Βιβλίο: Μία απόλαυση χωρίς ενοχές

Η μεγάλη έρευνα του ΟΣΔΕΛ για το βιβλίο που θα παρουσιαστεί επίσημα την ερχόμενη Τρίτη κομίζει μία σειρά από ιδιαιτέρως χρήσιμα συμπεράσματα για την αναγνωστική μας συμπεριφορά. Η συζήτηση είναι βέβαιο ότι θα ανοίξει, και οι προτάσεις για τη βελτίωση της υφιστάμενης κατάστασης (μόνο για βελτίωση μπορούμε να μιλάμε στην περίπτωσή μας, γιατί τα πράγματα, παρά τις σπουδαίες προσπάθειες των εκδοτών και όλων των ανθρώπων του βιβλίου, ΔΕΝ είναι καλά) θα τεθούν από όλους τους ενδιαφερόμενους.

«Τα πράγματα δεν είναι καλά»: ναι, δεν είναι. Οι 35 στους 100 Έλληνες δεν διαβάζουν ποτέ κανένα βιβλίο — ποτέ, και κανένα. Άλλοι 19 στους 100 διαβάζουν ένα βιβλίο τον χρόνο, ή άντε δύο το πολύ. Τρία με τέσσερα βιβλία τον χρόνο διαβάζει μόλις το 15% των συμπατριωτών μας, ενώ από 5 μέχρι 9 βιβλία διαβάζει το 14%. Τέλος, πάνω από 10 βιβλία τον χρόνο διαβάζει ένα ισχνό, πλην γενναιότατο, 17% των Ελλήνων. Συμπέρασμα; Αυτό: έχουμε πολλή δουλειά να κάνουμε.

Ας μας επιτραπεί σε αυτό το πολύ μικρό σημείωμα να μείνουμε απλώς σε τρία, μόνο, από τα συμπεράσματα της έρευνας, που δεν έχουν να κάνουν με ταξικές και οικονομικές ανισότητες και άλλα κοινωνιολογικά (που έχουν, βέβαια, πελώρια αξία). Είναι τα εξής:

• Μια αποτελεσματική πολιτική διάδοσης της ανάγνωσης δεν μπορεί παρά να έχει μόνο μία αρχή: δεν υπάρχουν ακατάλληλα βιβλία, δεν υπάρχουν άχρηστες και απρόσφορες αναγνώσεις, ακόμα και αυτές του πρώτου επιπέδου.
• Με την ανάγνωση των βιβλίων επιδιώκεται τόσο η πληροφόρηση και η απόλαυση της τέχνης του λόγου όσο και η φυγή από την καθημερινότητα.
• Όσο αυξάνονται τα βιβλία που υπάρχουν στο νοικοκυριό ή που υπήρχαν στην παιδική βιβλιοθήκη των ερωτώμενων, τόσο αυξάνεται και ο δείκτης ανάγνωσης.

Έχουμε τους λόγους μας που αναδεικνύουμε ειδικά αυτά τα τρία. Ο ένας είναι πολύ προσωπικός: τα έχουμε πει πάρα πολλές φορές και εμείς, από όποιο βήμα μάς δόθηκε ποτέ, και εξακολουθούμε να τα λέμε με κάθε ευκαιρία (ή και χωρίς ευκαιρία), επί πολλά-πολλά χρόνια τώρα.

Ο άλλος λόγος είναι για να τα δείξουμε για ΑΚΟΜΗ μία φορά, και αυτήν επισήμως:

1. Ναι, ΔΕΝ υπάρχουν ακατάλληλα βιβλία, ΔΕΝ υπάρχουν άχρηστες και απρόσφορες αναγνώσεις. Αυτός ο επαρχιώτικος ελιτισμός που θέλει να διαβάζουμε μόνο Προυστ ή βαριά, δυσνόητα κείμενα αλλιώς μη σώσουμε κι ανοίξουμε βιβλίο είναι καλός για τα καφενεία και τις τέτοιες συναναστροφές, αλλά ας μένει εκεί. Κανείς ας διαβάζει ό,τι τον ευχαριστεί, χωρίς ενοχές. Οι αστυνομίες σκέψης και τα ΜΑΤ που εφορμούν κατά της λογοτεχνικής απόλαυσης καίγοντας βιβλία ανήκουν στα δυστοπικά μυθιστορήματα της Επιστημονικής Φαντασίας.
2. Ναι, ανάμεσα στα άλλα, με τα βιβλία θέλουμε να ξεφεύγουμε από την καθημερινότητα. Κανείς μπορεί να χρησιμοποιεί όπως θέλει τα βιβλία: για να γίνει καλύτερος άνθρωπος, για ν’ «ανοίξει το μυαλό του», για να απαντήσει στα μεγάλα ερωτήματα της ζωής, για να επινοήσει καινούργια ερωτήματα κλπ. κλπ. Πολύ ωραία όλα αυτά, τωόντι. Όπως πολύ ωραίο (θεάρεστο, κατά τη δική μας γνώμη) είναι να διαβάζει για να ξεχαστεί και να ξαλεγράρει. Για να γεμίσει αδρεναλίνη από την αγωνία. Για να δακρύσει από τα πάθη των ηρώων. Για τέτοια όμορφα πράγματα της ζωής.
3. Ναι, διαβάζουμε περισσότερο όταν υπάρχουν βιβλία γύρω μας. Αυτό είναι το πρώτο πράγμα που μαθαίνει κανείς όταν ασχολείται με την παιδική λογοτεχνία. Ουσιαστικά, δεν θα υπήρχε κανένα παιδί προσχολικής ηλικίας που δεν θα διάβαζε τουλάχιστον ένα βιβλίο την ημέρα μαζί με τους γονείς του, αν ΥΠΗΡΧΑΝ αυτά τα βιβλία σπίτι του. Και δεν υπάρχει κανένα παιδί που να βλέπει τους γονείς του να διαβάζουν, και να μην τους μιμείται: κανένα. Τα παιδιά μιμούνται, γιατί έτσι ξέρει να κάνει η ζωή για να προχωρά μπροστά και να κατακτά νέους στόχους.

Όπως είπαμε και πριν, είναι πολλά να γίνουν για να ανέβουν οι δείκτες της ανάγνωσης στην Ελλάδα. Και πιστεύουμε ότι θα γίνουν, σιγά-σιγά. Μην ξεχνάμε ότι (εξακολουθούμε να) περνάμε την πιο δύσκολη δωδεκαετία της νεότερης ιστορίας μας: οικονομική κρίση, παγκόσμια πανδημία, πόλεμος στην Ευρώπη.

 Ώς τότε, ας διαβάζουμε ό,τι θέλουμε, και ας το απολαμβάνουμε όσο μπορούμε. Δεν υπάρχουν μυστικά στην ανάγνωση. Υπάρχει μόνο παράδειγμα.