Προδημοσίευση: «20ή Ιουλίου» - Το πρώτο θεατρικό έργο του Bernhard Schlink

Τι σημαίνει «20ή Ιουλίου» και γιατί αξίζει να απασχολήσει τους αναγνώστες το νέο βιβλίο του Bernhard Schlink, που κυκλοφορεί τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Κριτική;

Στο πρώτο του θεατρικό έργο, ο συγγραφέας του best seller «Διαβάζοντας στη Χάννα», που μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη με τους Κέιτ Γουίνσλετ και Ρέιφ Φάινς, στήνει ένα ευφυές διανοητικό παιχνίδι στο παρόν.

Η τελευταία μέρα του σχολείου στη Γερμανία πέφτει στις 20 Ιουλίου — επέτειο της απόπειρας δολοφονίας του Αδόλφου Χίτλερ το 1944. Την προηγούμενη μέρα, το δεξιό κόμμα Γερμανική Δράση, με τον χαρισματικό νεαρό ηγέτη του, κερδίζει το 37% των ψήφων στις εκλογές. Στο μάθημα Ιστορίας, οι τελειόφοιτοι ενός λυκείου ξεκινούν μια έντονη συζήτηση με τον καθηγητή τους: Δεν θα έπρεπε η απόπειρα δολοφονίας να είχε γίνει το 1931, τότε που ο Χίτλερ δεν είχε ανέβει ακόμα στην εξουσία και δεν ήταν τόσο προστατευμένος; Είναι προτιμότερο να κρατήσει κανείς τα χέρια του καθαρά ή να τα λερώσει για έναν σκοπό που θεωρεί ιερό;

Με λόγο άμεσο και αιχμηρό, ο 78χρονος Γερμανός συγγραφέας ξεδιπλώνει τον προβληματισμό του παραδίδοντας ένα μάθημα ήθους και υπευθυνότητας μέσα από την ατομική συνειδητοποίηση, σε μια εποχή γεμάτη προκλήσεις, όπου το ιστορικό παρελθόν αναδύεται απειλητικό.

Δεν είναι τυχαίος ο υπότιτλος «Ένα επίκαιρο έργο», για ένα βιβλίο που η διεθνής κριτική περιγράφει σαν «μια προκλητική απεικόνιση των ημερών μας» (Focus, Βερολίνο) και το οποίο ο Σεμπάστιαν Φίσερ της Abendzeitung München συνοψίζει ως εξής: «Ο Σλινκ ξεδιπλώνει τις σκέψεις του για το παρόν, στο οποίο οι συγκρούσεις των πολιτικών δυνάμεων φανερώνουν μια κρίσιμη στροφή των πραγμάτων».

Προδημοσίευση: «20ή Ιουλίου» - Το πρώτο θεατρικό του Bernhard Schlink: Πρόσωπα του βιβλίου - Αποσπάσματα από το έργο  

Έστερ, 18 ετών
Φάμπιαν, 18 ετών
Μαρία, 20 ετών
Νίκλας, 21 ετών
Πάουλ, 22 ετών
Ούλριχ Γκερτς, 33 ετών / Δάσκαλός τους
Ο Γέροντας, 72 ετών / Παππούς του Φάμπιαν
Ρούντολφ Πέτερς, 34 ετών / Πολιτικός της Γερμανικής Δράσης

ΝΙΚΛΑΣ
Όχι, το θάρρος δεν είναι εύκολη υπόθεση. Και ο Γκερτς έχει δίκιο: Να δράσεις τώρα για να αποφευχθεί στο απώτερο μέλλον η φρίκη είναι ιδιαίτερα δύσκολο. Γι’ αυτό καταστρέφει ο καπνιστής τους πνεύμονές του, ο αλκοολικός το συκώτι του κι εμείς το κλίμα μας. Το να ρισκάρουμε τώρα τη ζωή μας για το απώτερο μέλλον, να πυροβολήσουμε τώρα και ενδεχομένως να πυροβοληθούμε για να μην αρχίσει ο Χίτλερ πόλεμο χρόνια αργότερα και για να μη δολοφονήσει κανέναν Εβραίο απαιτεί πολύ θάρρος.

ΕΣΤΕΡ
Μπορεί κανείς να πάρει μαθήματα για το θάρρος;

ΝΙΚΛΑΣ
Κάνοντας πουσάπς θάρρους και έλξεις θάρρους μόλις ξυπνήσεις; Μία φορά την εβδομάδα τζόκινγκ θάρρους;

Ανασηκώνει τους ώμους.
Δεν ξέρω, Έστερ. Μπορώ να φανταστώ πως κάθε φόβος που ξεπερνάμε μας κάνει λίγο πιο θαρραλέους. Το θάρρος τώρα, ώστε στο απώτερο μέλλον…

ΕΣΤΕΡ
Ο Γκερτς είπε κάτι για απαγόρευση της προληπτικής επίθεσης. Διάβασα πως η γυναίκα που σκοτώνει τον άντρα της στον ύπνο για να μην τη χτυπήσει πάλι την επόμενη ημέρα δρα σε αυτοάμυνα – εν πάση περιπτώσει, πολλοί νομικοί το βλέπουν έτσι. Διάβασα επίσης πως όλο και περισσότερα κράτη αναγνωρίζουν προληπτικούς αμυντικούς πολέμους σύμφωνα με τον διεθνή νόμο.

ΝΙΚΛΑΣ
Ο Γκερτς δεν ξέρει τα πάντα.

ΕΣΤΕΡ
Ανόητε. Θέλω μόνο να πω ότι τα βρίσκω όλα αυτά ενδιαφέροντα και χαίρομαι για τις σπουδές.

ΝΙΚΛΑΣ
Σηκώνεται, πηγαίνει και κάθεται ανακούρκουδα μπροστά στην Έστερ, της πιάνει τα χέρια.
Εσύ νομικά κι εγώ ιστορία – δεν θα πλήτταμε ποτέ μαζί. Φοβάσαι πως θα σε κοιτάζω συνέχεια σαν λυπημένος σκύλος και θα σου χαλάω τη διάθεση; Δεν είμαι έτσι εγώ. Έχει περισσότερη πλάκα να μένεις με κάποιον από το να μένεις μόνος. Δεν φαντάζομαι να πιστεύεις ότι ο Γκερτς θ’ αφήσει γυναίκα και παιδιά και θα μετακομίσει μαζί σου στη Λειψία!

ΕΣΤΕΡ
Τον αγκαλιάζει και τον φιλά στο μάγουλο.
Θα το σκεφτώ. Θα έρθεις απόψε το βράδυ στου Φάμπιαν; Παρόλο που θα έρθει και ο Γκερτς; Ποιος ξέρει πότε θα ξαναμαζευτεί όλη η παρέα μας.

[...]

ΠΑΟΥΛ
Συναντήσαμε τους οπαδούς του. Γλεντοκοπούσαν όλη νύχτα, τριγυρίζουν μεθυσμένοι στην πόλη, κραυγάζουν «Γερμανία» και φωνάζουν για τον Πέτερς.

ΝΙΚΛΑΣ
Ο Φάμπιαν εννοεί πως πρέπει να δολοφονηθεί. Από μας. Εμείς πρέπει να τον σκοτώσουμε. Επειδή πέρσι το καλοκαίρι υποσχεθήκαμε να μην αρκεστούμε στα μικρά πράγματα στη ζωή μας. Επειδή ο Πέτερς είναι κάτι το μεγάλο.

Στον Φάμπιαν.
Έτσι δεν είναι;

ΦΑΜΠΙΑΝ
Ναι, έτσι είναι.

ΜΑΡΙΑ
Στον Φάμπιαν.
Το περασμένο καλοκαίρι υποσχεθήκαμε… Τι σχέση έχει όμως ο Πέτερς μ’ αυτό;

Οι άλλοι κοιτάζουν τον Φάμπιαν ερωτηματικά, με αμφιβολία, ταραγμένοι.

ΦΑΜΠΙΑΝ
Τι με κοιτάτε έτσι; Για ποιο πράγμα μιλούσαμε σήμερα το πρωί; Όχι βέβαια για το παρελθόν, αλλά για το παρόν! Αν το 1931 ήταν σωστό να δολοφονηθεί ο Χίτλερ για να μη σπείρει τον όλεθρο ύστερα από χρόνια, σήμερα είναι σωστό να σκοτώσουμε τον Πέτερς για να μη σπείρει τον όλεθρο ύστερα από χρόνια. Ότι θα προκαλέσει συμφορά, αυτό το ξέρουμε.

ΠΑΟΥΛ
Θα αναλάβει ο στρατός με πραξικόπημα και θα κάνει τον Πέτερς δικτάτορα; Θα καεί πάλι η Βουλή, και οι αλαφιασμένοι βουλευτές θα αποφασίσουν πάλι για νόμο εξουσιοδότησης20;

ΦΑΜΠΙΑΝ
Σήμερα τα πράγματα γίνονται αλλιώς. Σήμερα…

[...]

ΦΑΜΠΙΑΝ
Κουνάει το κεφάλι.
Στην ιστορία και στην πολιτική δεν είμαι τόσο καλός όσο ο Νίκλας, δεν θα μπορούσα να το διατυπώσω τόσο καλά. Όμως εκεί θα καταλήξουμε. Και σήμερα το πρωί μιλούσαμε γι’ αυτό, για το τι πρέπει να γίνει σε μια τέτοια κατάσταση.

Κοιτάζει την Έστερ, τη Μαρία και τον Πάουλ.
Έτσι δεν είναι;

Η Μαρία και ο Πάουλ ανταποδίδουν το βλέμμα, δεν κουνούν καταφατικά ή αρνητικά το κεφάλι.

ΕΣΤΕΡ
Καταλαβαίνω τι εννοείς. Μόνο που… είναι ένα τόσο υπέροχο καλοκαιριάτικο βράδυ, έχουμε αφήσει πίσω τις απολυτήριες εξετάσεις και μπροστά μας έχουμε τις διακοπές και τις σπουδές… Αυτό με τον Πέτερς – νιώθω ότι είναι κάτι πολύ μακρινό. Ίσως ακούγεται κάπως σωστό, αλλά είναι πολύ μακρινό.

Στον Νίκλας.
Πραγματικά θέλεις να τον σκοτώσεις;

ΝΙΚΛΑΣ
Είμαι σίγουρος ότι και το καλοκαίρι του ’31 ήταν γεμάτο υπέροχες καλοκαιριάτικες βραδιές, όπου κάτι είχαν αφήσει πίσω οι άνθρωποι και κάτι είχαν μπροστά τους και όλο αυτό με τον Χίτλερ ήταν πολύ μακρινό.

ΜΑΡΙΑ
Ναι, έχουμε την αίσθηση πως είναι πολύ μακρινό για να σκοτώσουμε τον Πέτερς. Δεν ξέρω μόνο τι υπάρχει σ’ αυτή την αίσθηση. Η λογική; Η συνείδηση; Ο φόβος;

ΝΙΚΛΑΣ
Φυσικά νιώθουμε φόβο – αλλά δεν πρόκειται γι’ αυτό!

ΜΑΡΙΑ
Πρόκειται κατ’ αρχάς για τη λογική, ύστερα για τον φόβο. Μόνο όταν η λογική πει ότι έτσι πρέπει να γίνει, μπορεί τότε η συνείδηση να το αντέξει και το θάρρος να νικήσει τον φόβο. Ο Πέτερς σήμερα είναι όπως ο Χίτλερ τότε; – δεν ξέρω.

ΝΙΚΛΑΣ
Ούτε εγώ. Κανείς δεν το ξέρει. Η λογική δεν μπορεί να γνωρίζει τι θα συμβεί στο μέλλον. Δεν μπορεί να πει ότι έτσι πρέπει να γίνει. Αλλά μπορεί να δει πως το παρόν υπόσχεται σήμερα για το μέλλον ό,τι υποσχόταν και τότε το παρόν για το μέλλον.

ΠΑΟΥΛ
Δεν καταλαβαίνω πολλά απ’ αυτά. Θα ’πρεπε (στον Νίκλας) να βασιστώ σ’ εσένα και (στην Έστερ και στον Φάμπιαν) σ’ εσάς. Προπάντων, όμως, θα ήθελα να ξέρω (στη Μαρία) τι εννοείς. Αν η λογική δεν μπορεί να πει πως έτσι πρέπει να γίνει – τι λέει τότε η συνείδηση;

ΜΑΡΙΑ
Αχ, Πάουλ. Τι ρωτάς εμένα; Ρώτα τον εαυτό σου!

[...]

ΓΚΕΡΤΣ
Σηκώνει το ποτήρι.

Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση. Δεν είστε απλώς το πρώτο μου εντατικό τμήμα μαθημάτων ιστορίας, είστε γενικά η πρώτη τάξη που επέβλεψα μέχρι τις απολυτήριες εξετάσεις. Το ότι στο τέλος με καλέσατε στη μικρή σας συντροφιά σημαίνει πολλά για μένα. Φυσικά, σ’ αυτά τα δύο χρόνια παρατήρησα ότι είστε φίλοι, και πώς ρίχνατε το μπαλάκι ο ένας στον άλλο, πώς συζητούσατε μεταξύ σας, πώς με προκαλούσατε – χωρίς αυτό δεν θα είχε επιτυχία η διδασκαλία. Σήμερα το πρωί με στριμώξατε υπαρξιακά, δεν μπορώ να το εκφράσω αλλιώς. Αυτό δεν με έχει αφήσει σε ησυχία.

Κάνει μια παύση.
Δεν θέλω ν’ αφήσω την ερώτησή σας αναπάντητη. Ναι, αν ήξερα τι θα ερχόταν, θα είχα πυροβολήσει το 1931. Και θα ’πρεπε να το ήξερα. Ο Χίτλερ δεν μασούσε τα λόγια του.

[...]

Ο ΓΕΡΟΝΤΑΣ
Όταν σπούδαζα, έλεγαν πως δεν κάνουν οι μεγάλοι άντρες την ιστορία, αλλά οι κοινωνικές δυνάμεις, η μπουρζουαζία, το προλεταριάτο, το κεφάλαιο, οι παραγωγικές δυνάμεις, οι συνθήκες παραγωγής, οι αντιφάσεις ανάμεσά τους. Πως δεν ξεμπερδεύουμε με τη φεουδαρχία κόβοντας το κεφάλι του βασιλιά, ούτε με τον φασισμό σκοτώνοντας τον Χίτλερ.

ΓΚΕΡΤΣ
Αναμφίβολα όμως, η γερμανική ιστορία θα φαινόταν διαφορετική χωρίς τον Χίτλερ.

Ο ΓΕΡΟΝΤΑΣ
Ποιος ξέρει... Ίσως οι Γερμανοί να μην μπορούσαν να αντέξουν τις Βερσαλλίες21 κι έπρεπε μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο να αρχίσουν έναν δεύτερο, ίσως έπρεπε να φτάσουν στα άκρα πριν μπορέσουν να βρουν το μέτρο, ίσως…

ΝΙΚΛΑΣ
Πρέπει να μείνουμε με σταυρωμένα τα χέρια;

Ο ΓΕΡΟΝΤΑΣ
Όχι, αλλά υπάρχουν καλύτερα πράγματα να κάνετε από το να σκοτώσετε τον Χίτλερ. Εξάλλου αυτός σκοτώθηκε μόνος του.