«Η υπόσχεση» του Damon Galgut: μια λογοτεχνία που θα σου ραγίσει την καρδιά

Γνωρίστε τους Σουάρτ. Η Αμόρ, η Άστριντ και ο Άντον είναι αδέλφια. Ζουν σε μια φάρμα έξω από την Πρετόρια, είναι λευκοί και πλούσιοι στη χώρα του Απαρχάιντ και των φυλετικών διακρίσεων, όνομα μητρός Ρέιτσελ, όνομα πατρός Μάνι, το δε όνομα μιας από τις πολλές μαύρες σκλάβες που τους υπηρετούν είναι Σαλομέ. Να θυμάστε καλά το όνομά της και καλωσορίσατε στη Νότια Αφρική. Λίγο πριν η μητέρα Ρέιτσελ σβήσει από καρκίνο, ζητά από τον σύζυγό της να της υποσχεθεί πως όχι μόνο θα δώσει στη Σαλομέ την ελευθερία της, αλλά θα της χαρίσει γη και ένα σπίτι. Η Σαλομέ, βλέπετε, πέρα από τροφός στο παρελθόν και των τριών παιδιών, ήταν αυτή που τη φρόντιζε καθ’ όλη τη διάρκεια της αρρώστιας της, οπότε η Ρέιτσελ επιθυμεί στην ύστατη στιγμή της να της ανταποδώσει την αγάπη και τη συμπαράσταση.

Στην τελευταία επιθυμία της μητέρας της αυτήκοος μάρτυρας είναι η Αμόρ, το μικρότερο κορίτσι της οικογένειας. Τα χρόνια και οι δεκαετίες περνούν, όμως η υπόσχεση προς τη Σαλομέ δεν εκπληρώνεται ποτέ. Μετά τη μητέρα φεύγει ο πατέρας, μετά τον πατέρα φεύγει η Άστριντ, μετά την Άστριντ φεύγει ο Άντον, ενδιάμεσα και από αποδημία σε αποδημία, η Αμόρ περιμένει μάταια από τον εκάστοτε κληρονόμο της οικογενειακής περιουσίας να τηρήσει τον όρκο ελευθερίας προς τη Σαλομέ. Μάταια, κανένας τους, η Σαλομέ παραμένει για πάντα σκλάβα.

Η Αμόρ μεγαλώνει, ενηλικιώνεται, φεύγει από το σπίτι, χάνεται στην Ευρώπη, όμως κάθε φορά που επιστρέφει για κάποια από τις κηδείες των δικών της βρίσκει τη Σαλομέ στην ίδια θέση. Στο μεταξύ, η Νότια Αφρική περνάει από το σκοτεινό παρελθόν των φυλετικών διακρίσεων σε ένα -υποτίθεται- πιο δίκαιο παρόν. Προσέξτε την αλληγορία του συγγραφέα και τη μετατόπιση, πώς δηλαδή η Υπόσχεση από μια εξιστόρηση οικογενειακής σάγκας μετατρέπεται σε ένα εθνικό μυθιστόρημα, ως προς μια μεγαλύτερη υπόσχεση που δόθηκε σε έναν λαό. Μεταβαλλόμενη στην ουσία σε μια πανανθρώπινη ιστορία για τις υποσχέσεις πάνω στις οποίες χτίζονται τα έθνη, η Υπόσχεση χάρισε στον Damon Galgut το βραβείο Booker 2021. Γιατί όπως οι Σουάρτ έταξαν την ελευθερία στη Σαλομέ, έτσι και η νέα κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής, που έταξε στους μαύρους πολίτες της ένα μέλλον ισονομίας, ελευθερίας και ισοπολιτείας, δεν το τήρησε εξίσου. «Πήραμε αυτή την απόφαση έπειτα από εκτενή συζήτηση και καταλήξαμε ομόφωνα σε ένα βιβλίο που χειρίζεται με μαεστρία τη φόρμα και τη σπρώχνει σε νέους δρόμους, σε ένα βιβλίο με απίστευτα αυθεντική και ρέουσα φωνή, σε ένα βιβλίο με βαρύνουσα ιστορική και συμβολική σημασία», δήλωσε η Maya Jasanoff, πρόεδρος της κριτικής επιτροπής. 

Διάβασα την Υπόσχεση του Damon Galgut μονορούφι, η αφήγηση κυλά από τον ένα χαρακτήρα στον άλλο, καθώς μέσω της Αμόρ, της Άστριντ, του Άντον και του πατέρα Μάνι, ο Galgut χτίζει μια πανανθρώπινη ιστορία για τις τύψεις και τις κληρονομιές που πολλές φορές κάποιοι τις κουβαλούν σαν βαρίδια. Η ενσυναίσθηση με την οποία προικίζει ο συγγραφέας την Αμόρ είναι τόσο μεγάλη, που η ανεκπλήρωτη υπόσχεση της οικογένειας προς τη Σαλομέ καθορίζει όλη την εξέλιξή της, ο αθετημένος όρκος την αποξενώνει από το αίμα της αλλά και την κάνει να απεχθάνεται όσα εκπροσωπούν οι Σουάρτ. Η Αμόρ σε αντίθεση με τα άλλα δυο αδέλφια της που αγαπούν κάθε τι που έχει να κάνει με τα κεκτημένα προνόμια της ζωής τους, μισεί τον πλούτο, την ιδιοκτησία και τη λευκή υπεροχή. «Έπειτα θυμάται. Η μαμά νεκρή, εκείνη τη μέρα πριν από εννιά χρόνια. Πόσα άλλαξαν από τότε. Το σώμα μου, η χώρα μου, το μυαλό μου. Έφυγα τρέχοντας απ’ όλους σας, όσο πιο αποφασιστικά και μακριά μπορούσα, μα το παρελθόν έχει τις μικρές δαγκάνες του, με έσυρε βίαια πίσω».

Παρακολουθώντας τη ζωή της οικογένειας και της χώρας του, ο Galgut δομεί μια ιστορία με εντυπωσιακό βάθος σκηνοθετώντας την εξίσου επιβλητικά. Την τριτοπρόσωπη αφήγηση της ζωής του κάθε ήρωα τη διακόπτει η παρέμβαση του συγγραφέα-παντογνώστη αφηγητή, που σαν μοντέρ επιταχύνει ή επιβραδύνει τη δράση στη μουβιόλα των σελίδων: «Δείτε τις λέξεις να πετάνε, να περνούν την πόρτα του δωματίου, να βγαίνουν στον διάδρομο, έξω από το παράθυρο. Παρακολουθήστε τις να υψώνονται πάνω από την πόλη, να φτερουγίζουν στη φάρμα σα μικρό σμήνος σε σχήμα ψαλμού, αναζητώντας τη γυναίκα στην οποία απαγγέλλονται. Κάνουν το γύρο του λόφου και βουτάνε στην πελούζα, μπαίνουν στο σπίτι από την πίσω πόρτα και περνάνε με ξυλοπόδαρα από την κουζίνα, σαν μια αλλαγή στο φως». 

Η Υπόσχεση στιγμές στιγμές μοιάζει όντως με ταινία. Άλλες πάλι με αρχαία τραγωδία, ειδικά τις στιγμές σαν την παραπάνω όπου η παρέμβαση του παντογνώστη αφηγητή προσομοιάζει με τον Χορό, το δράμα της οικογένειας Σουάρτ μοιάζει να αντλεί από τα κλασικά κείμενα του ελληνικού θεάτρου των βασάνων, εκεί που και τους δίκαιους και τους άδικους τους κατατρύχει η κοινή μαύρη μοίρα. 

Και η Σαλομέ; Αυτή που εξαιτίας της η οικογένεια και τα αδέλφια διχάζονται; Τι λέει, πώς σκέφτεται, τι πιστεύει, τι προσδοκεί, τι επιθυμεί και πώς αντιμετωπίζει την αθετημένη υπόσχεση; Η μεγαλειώδης αρετή του μυθιστορήματος είναι πως το εξίσου κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας απλώς κινείται μέσα στις σελίδες παραμένοντας πάντα υποφωτισμένη και σχεδόν αόρατη. Όλοι μιλούν για αυτήν, όμως ποτέ σαν αναγνώστες δεν ακούμε τη δική της φωνή. Η Σαλομέ υπάρχει κινούμενη πάντα σαν σκιά, μια σκλάβα που δεν ορίζει τίποτα από τη ζωή της, γυναίκα-υπηρέτρια-έρμαιο, που άλλοι θα ορίζουν την τύχη της. Αναμφισβήτητα ένα υπέροχο βιβλίο και μια ιστορία που φέρνει στο μυαλό τον Ουίλιαμ Φόκνερ της Βοής και της Αντάρας, μόνο που εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με τον Αμερικανικό Νότο, αλλά με τη Νότια Αφρική και το πόσα λίγα πράγματα ξέρουμε για τη χώρα, ειδικά μετά τον θάνατο του Νέλσον Μαντέλα. 

«Η υπόσχεση» του Damon Galgut κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.