγράφους (!) σκηνοθέτες (!) κλπ.

Γράφεις βιβλία που βασίζονται σε αληθινές ιστορίες κι αγγίζουν ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα...
Αρκετές φορές ναι. Έχω, ωστόσο, γράψει και βιβλία που είναι αμιγώς μυθοπλαστικά, βασίζονται 100% στην επινόηση. Η διαδικασία σύλληψης ενός βιβλίου είναι πολύ δύσκολο να εξηγηθεί. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε πως όλα στη λογοτεχνία αρχίζουν από ένα χάος στο οποίο ο δημιουργός καλείται να βάλει τάξη. Το χάος μπορεί να είναι και η ίδια η πραγματικότητα. Ο συγγραφέας δεν είναι παρά ένας επιμελητής χάους. Στήνει έναν ολόκληρο κόσμο από το μηδέν.

Υπάρχει κάποιο «μήνυμα» για τους μικρούς αναγνώστες, πέρα από την ευχαρίστηση της ανάγνωσης;
Η λέξη «μήνυμα» δεν με αντιπροσωπεύει. Να πω τι πιστεύω για την «Ταλεντίνα». Στο βιβλίο υπάρχει μια αναφορά στη μητέρα μου,  Μπέτυ Αρβανίτη, που εμφανίζεται βέβαια ως ηθοποιός, αλλά και ως γιαγιά της Λυδίας. Ήταν σαν να εισέβαλε στο βιβλίο, κάτι που με χαροποιεί, μιας και η «Ταλεντίνα» είναι αφιερωμένη στον Ερμή κι έτσι αποκτά μια «οικογενειακή» χροιά. Η γιαγιά, λοιπόν, λέει κάποια λόγια στη Λυδία. Θα μπορούσαν να είναι δικά της λόγια και μετά από τόσα χρόνια εμπειρίας νομίζω ότι πραγματικά το πιστεύει, γιατί είναι ένας άνθρωπος ο οποίος δεν εφησυχάζει και για την οποία το ταλέντο «δεν είναι δεδομένο», πρέπει να επιβεβαιώνεται σε κάθε παράσταση. Η δουλειά, η εξάσκηση είναι για τη μητέρα μου εξαιρετικά σημαντικά. Σε αυτή την ηλικία έχει μια διαδικασία προσέγγισης του εκάστοτε ρόλου της εξαντλητική. Επίσης, έχει μια σταθερή συνομιλία με το τώρα. Ένας μέντορας μπορεί όντως να κινητοποιήσει ένα κουρασμένο ταλέντο, μιας και τα παραδείγματα που θα χρησιμοποιήσει θα είναι μέσα από την εμπειρία του, το ταλέντο θα ταυτιστεί με τον πεπειραμένο «άλλο» και θα προσπαθήσει. 
Εάν δεχτούμε ότι η Λυδία είναι ένα παιδί με ιδιαίτερες δεξιότητες, τότε κάποια στιγμή η πίεση την κατέβαλε. Υπάρχουν γονείς με τέτοια παιδιά που θα τα άφηναν να ανθίσουν με τον δικό τους τρόπο, υπάρχουν όμως κι άλλοι που με ανεβασμένες τις προσδοκίες τα αγχώνουν με αποτέλεσμα αυτό το ταλέντο να «καίγεται». Πόσα παιδιά θαύματα δεν ξέρουμε που κάηκαν πολύ νωρίς. Ο μόνος δρόμος είναι η δουλειά. Αν λοιπόν, κάτι λέει το βιβλίο αυτό είναι πως όσο ταλέντο κι αν έχεις, εάν δεν δουλέψεις δεν θα κάνεις τίποτα

Τι άλλαξε μέσα σου με τον ερχομό του Ερμή; Άλλαξε και ο τρόπος που σκέφτεσαι τα βιβλία ενηλίκων; 
Η γονεϊκότητα πραγματικά μου άλλαξε τον κόσμο. Από τη στιγμή που ήρθε ο Ερμής στη ζωή μου, ένιωσα πως από τη δική μου περιπέτεια μπαίνω στην περιπέτεια ενός άλλου. Πού άραγε θα καταλήξει; Κανείς δεν ξέρει. Η δική μου περιπέτεια με τη μητέρα μου και τη δουλειά της έπαιξε όντως σημαντικό ρόλο στη δική μου εξέλιξη. Μπορεί να μην έγινα ηθοποιός, περνώντας ωστόσο τόσο χρόνο στα παρασκήνια εν τέλει κατέληξα να ασχοληθώ με την τέχνη χωρίς να φαίνομαι. Να δημιουργώ μόνος και να μην είμαι παρών όταν ο άλλος –το κοινό, ο αναγνώστης– «καταναλώνει» αυτό που έχω κατασκευάσει. Η μαμά του Ερμή και η γιαγιά του έχουν κάτι κοινό: είναι πάρα πολύ ευθείς και ασυμβίβαστοι άνθρωποι. Ποτέ δεν ασχολήθηκαν με το περιτύλιγμα, με τη δηθενιά. Δεν ξέρω, λοιπόν, από τι θα τον προστατεύσουν, αλλά ελπίζω να λειτουργήσουν σαν πρότυπα συμπεριφοράς. Αυτή την περίοδο περνάω μια φάση που με ενδιαφέρει πιο πολύ το «ένδον σκάπτε», που έλεγε ο Μάρκος Αυρήλιος. Το επόμενό μου βιβλίο είναι αναπάντεχο, είναι μια αυτομυθοπλασία, ένα autofiction, γραμμένο όμως όχι με τον κλασικό τρόπο που γράφονται ανάλογα βιβλία σήμερα. Θα εκδοθεί την άνοιξη του 2023.

Ιnfo: «Ταλεντίνα» του Αλέξη Σταμάτη, από 3-5, σελ.30, εκδόσεις Καστανιώτη