Γιώργος Μπακλάκος - Στέργιος Φωτόπουλος: Μια «ποιητική» συνομιλία με τους δύο συγγραφείς

Συνέντευξη στον Ιωσήφ Αρνές

Πώς αντιμετωπίζετε την ποίηση: ως μια ταυτότητα ή ως μια ετερότητα μέσα στη σύγχρονη ζωή;

Γιώργος Μπακλάκος: Ως μια ταυτότητα η οποία όμως έχει αντιδιαμετρικά χαρακτηριστικά με τη σύγχρονη ζωή. Η ποίηση συνεχίζει να αποτελεί κομμάτι της ζωής, δεν εντάσσεται όμως στην καθημερινή της δυστοπία. Ακόμα κι όταν ασχολείται θεματικά με αυτή, το κάνει για να τονίσει τα κακώς της κείμενα και να τα στηλιτεύσει. Η ποίηση είναι μια υπέρβαση η οποία κάνει τον κόσμο καλύτερο.

Στέργιος Φωτόπουλος: Αν και πιστεύω ότι στην ποίηση οι δυο έννοιες δεν είναι ιδιαίτερα ευκρινείς, τείνω προς την ταυτότητα. Αποτυπώνουμε τα βιώματά μας ή ένα γεγονός που έχουμε ερμηνεύσει με τα ταυτοτικά μας χαρακτηριστικά και συναισθήματα, τα οποία συγκροτούν εν πολλοίς το «είναι» και το «αισθάνεσθαι».

Ο ποιητής είναι μια περσόνα γύρω από τις λέξεις ή λειτουργεί με έναν ενστικτώδη ορμεμφυτισμό; 

Γ.Μ.: Δεν πιστεύω πως ο ποιητής είναι απλώς μια περσόνα με αντικείμενο τις λέξεις. Ακόμα κι αν αυτό συμβεί περιστασιακά είναι σκόπιμο ώστε να εξυπηρετήσει κάτι σημαντικότερο μέσα από τη λειτουργία της ποίησης. Η σύνδεσή του ποιητή με τις λέξεις είναι πολύ πιο βαθιά και ουσιαστική και εμφορείται από την ανάγκη για έκφραση, την ανάγκη να σπάσουμε τα δεσμά τα οποία οι συνθήκες δημιουργούν και να «ξαναγεννηθούμε» ελεύθεροι.

Σ.Φ.: Αγαπώ και σέβομαι απεριόριστα τις λέξεις. Είναι εκείνες που δίνουν μορφή σε μια εσωτερική και ενστικτώδη ανάγκη έκφρασης. Μολονότι ενδεχομένως υπάρχει μια τρόπον τινά επιτήδευση ως προς τη χρήση τους στην ποίηση, ο νοηματικός πυρήνας, η κεντρική ιδέα κάθε έργου, νομίζω ότι (θα πρέπει να) είναι ορμέμφυτη.

Μπορεί η τέχνη να κλείσει τις πληγές των ανθρώπων μέσα σε μια ενδότερη υπαρξιακή διαλεκτική;

Γ.Μ.: Ναι, πιστεύω πως η τέχνη μπορεί να βοηθήσει ώστε να κλείσουν οι ανθρώπινες πληγές. Μέσα από την τέχνη μπορούμε να συναντήσουμε ξανά τον εαυτό μας, τα προβλήματα που μας ταλανίζουν κι αυτή η διαλεκτική διαδικασία μας «θεραπεύει» ως έναν βαθμό, μας ελαφρώνει από το βάρος που κουβαλάμε.

Σ.Φ.: Θεωρώ ότι η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει επουλωτικά, βοηθώντας μας να αναλύσουμε εμπειρίες, σκέψεις, και προβληματισμούς, να ερμηνεύσουμε συναισθήματα και συμπεριφορές, να αυτοπροσδιοριστούμε, και εν τέλει να προχωρήσουμε. Ωστόσο, δεν την αντιλαμβάνομαι ως πανάκεια. Η ζωή δεν κινείται γραμμικά. Αντίθετα, κάνει κύκλους, ενέχοντας πολλά σκαμπανεβάσματα και επαναλήψεις.

Πιστεύετε ότι ακολουθείτε το δρόμο άλλων ποιητών ή ακολουθείτε μια μοναχική πορεία μέσα στη γραφή σας;

Γ.Μ.: Πιστεύω πως κάθε ποιητής έχει τη δική του, ξεχωριστή πορεία, η οποία όμως δεν είναι μοναχική. Επικοινωνούμε με τους ομότεχνούς μας διαβάζοντας, συζητώντας, επηρεάζοντας ο ένας τον άλλον, διευρύνοντας τους ορίζοντές μας, διατηρώντας όμως παράλληλα τον προσωπικό μας δρόμο.

Σ.Φ.: Θα ήταν ιδιαίτερα αλαζονικό από μέρους μου αν θεωρούσα ότι ακολουθώ μια αμιγώς μοναχική πορεία στη γραφή μου. Άλλωστε, τα βιώματα και τα αναγνώσματά μας εν πολλοίς μας σμιλεύουν.

Ποιες εικόνες κρατάτε μέσα σας από τη ζωή σας; Ποιες εικόνες με άλλα λόγια εφορμούν στη γραφή σας;

Γ.Μ.: Είναι οι εικόνες που «σφραγίζουν» την ψυχή μου. Οι έντονες δυστοπικές εικόνες του αστικού τοπίου, οι εικόνες των ανθρώπων που δυσκολεύονται στην καθημερινότητα, η αντίθεση με τις γαλήνιες κι αρμονικές  εικόνες της φύσης, οι απελευθερωτικές εικόνες του έρωτα, της αγάπης. Δυσκολεύομαι να ορίσω θεματικά τις εικόνες, ξέρω όμως πως είναι κάποιες στιγμές πολύ έντονες, με ιδιαίτερη δύναμη οι οποίες με συναρπάζουν και «εισβάλλουν» στην ποίησή μου.

Σ.Φ.: Όλες εκείνες που μου έχουν δημιουργήσει έντονα συναισθήματα, ανεξαρτήτως χρονικής περιόδου. Αρκετές έχουν μετουσιωθεί σε λέξεις, σε ποιήματα. 

Ποια ερωτήματα καλείται να απαντήσει ο ποιητής διαχρονικά αλλά και στο παρόν που ζούμε;

Γ.Μ.: Πιστεύω πως ο ποιητής λειτουργεί ως «αντιπρόσωπος» της ανθρωπότητας. Όλα τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής αλλά και τα μικρά ζητήματα της καθημερινότητας που απασχολούν τον άνθρωπο τίθενται απέναντί του. Όχι μόνο για να δώσει απαντήσεις αλλά και για να κάνει τις κατάλληλες ερωτήσεις. Η ζωή, ο τρόπος που συμβιώνουμε στις κοινωνίες, η αδικία, η ανάγκη για βελτίωση της κατάστασης, ο έρωτας, η φύση, η ανθρώπινη ύπαρξη και η εξέλιξη της, οι μικροπρέπειες που μας αναλίσκουν, ο θάνατος, η ζωή σε όλη της την ένταση και όλες τις εκφάνσεις της.

Σ.Φ.: Θα έλεγα κυρίως υπαρξιακά, αλληλένδετα με τη ζωή -ατομική και κοινωνικοπολιτική-, τον έρωτα, και τη φθορά.

Ποιο το νόημα της λέξης στην ποίηση; Μια απλή μορφή έκφρασης ή ένα ψυχικό αποτύπωμα;

Γ.Μ.: Η λέξη είναι κάτι παραπάνω από το δομικό συστατικό στην ποίηση. Φέρει όλη την ενέργεια, όλα όσα περιέχονται στον χώρο, τον χρόνο και τη συναισθηματική κατάσταση του ποιητή όταν γράφει το ποίημα. Η λέξη συμπυκνώνει κι εξυψώνει το ποίημα.

Σ.Φ.: Η ποίηση θα πρέπει να είναι κατάθεση ψυχής. Συνεπώς, η κάθε λέξη που συνθέτει το όλον, ως αναπόσπαστο τμήμα του, οφείλει να αποτελεί, μεταξύ άλλων, ένα ψυχικό αποτύπωμα.

Είναι η ποίηση το καταφύγιο του ανθρώπου;

Γ.Μ.: Ναι, είναι μια βασική λειτουργία της τέχνης αυτή. Γράφουμε και διαβάζουμε  γιατί ο κόσμος δεν είναι αρκετά καλός, γιατί δε μας αρκεί, γιατί θέλουμε να ξεφύγουμε και να δημιουργήσουμε κάτι καλύτερο. Το γεγονός ότι στρεφόμαστε στις δύσκολες εποχές στη λογοτεχνία είτε ως συγγραφείς είτε ως αναγνώστες για να βρούμε καταφύγιο καταδεικνύει αυτή τη λειτουργία της  ακόμα περισσότερο.

Σ.Φ.: Για μένα ναι. Είναι οξυγόνο και μέσο διαφυγής από το φρενήρες και ασφυκτικό πλαίσιο της καθημερινότητας. Είναι επίσης άσκηση ενδοσκόπησης, καθώς πολλές φορές μου δίνει απαντήσεις, (ανα)κατευθύνοντας τη σκέψη μου.

Μπορεί ο κόσμος να ζήσει ποιητικά;

Γ.Μ.: Θα πρέπει να ορίσουμε τί εννοούμε με τον όρο "ζω ποιητικά". Αν εννοούμε την πραγματοποίηση όλων όσων ονειρευόμαστε και πραγματευόμαστε μέσα από την ποίηση για μια καλύτερη, ομορφότερη κι ελεύθερη ζωή, θα έλεγα πως πραγματικά αυτό είναι εφικτό, φτάνει να ξεκινήσουμε να το πράττουμε μέσα στην καθημερινότητα μας αντί να το συζητάμε μόνο…

Σ.Φ.: Νομίζω πως ναι, ιδιαίτερα στον έρωτα και στην αγάπη, όπου ένα ποιητικό modus vivendi θα μας τοποθετούσε στις μείζονες κλίμακες και όχι στις ελάσσονες (για να το θέσουμε με μουσικούς όρους). Αλλά και άλλες εκφάνσεις της ζωής θα μπορούσαν μέσω της ποίησης να καταστούν λιγότερο ανασφαλείς, αβέβαιες, και κυνικές.