Βραβείο Μπούκερ: Τι είναι και πώς έχει αλλάξει το ετήσιο βρετανικό λογοτεχνικό βραβείο

Σήμερα, Δευτέρα 17 Οκτωβρίου, στις 21.45 ακριβώς, η ζωή ενός συγγραφέα πρόκειται να αλλάξει για πάντα. Οι υπόλοιποι πέντε θα πρέπει να κρύψουν την απογοήτευσή τους σε μια αίθουσα γεμάτη με 300 ενθουσιασμένους επισκέπτες, καθώς δεκάδες δημοσιογράφοι διαδίδουν τα νέα σε όλο τον κόσμο.

Αφορμή η ανακοίνωση του νικητή του Βραβείου Μυθιστορήματος Booker 2022. Το αποτέλεσμα μπορεί να μετατρέψει έναν μυθιστοριογράφο που μετά βίας τα βγάζει πέρα, σε κάποιον που χρειάζεται επειγόντως έναν οικονομικό σύμβουλο για να επενδύσει το έπαθλο των 50.000 λιρών και όλα τα υπόλοιπα κέρδη που θα ακολουθήσουν. Για τους εκδότες τους, οι οποίοι θα κάθονται στο δείπνο έτοιμοι να δώσουν το πράσινο φως για σημαντικό αριθμό ανατυπώσεων, μια νίκη Booker μπορεί να τους «φτιάξει» τη χρονιά επιχειρηματικά.

Η αρχική λίστα με τα υποψήφια 13 βιβλία ανακοινώθηκε στις 26 Ιουλίου και η τελική λίστα των 6 υποψηφίων ανακοινώθηκε στις 6 Σεπτέμβρη. Η τελευταία αυτή λίστα συμπεριλαμβάνει, βάσει της ιστοσελίδας του Βραβείου Booker, το μικρότερο βιβλίο που έχει μπει ποτέ σε υποψηφιότητα, τον μεγαλύτερο σε ηλικία συγγραφέα που είναι υποψήφιος, συγγραφείς που προέρχονται από 5 διαφορετικές χώρες και 4 ηπείρους, τρεις ανεξάρτητους εκδότες και ιστορίες που βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα. 

Η Dotti Irving, η οποία έχει παραβρεθεί σε κάθε απονομή από το 1993 έως σήμερα και έχει συμβάλει στη διαδικασία ούσα υπεύθυνη για τα πρακτικά στοιχεία του βραβείου —από την οργάνωση της διαδικασίας υποβολής και τον χειρισμό των δημοσίων σχέσεων του βραβείου σε παγκόσμιο επίπεδο, μέχρι τη διεξαγωγή της τελικής τελετής απονομής — λέει ότι είναι μια εκπληκτική, μεταμορφωτική διαδικασία.

Σε ένα άρθρο της στο FT Weekend απαριθμεί κάποιες από τα πιο αξιοσημείωτες και «δραματικές» απονομές, εκ των οποίων και του 2019, όταν ο Peter Florence, ιδρυτής του Hay Festival, και η κριτική επιτροπή αποφάσισαν να απονείμουν το βραβείο σε δύο νικητές. Οι κανόνες είναι σαφείς: το βραβείο πρέπει να απονεμηθεί σε ένα βιβλίο. Αλλά ο πρόεδρος και οι κριτές ήταν ομόφωνοι — ήθελαν να παραβιάσουν τους κανόνες και το έκαναν το ίδιο απόγευμα, λίγες ώρες πριν την απονομή.

Η δημόσια εξήγηση του Florence ήταν ότι «Φέτος υπάρχει ένα πλαίσιο που και τα δύο αυτά βιβλία “ακούγονται” δυνατά και ένδοξα σε όλο τον κόσμο. Και θέλαμε να γιορτάσουμε και τα δύο». Οι κριτές των προηγούμενων ετών που είχαν αντιμετωπίσει ακριβώς το ίδιο δίλημμα, δεν ενθουσιάστηκαν καθόλου.

Το σοκ και η αναταραχή που ακολούθησε μέσα στον χώρο του Guildhall στο Λονδίνο όταν ο Florence ανακοίνωσε τα νέα, ήταν αρκετά δυνατά ώστε να «πνίξουν» τις έντονες διαμαρτυρίες που προέρχονταν από μια διαδήλωση Extinction Rebellion που λάμβανε χώρα ακριβώς απ’ έξω. Μόνο δύο άτομα δεν έκαναν φασαρία: η Margaret Atwood και η Bernardine Evaristo, οι από κοινού νικητές, οι οποίες αγκαλιάστηκαν και ανέβηκαν στη σκηνή για να αποδεχτούν το κοινό τους βραβείο για τα μυθιστορήματά τους «The Testaments» και «Girl, Woman, Other» αντίστοιχα.

To βραβείο Booker φέρει έναν συνδυασμό χρημάτων και φήμης που αλλάζει τη ζωή – το γνωστό και ως «Booker bounce». Το χρηματικό έπαθλο του ίδιου του βραβείου φαίνεται μικρό μπροστά στα χρήματα που προέρχονται πια από άλλες πηγές: μια μεγάλη αύξηση στις πωλήσεις του βιβλίου που κέρδισε (μεταφράσεις σε άλλες γλώσσες κτλ), περισσότερα χρήματα που δίνονται στον συγγραφέα για τα μελλοντικά του έργα και προσοδοφόρα κινηματογραφικά και τηλεοπτικά spin-offs που επίσης συμβάλλουν στην πώληση περισσοτέρων βιβλία.

Την εβδομάδα που ακολούθησε την ανακοίνωση, το βιβλίο «Girl, Woman, Other» –η πρώτη φορά που το βραβείο Booker απονέμεται σε μία αφρο-αμερικανή γυναίκα συγγραφέα– πούλησε 5.980 αντίτυπα με σκληρό εξώφυλλο, υπερδιπλάσιες των συνολικών πωλήσεών του μέχρι εκείνο το σημείο, ενώ τα δικαιώματα μετάφρασης αποκτήθηκαν από 40 εκδότες. Λιγότερο από ένα χρόνο αργότερα, οι πωλήσεις σε όλες τις εκδόσεις του βιβλίου της Bernardine Evaristo έφτασαν το μισό εκατομμύριο.

Μια νίκη Booker καθιστά τον παραλήπτη του βραβείου μια λογοτεχνική διασημότητα, που γοητεύει εκδότες, αναγνώστες, βιβλιοπώλες και φεστιβάλ, και γίνεται άμεσα θέμα ενδιαφέροντος των μέσων ενημέρωσης καθώς ο συγγραφέας πηγαίνει από χώρα σε χώρα προωθώντας το βιβλίο του. Η Dotti Irving ισχυρίζεται ότι είναι τόσο λαμπερό και διασκεδαστικό όσο και κουραστικό, και το σημαντικότερο όλων είναι ότι οι συγγραφείς αυτοί μετά δεν έχουν χρόνο να γράψουν. Πώς επανέρχεσαι άλλωστε μετά από μία τέτοια νίκη; Στην ιστορία του βραβείου, μόνο τέσσερις συγγραφείς το έχουν κερδίσει δύο φορές.

Όταν η Anne Enright ήρθε στην απονομή το 2008, έχοντας κερδίσει με το βιβλίο της «The Gathering» την προηγούμενη χρονιά, κατηγόρησε την Dotti Irving γελώντας ότι της κατέστρεψε τη ζωή. Ο Douglas Stuart, από την άλλη, ήταν τρομερά απογοητευμένος που, λόγω του Covid-19, αυτός και το μυθιστόρημά του «Shuggie Bain» πέρασαν ολόκληρο το έτος Booker 2020/21 να δίνουν συνεντεύξεις στο Zoom από έναν καναπέ στη Νέα Υόρκη.

Τι κάνει το βραβείο Booker ξεχωριστό;

Πρώτον, η μακροζωία και η αντοχή του. Το βραβείο καθιερώθηκε εν μέρει χάρη στο όραμα του εκδότη Tom Maschler, ο οποίος ως νεαρός άνδρας στη Γαλλία είχε δει τη δύναμη του Prix Goncourt να δημιουργεί συζητήσεις και να συμβάλλει σημαντικά τις πωλήσεις. Το 1968, ο Maschler βρήκε έναν χορηγό στην Booker Brothers, έναν χονδρικό διανομέα τροφίμων του οποίου το τμήμα ψυχαγωγίας κατείχε τα πνευματικά δικαιώματα συγγραφέων με best-seller πωλήσεις όπως ο Ian Fleming και η Agatha Christie. Το Βραβείο Booker γεννήθηκε, με πρώτο νικητή τον PH Newby, συγγραφέα του «Something to Answer For», που ανακοινώθηκε το 1969.

Δεύτερον, το Booker ποτέ δεν απέφυγε το ρίσκο ή την αμφιλεγόμενη κριτική. Το βραβείο έχει συχνά καταφέρει να προκαλέσει σάλο. Ο Martyn Goff, ο διαχειριστής του βραβείου για περισσότερες από τρεις δεκαετίες, ήταν δεξιοτέχνης της χειραγώγησης των μέσων ενημέρωσης και των «διαρροών» που δημιουργούσαν δημοσιότητα. Όταν οι επίτροποι του Booker ζήτησαν να γίνει έρευνα για την πηγή των διαρροών, ο Goff προσφέρθηκε να ηγηθεί της έρευνας ο ίδιος. Περιττό να πούμε ότι η πηγή δεν βρέθηκε ποτέ.

Τέλος, το βραβείο επίσης απολάμβανε πάντα, και απολαμβάνει ακόμα, παγκόσμια εμβέλεια, κάτι που έχει αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Ωστόσο, η εξέλιξη του Booker –το όνομα παραμένει, οι χορηγοί έχουν αλλάξει– δεν ήταν πάντα αρεστή σε όλους. Η απόφαση να συμπεριλαμβάνει συγγραφείς οποιασδήποτε εθνικότητας, εφόσον τα βιβλία τους είναι γραμμένα αρχικά στα αγγλικά και εκδίδονται στο Ηνωμένο Βασίλειο ή την Ιρλανδία, εξακολουθεί να ενοχλεί –κυρίως τους εκδότες στο Λονδίνο οι οποίοι φοβούνται ότι θα χάσουν από τους αντιπάλους τους στις ΗΠΑ– αλλά αντανακλά την αυξημένη ζήτηση των αναγνωστών για ένα ευρύτερο φάσμα φωνών και πολιτισμών. Αυτή η απαίτηση αντικατοπτρίζεται στο Διεθνές Βραβείο Booker, που καθιερώθηκε το 2005, το οποίο επιβραβεύει την καλύτερη λογοτεχνία σε μετάφραση. Όλα αυτά αντικατοπτρίζουν τη μετατόπιση της εστίασης στους αναγνώστες –όχι σε συγγραφείς, εκδότες, ατζέντηδες ή βιβλιοπωλεία– και στο να τους προσφέρουμε ένα κομμάτι από την καλύτερη μυθοπλασία της χρονιάς.

Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται ο νικητής στον κόσμο άλλαξε επίσης με τα χρόνια, ξεκινώντας από ένα απλό λογοτεχνικό γεύμα στο West End σε μικρό κύκλο, στο μεγαλείο των black-tie δείπνων στο Guildhall στο κέντρο της πόλης, και τώρα στον χώρο τέχνης Roundhouse στο Chalk Farm στο βόρειο Λονδίνο, με μια πιο σύγχρονη και διαφορετική μουσική συνοδεία – φέτος, μουσική καλεσμένη είναι η Dua Lipa.

Βραβείο Μυθιστορήματος Booker 2022: Οι έξι φιναλίστ

Glory – NoViolet Bulawayo

Small Things Like These – Claire Keegan

Treacle Walker – Alan Garner

The Trees – Percival Everett

The Seven Moons of Maali Almeida – Shehan Karunatilaka

Oh William! – Elizabeth Strout