Πού οφείλεται η επιτυχία των σύγχρονων ρομαντικών μυθιστορημάτων;

Στις μέρες μας σημειώνεται παγκοσμίως αγοραστική επιτυχία βιβλίων που ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά με το θέμα του έρωτα. Αν και ανάμεσά τους υπάρχουν αξιόλογα κείμενα κλασικής και σύγχρονης λογοτεχνίας, στην πλειονότητά τους πρόκειται για βιβλία παραλογοτεχνίας που γνωρίζουν πρωτοφανή δημοτικότητα όχι μόνο στις χώρες της Δύσης, αλλά και σε αναπτυσσόμενες και πρώην κομμουνιστικές χώρες.

Αναφέρομαι στα σύγχρονα μυθιστορήματα που εστιάζουν σε θέματα ερωτικών σχέσεων αναπαράγοντας ρομαντικά στερεότυπα, και απευθύνονται περισσότερο στη συγκίνηση και λιγότερο στη νόηση του αναγνωστικού τους κοινού, το οποίο είναι κατεξοχήν γένους θηλυκού. Η επιτυχία τους υπερβαίνει τις κοινωνικές κατηγοριοποιήσεις και τις επαγγελματικές κάστες. Με άλλα λόγια, η αντίληψη ότι τα βιβλία αυτά στοχεύουν μόνο σε κοινό χαμηλής οικονομικής κλίμακας δεν επαληθεύεται στις μέρες μας από τα δεδομένα της αγοράς.

Η νεαρή γυναίκα καριέρας, που πριν καταλήξει στον γάμο απολαμβάνει μία σειρά από ερωτικές και αγοραστικές περιπέτειες, αποτελεί πλέον πρότυπο παραλογοτεχνικής ηρωίδας από την Λατινική Αμερική ως την Ιαπωνία κι από την Ινδία ως την Ανατολική Ευρώπη.

1. Πώς μπορούν να αντιληφθούν οι αναγνώστριες αν κρατούν στα χέρια τους ένα βιβλίο λογοτεχνίας ή παραλογοτεχνίας;

Το πρώτο στοιχείο που αυτόματα σχεδόν αποκαλύπτει το είδος στο οποίο ανήκει ένα κείμενο είναι η γλώσσα. Θεωρώντας ότι αυτό που έχει σημασία για το αναγνωστικό κοινό είναι η δράση και το σασπένς, στα κείμενα της παραλογοτεχνίας δίνεται ελάχιστη προσοχή στο συντακτικό και στην έκφραση με αποτέλεσμα να επικρατεί μια γλώσσα αφρόντιστη, αδούλευτη, γεμάτη κλισέ, γνωμικά, επαναλήψεις, και στερεότυπες εκφράσεις, ενώ κυριαρχεί ο ακατάσχετος διάλογος.

Ο αβαθής και άτεχνος τρόπος με τον οποίο σκιαγραφείται το ψυχολογικό προφίλ των ηρώων, είναι το δεύτερο στοιχείο. Τα κίνητρα των χαρακτήρων σπάνια αναλύονται, ενώ απουσιάζει η ψυχολογική συνέπεια σε όσα κάνουν κατά τη διάρκεια της ιστορίας, με αποτέλεσμα να παραμένουν επιφανειακοί κι ανολοκλήρωτοι: να μην εξελίσσονται. Αποτελούν, αντίθετα, στερεότυπα που καταλαμβάνουν τυποποιημένους ρόλους π.χ. η όμορφη κι αθώα νέα, ο πλούσιος και ψυχρός γόης, η πιστή φίλη, η κουτσομπόλα εξαδέλφη, η ερωτική αντίπαλος.

2. Τι είναι αυτό που ωθεί τις γυναίκες ανεξάρτητα από την φυλή, την ηλικία, την κοινωνική τάξη, το επάγγελμα και το μορφωτικό τους επίπεδο να αναζητούν βιβλία που ασχολούνται με τον έρωτα;

Ίσως οι ρίζες αυτού του φαινομένου θα πρέπει να αναζητηθούν στον τρόπο με τον οποίο ορίζουμε στις δυτικές κοινωνίες τη θηλυκότητα και τις ποιότητες που έχουμε αποδεχτεί ότι συνδέονται με αυτήν. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει επίσης να εξετάσουμε τη σχέση της ρομαντικών μυθιστορημάτων με τα γυναικεία περιοδικά, τα βιβλία αυτο-βοήθειας, τις ρομαντικές κωμωδίες, τις τηλεοπτικές σειρές και εκπομπές που απευθύνονται στο γυναικείο κοινό· έτσι πιστεύω ότι θα συνειδητοποιήσουμε ότι τα ροζ βιβλία είναι τμήμα μιας ευρύτερης ροζ κουλτούρας που θεωρεί ότι η χρήση τέτοιου είδους πολιτισμικών προϊόντων αποτελεί στοιχείο της θηλυκότητας.

Πρόκειται για μια ολόκληρη Βιομηχανία που εκμεταλλεύεται οικονομικά την ανάγκη των γυναικών για διαφυγή από την πραγματικότητα, χωρίς ψυχικό κόστος, δίχως να χρειαστεί δηλαδή να ανατρέψουν την καθημερινότητά τους. Η παραλογοτεχνία άλλωστε δεν έχει την πρόθεση να αμφισβητήσει τις επικρατούσες αντιλήψεις, είναι μία απόλυτα συντηρητική και ‘συμβιβασμένη’ μορφή τέχνης με απώτερο στόχο την προώθηση των προϊόντων της σε όσο το δυνατό μεγαλύτερο κοινό.

Η αγάπη των γυναικών για το ρομαντικό μυθιστόρημα δεν είναι κάτι καινούργιο. Το γαλλικό, κυρίως, ρομάντζο εμφανίζεται στα τέλη του 18ου αιώνα, και η καθιέρωσή του εξαρτάται από σημαντικά κοινωνικά και οικονομικά φαινόμενα που αρχικά τουλάχιστον σχετίζονται με τις ανάγκες συγκεκριμένων κοινωνικών τάξεων. Οι μετακινήσεις προς το άστυ και η συνακόλουθη ενδυνάμωση των λαϊκών στρωμάτων, η μείωση του αναλφαβητισμού, η εξάπλωση της γραφής, καθώς και η αλματώδης ανάπτυξη και επιρροή του Τύπου, επιτρέπουν σε πληθυσμιακές ομάδες που στο παρελθόν δεν γνώριζαν ανάγνωση να ενδιαφέρονται για τα βιβλία, επιφέροντας την ανάγκη δημιουργίας νέων πολιτισμικών προϊόντων με αποδέκτη αυτό ακριβώς το κοινό.

3. Πώς έχουν αλλάξει τα σύγχρονα ρομαντικά μυθιστορήματα;

«Το ημερολόγιο της Μπρίτζετ Τζόουνς» από την Έλεν Φίλντινγκ, το «Tο Σεξ και η Πόλη» της Καντίς Μπουσνέλ και «Οι Πενήντα Αποχρώσεις του Γκρι» της Ε.Λ. Τζέιμς αποτελούν τρία διάσημα ροζ προϊόντα, οικεία σε όλες μας.

Το «Σεξ και η Πόλη» μάλιστα ανέτρεψε για πάντα το κλασικό «καλούπι» του ρομάντζου, όπου η νεαρή, αθώα και άπειρη πρωταγωνίστρια αναζητά τον «πρίγκιπα» που θα την σώσει από τα δεινά της, προφανώς επειδή οι συγγραφείς και οι δημιουργοί της σειράς συνειδητοποίησαν πως ήταν προς όφελός τους να απευθυνθούν στις γυναίκες μέσης ηλικίας. Σε αυτή την ηλικιακή ομάδα οι γυναίκες όχι μόνο έχουν απελευθερωθεί σεξουαλικά αλλά έχουν αποκτήσει και μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη. Δεν ήταν λοιπόν δύσκολο για τους δημιουργούς της σειράς να καλλιεργήσουν ένα πιστό κοινό μεσήλικων γυναικών (35-60 ετών) που έχει, ως έναν έστω βαθμό, τη δυνατότητα να απολαμβάνει το απενοχοποιημένα ηδονιστικό lifestyle όσον αφορά τη μόδα και την ψυχαγωγία που μοιράζονται οι πρωταγωνίστριες της σειράς.

Είναι σαφές άλλωστε ότι και τα σύγχρονα ρομαντικά μυθιστορήματα ακολουθούν μία απλή, δοκιμασμένη συνταγή: οι ηρωίδες χαρακτηρίζονται από τη διαρκή αναζήτηση της επόμενης καταναλωτικής εμπειρίας, της επόμενης κοσμικής περιπέτειας και του επόμενου ερωτικού συντρόφου, έχοντας ως απώτερο στόχο τον γάμο, καθώς προσπαθούν να βρουν ισορροπία ανάμεσα στην αγάπη και την πετυχημένη καριέρα. Με άλλα λόγια, οι πρωταγωνίστριες των σύγχρονων ρομάντζων επιδιώκουν να τα έχουν όλα: τις ερωτικές περιπέτειες, τον συναρπαστικό τρόπο ζωής, τη λαμπρή καριέρα, τον μεγάλο έρωτα που θα οδηγήσει στην ασφάλεια που εξασφαλίζει ένας καλός γάμος, την οικογένεια.

Οι αναγνώστριες των ρομαντικών μυθιστορημάτων -ιδιαίτερα όσες ζουν σε μεγαλουπόλεις και διαθέτουν χρήματα για ξόδεμα- έχουν την ψευδαίσθηση πως ανήκουν σε μια ευρύτερη κοινότητα γυναικών με κοινές εμπειρίες, όνειρα και επιδιώξεις. Μπορούν με ευκολία να ταυτιστούν με τις ηρωίδες των σύγχρονων ρομάντζων οι οποίες δεν είναι ούτε αριστοκράτισσες με «τέλειες» ζωές, ούτε μοντέλα με «τέλειες» αναλογίες, γεγονός που τους επιτρέπει να φαντασιώνονται ότι θα μπορούσαν να βρεθούν στη θέση τους, ή να ονειρεύονται ότι κάποτε θα το καταφέρουν.

Η σημερινή γυναίκα έχει γαλουχηθεί από τη ροζ κουλτούρα να πιστεύει ότι μπορεί να τα αποκτήσει όλα. Για αυτό και ο γοητευτικός πρωταγωνιστής δεν είναι πλέον ο «ιππότης» των προηγούμενων δεκαετιών που θα την σώσει από μια βαρετή, άχρωμη καθημερινότητα, αλλά ένας ακόμα στόχος που η ηρωίδα ή η αναγνώστρια οφείλει να κατακτήσει.