Ανδρέας Λεντάκης, 25 χρόνια μετά είναι ακόμη εδώ

Ο Ανδρέας Λεντάκης έφυγε από τη ζωή το 1997 σε ηλικία 62 ετών: είχε γεννηθεί στην Αντίς Αμπέμπα το 1935 και είχε σπουδάσει Ιστορία και Αρχαιολογία στην Αθήνα. Υπήρξε ηγετικό στέλεχος στο φοιτητικό κίνημα της δεκαετίας του 1950 και 1960, στο «1-1-4» και στην εκστρατεία για το «15% για την παιδεία» —είχε μάλιστα επινοήσει τη φράση «προίκα στην παιδεία και όχι στη Σοφία» (εννοώντας τη βασίλισσα) και είχε συγκεντρώσει ένα εκατομμύριο υπογραφές υπέρ του εν λόγω αιτήματος. Ήταν ιδρυτικό μέλος της Νεολαίας Λαμπράκη· πρωτοστάτησε επί πολλά χρόνια στο Κίνημα Ειρήνης, συνδιοργανώνοντας τις απαγορευμένες Μαραθώνιες Πορείες Ειρήνης μαζί με τον Μιχάλη Περιστεράκη και τον Νίκο Κιάο. Στη δραματική διαδήλωση του 1965 όπου σκοτώθηκε ο Σωτήρης Πέτρουλας, ο Ανδρέας Λεντάκης τραυματίστηκε σοβαρά. Στη συνέχεια, τον Φεβρουάριο του 1966 του αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια και εκτοπίστηκε ως «άπατρις» στην Άνδρο και στη Μήλο. Μετά το πραξικόπημα του 1967, βασανίστηκε και εξορίστηκε· καθώς βρέθηκε σε διπλανό κελί με τον Μίκη Θεοδωράκη, ενέπνευσε στον συνθέτη τα γνωστά «ως τραγούδια του Αντρέα», όπως «Το σφαγείο», «Είσαι Έλληνας», «Είμαστε Δυο», «Καιρός να δεις». Στη μεταπολίτευση δραστηριοποιήθηκε, μεταξύ άλλων, στην τοπική αυτοδιοίκηση διαπρέποντας ως δήμαρχος Υμηττού: το έργο του στην περιοχή και οι συνεργασίες του με όμορους δήμους έχουν αφήσει εποχή.

Ήταν ελεύθερο πνεύμα: στα τέλη της δεκαετίας του 1980 εξελέγη βουλευτής με τον Συνασπισμό, και το 1993 προσχώρησε στο νεοσύστατο τότε κόμμα της Πολιτικής Άνοιξης που δημιούργησε ο Αντώνης Σαμαράς. Εξελέγη βουλευτής του κόμματος, πρώτος σε σταυρούς, έγινε κοινοβουλευτικός του εκπρόσωπος και αναδείχτηκε στο πιο δραστήριο μέλος του ελληνικού κοινοβουλίου: 597 ερωτήσεις σε υπουργούς, 73 επίκαιρες ερωτήσεις, 285 αναφορές. Όσοι τον θυμούνται —κι όσοι είναι εν ζωή τον θυμούνται με συγκίνηση— μιλούν συχνά για τη ρητορική του δεινότητα, τη λογική και τη γενναιοδωρία του: το 1989 πρότεινε την αποφυλάκιση των  ενόχων του απριλιανού πραξικοπήματος για ανθρωπιστικούς και πολιτικούς λόγους, παρότι είχε υποστεί τόσες ταλαιπωρίες στη διάρκεια της δικτατορίας —τότε η αριστερά είχε εκπλαγεί. Όμως, το 1996 εκείνος επανέλαβε την πρόταση. Την επόμενη χρονιά έφυγε  ξαφνικά από τη ζωή από ανακοπή καρδιάς και η φιλελεύθερη αριστερά έχασε μια πολύτιμη προσωπικότητα: ήταν από τους λιγοστούς αληθινούς σοφούς της παράταξης κι από τους λιγοστούς που υλοποιούσε με εξαιρετική αποτελεσματικότητα όλα του τα σχέδια: οι νεότεροι θα εκπλαγούν πόσα έργα που μας περιβάλλουν σήμερα —πολιτιστικά, πολιτικά, αυτοδιοικητικά— ήταν πρωτοβουλίες του Ανδρέα Λεντάκη.

Η ψυχολόγος και φιλόλογος Έφη Σαβουλίδου-Λεντάκη, που υπογράφει το βιβλίο ανάμνησης «Ανδρέας Λεντάκης: 25 χρόνια μετά είναι ακόμα εδώ», υπήρξε η δεύτερη σύζυγός του η οποία έγινε πρόεδρος του Ιδρύματος Πολιτισμού και Εκπαίδευσης «Ανδρέας Λεντάκης». Αυτό το Ίδρυμα συστάθηκε με Προεδρικό Διάταγμα το 1999 για να τιμήσει τη μνήμη του, για να διαφυλάξει και να διαδώσει το έργο και τις αξίες του και για να συνεχίσει την κοινωνική του προσφορά.

Όπως γράφει ο καθηγητής Νικόλας Σεβαστάκης του ΑΠΘ στον πρόλογο του βιβλίου, «ο Ανδρέας Λεντάκης θα μπορούσε, όπως άλλοι, να μείνει στα βασικά μιας νεανικής στράτευσης και έπειτα μιας αντίστοιχης πολιτικής καριέρας. Όμως ήταν περισσότερο από αυτές τις ιδιότητες που του απένειμε η εποχή ή, ως κορωνίδα του μαρτυρίου, η επτάχρονη στρατιωτική δικτατορία. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον το σύνθετο πνευματικό-πολιτικό του προφίλ. Το κυρίαρχο γνώρισμά του ήταν μια ποικιλία ενδιαφερόντων και πρωτοβουλιών που ξεδιπλώθηκαν στον χρόνο περνώντας από τον καιρό της ατροφικής δημοκρατίας στις δεκαετίες της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Ποια από όλες τις ευαισθησίες είχε τελικά τον κυρίαρχο ρόλο στη ζωή του; Οι άνθρωποι που στάθηκαν κοντά του ίσως ξέρουν την απάντηση. Για τους άλλους όμως, για αυτούς που έμαθαν ή παρακολούθησαν εκ του μακρόθεν τη διαδρομή του, υπάρχει μία ιδιότητα που περιέχει όλες τις άλλες: η ιδιότητα του δημοκράτη. αίτημα αλήθειας που αναζητεί μια κοινωνία ελευθερίας και ισότητας. […] Η «πολυπραγμοσύνη» του Λεντάκη δεν ήταν απλώς μια προσωπική ιδιοσυγκρασία, ένα φυσικό ταμπεραμέντο: ήταν ο τρόπος ενός ανθρώπου που μεγάλωσε στις μεταπολεμικές δεκαετίες της δύσκολης ελληνικής ζωής, ο τρόπος του να προσφέρει σε πολλά μέτωπα: από τα γράμματα μέχρι τη δημιουργία θεσμών, από την έρευνα μέχρι την αυτοδιοικητική εμπειρία και τα έργα της. Συνήθως, οι διανοούμενοι της πολιτικής είναι άνθρωποι που δυσκολεύονται με την εφαρμογή και το πέρασμα στην πράξη. Γι’ αυτό αφήνουν κυρίως τον λόγο και τη σκέψη τους σαν καταπίστευμα στους νεότερους. Στην ελληνική Αριστερά υπήρξαν τέτοιοι διανοούμενοι της πολιτικής: ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, ο Σεραφείμ Μάξιμος, ο Γληνός. Και έπειτα ο Ηλίας Ηλιού, ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης ή ο Λεωνίδας Κύρκος. Όμως ο Ανδρέας Λεντάκης στάθηκε ένα παράδειγμα σύνθεσης των ιδεών με συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις και δημιουργία θεσμών. Ήταν ένας διανοούμενος των πρακτικών που αλλάζουν τη ζωή, που βελτιώνουν την ποιότητα της δημοκρατικής καθημερινότητας. Αν και για τους πολλούς έχει μείνει γνωστός σαν αγωνιστικό σημείο αναφοράς, ως ο Ανδρέας που τον «χτυπούσαν στην ταράτσα», πρέπει να δούμε το πως ο ίδιος θέλησε να αναδημιουργήσει την ταυτότητά του στα χρόνια της Μεταπολίτευσης. […] Η πολιτεία του Ανδρέα Λεντάκη είναι μια έντιμη, άσκηση δημοκρατικής φαντασίας προς όφελος της κοινωνίας και της πραγματικής χειραφέτησής τους. Εδώ συγκλίνουν η μεγάλη του εργασία για τον έρωτα στην αρχαία Ελλάδα, η δημαρχιακή του πράξη, η κοινοβουλευτική του υπηρεσία, η στοχαστική του άσκηση. Στα χρόνια της δικτατορίας, τα πιο ανυπότακτα και φιλοπερίεργα πνεύματα στην Αριστερά, ονοματίστηκαν από τους άλλους, ’χάος’. Η ομάδα του χάους. Το ‘χάος’ ήταν απλώς η ελευθερία που έπαιρναν πλέον κάποιοι έναντι της κυρίαρχης αριστερής παράδοσης στη χώρα, έναντι της φιλοσοβιετικής και αντιδυτικής «γραμμής» και κυρίως για θεμελιώδη θέματα δημοκρατίας. Από αυτή τη μαγιά ο Λεντάκης καλλιέργησε τη δική του πορεία, άλλοτε σε σύγκλιση και άλλοτε σε απόκλιση και διαφωνία με τους παλαιούς συντρόφους του. […] Έκανε τις επιλογές του, διαφώνησε και συμφώνησε, κινήθηκε με τις δικές του ελευθερίες στο πεδίο των αποφάσεων. Κυρίως όμως παθιάστηκε με το να γίνει χρήσιμος, να προσφέρει, να προτείνει. […] Κατάκτησε για πάντα το δικαίωμα στη μη λήθη, στο να τον θυμούνται στον Υμηττό, στη Βουλή, στα αρχεία της αγωνιστικής μνήμης αλλά και στη ζωή των θεσμών της δημοκρατίας μας. Μεγάλο κατόρθωμα αυτό για ένα δημόσιο πρόσωπο που πέρασε από τις κρίσεις της Ιστορίας για να λάμψει για χάρη των συμπολιτών του και του δήμου (με τη διπλή έννοια, την αρχαία και τη μοντέρνα).»