Νίκος Καζαντζάκης: Μια όχι τόσο συνηθισμένη εκδήλωση για τον άνθρωπο που πρόσθεσε 7000 νέες λέξεις στη γλώσσα μας

Μυθικός Έλληνας συγγραφέας που έφυγε από τη ζωή την δεκαετία του ’50, έχει μεταφραστεί σε οκτακόσιες γλώσσες κι έχει φτάσει ως τα πέρατα της γής – αν η ερώτηση έπεφτε σε σταυρόλεξο, ο μέσος Έλληνας θα έβρισκε εύκολα την απάντηση: Νίκος Καζαντζάκης. Ο ίδιος μέσος Έλληνας, ακόμα και ο αδιάβαστος, έχει δει ταινίες, σειρές, θεατρικά, έχει ακούσει για τον Καζαντζάκη, ξέρει ποιος είναι ο Ζορμπάς και ποιος τον έγραψε… τέλος, σε κάποια γωνία του σπιτιού του ο μέσος άνθρωπος έχει κάποιο βιβλίο του Καζαντζάκη. Όχι μόνον επειδή ο Καζαντζάκης έγραψε 11 μυθιστορήματα, 17 θεατρικά έργα, δύο ποιητικά έργα και 7 ταξιδιωτικά, αλλά επειδή είναι μια τόσο εμβληματική μορφή στην Ελληνική κουλτούρα.

Η λέξη «εμβληματικός» ακούστηκε πολλές φορές στην μεγάλη εκδήλωση που έκανε ο εκδοτικός οίκος «Διόπτρα» για την επικείμενη έκδοση του βιβλίου «Ο Ανήφορος» (κυκλοφορεί 26 Οκτωβρίου, στην επέτειο του θανάτου του Καζαντζάκη και 76 χρόνια μετά την συγγραφή του). Πως ξέφυγε ως τώρα αυτό το σπουδαίο μυθιστόρημα από τους εκδότες, είναι μυστήριο. Στη διάρκεια της εκδήλωσης μίλησε μεταξύ άλλων η Νίκη Σταύρου, «πνευματική δικαιούχος των έργων του Καζαντζάκη» και βαφτισιμιά της γυναίκας του Ελένης. Ο «Ανήφορος» ήταν χειρόγραφο όπως όλα τα έργα του συγγραφέα, ίσως να έβγαλαν τα ματάκια τους πολλοί επιμελητές μέχρι τώρα, ίσως να ήταν ξεχασμένο κάπου, πάντως είναι ένα μυθιστόρημα-ποταμός, σόρυ για το κλισέ αλλά αν έχετε διαβάσει έστω και ένα μυθιστόρημα του Καζαντζάκη ξέρετε ότι ειδικά για αυτόν το κλισέ δεν είναι καθόλου τζούφιο, ίσα-ίσα που αγγίζει την πραγματικότητα: τα μυθιστορήματά του σε αρπάζουν από τα μούτρα και δεν σε αφήνουν να σηκώσεις κεφάλι πριν φτάσεις στην τελευταία σελίδα, ακόμα κι όταν διαφωνείς με τον ήρωα/αφηγητή ή με τον συγγραφέα. Ο «Ανήφορος» μιλάει για την Μεταπολεμική Ευρώπη και Ελλάδα με μια ερωτική ιστορία στο κέντρο του, και ο εκδοτικός οίκος έχει προγραμματίσει μια ολόκληρη χρονιά αφιερωμένη στον Καζαντζάκη, ξεκινώντας με το συγκεκριμένο μυθιστόρημα. Ο «Καπετάν Μιχάλης» και ο «Ζορμπάς» γίνονται graphic novels, μάλιστα στην εκδήλωση μίλησαν οι σκιτσογράφοι Αντώνης Νικολόπουλος (Solοup) και Παναγιώτης Πανταζής (PanPan). Όλα τα βιβλία κυκλοφορούν ανανεωμένα, με μοντέρνα εξώφυλλα, στην λογική «φέρνουμε τον Καζαντζάκη στον 21ο αιώνα». Ο Γιάννης Καρλόπουλος, καταπληκτικός καλλιτέχνης που τον ξέρουμε οι περιοδικατζήδες, σχεδίασε όχι μόνο τα εξώφυλλα αλλά και μια ιδιαίτερη γραμματοσειρά, ειδικά για τον Καζαντζάκη, με τα όμικρον να βαραίνουν πάνω-κάτω κι όχι δεξιά αριστερά, που δεν σας λέει κάτι τώρα εκτός κι αν είστε πολύ βιβλιοφάγοι – πρόκειται για σούπερ γραμματοσειρά, την έβλεπα και δάκρυζα όπως άλλοι δακρύζουν με υπερ-μοντέρνα κινητά ή αυτοκίνητα ή λεφτά, ας πούμε.

Η εκδήλωση, στην μεγάλη αίθουσα του Μουσείου Μπενάκη, σκηνοθετήθηκε άψογα (μαζί με το οπτικό υλικό) από τον Θοδωρή Παπαδουλάκη και την ομάδα του. Ήτανε τίγκα και με πολλούς επώνυμους – ο Γιάννης Ξανθούλης με τη γυναίκα του Γιώτα, ο Κώστας Κρομμύδας, η Ευγενία Δημητροπούλου, η Έλενα Ακρίτα, η Γιούλικα Σκαφιδά, ο Γρηγόρης Ψαριανός ήταν μερικοί από τους σταρ της βραδιάς. Διάβασαν αποσπάσματα του βιβλίου με καταπληκτικό τρόπο η θεά Κατερίνα Λέχου και ο Τάσος Νούσιας, και οι δύο λες και είχανε μεγαλώσει με Καζαντζάκη… που παίζει και να μεγάλωσαν όντως έτσι.

Όσοι είμαστε 50-70 χρονών διαβάσαμε πολύ Καζαντζάκη στα νιάτα μας. Δεν χρησιμοποιούσαμε τότε την λέξη «εμβληματικός» αλλά έτσι τον αντιμετωπίζαμε, όχι σαν σχολική υποχρέωση παρά σαν διαδικασία ωρίμανσης, μετά την Πηνελόπη Δέλτα, πριν τον Μενέλαο Λουντέμη, τον Βασίλη Βασιλικό και μερικούς ακόμα συγγραφείς. Το «όλοι έχουμε τουλάχιστον ένα βιβλίο του» αναφέρεται σε εμάς δηλαδή, τους λίγο μπαγιάτηδες, γιατί μπορεί οι μικρότεροι και οι πολύ μικροί να μην έχουν ιδέα. Αυτό προσπαθεί να διορθώσει η «Διόπτρα», με την ανανεωμένη σειρά και τον ολοκαίνουργιο «Ανήφορο». Να φτάσει ο Νίκος Καζαντζάκης στα παιδιά, στους νέους, είτε έχουν είτε δεν έχουν ακούσει το όνομά του – γιατί αν δεν το έχουν ακούσει είναι κρίμα, κι είναι επίσης καιρός να το μάθουνε.

ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, 18/2/1883 - 26/10/1957.

• Ο Καζαντζάκης πλούτισε την ελληνική γλώσσα με 7.000 περίπου λέξεις δικής του επινόησης, συχνά σύνθετες ή συνδυαστικές, με βάσεις από την Αρχαία Ελληνική γλώσσα αλλά και τις παραδοσιακές ντοπιολαλιές νησιών όπως και την σύγχρονη καθομιλουμένη της εποχής του.
• Προτάθηκε 9 φορές για Νόμπελ Λογοτεχνίας, με 14 διαφορετικές προτάσεις, χωρίς να βραβευθεί ποτέ με Νόμπελ.
• Το μυθιστόρημά του «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» κυκλοφόρησε στο Παρίσι το 1947 και στην επανέκδοσή του το 1954 ανακηρύχθηκε «καλύτερο ξένο βιβλίο της χρονιάς».
• Έργο ζωής του Καζαντζάκη ήταν η μετάφραση της «Ιλιάδας», που την έκανε σε συνεργασία με τον Ιωάννη Κακριδή. Η «Οδύσσεια» αποτελείται από 33.333 δεκαεπτασύλλαβους στίχους. Η δεύτερη γυναίκα του, Ελένη, την αντέγραψε με το χέρι 12 φορές.
• Παντρεύτηκε την συγγραφέα Γαλάτεια Αλεξίου και έμειναν μαζί 16 χρόνια. Το 1923 ερωτεύτηκε μια νεαρή Γερμανίδα, την Ελσα Λάνγκε. Μετά, την Έλλη Λαμπρίδη. Η δεύτερη γυναίκα του, Ελένη Σαμίου Καζαντζάκη, πέθανε το 2004 σε ηλικία 102 χρονών.
• Σύμφωνα με μία εκδοχή, ο Καζαντζάκης προσβλήθηκε από λευχαιμία, ως παρενέργεια ή αποτέλεσμα της Ασιατικής Γρίπης, την οποία κόλλησε το 1938. Έφυγε από υποτροπή της λευχαιμίας δεκαεννέα χρόνια αργότερα, το 1957.
• Υπάρχουν εκατοντάδες όμιλοι «φίλων Νίκου Καζαντζάκη» σε όλο τον κόσμο, με πολλές χιλιάδες μέλη που μελετούν το έργο του.
• Στο Ηράκλειο Κρήτης λειτουργεί το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, στη Μυρτιά, από το 1983.
• Είναι θαμμένος στα τείχη του Ηρακλείου και ο τάφος του φέρει την επιγραφή «Δεν ελπίζω τίποτα, δεν φοβούμαι τίποτα, είμαι λέφτερος». Ήταν η επιθυμία του Καζαντζάκη να γραφτεί αυτή η φράση πάνω στον τάφο του.

«Ο Ανήφορος», ανέκδοτο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη, εκδόσεις «Διόπτρα».