Καλή λογοτεχνία και λογοτεχνία για πέταμα

Ένας διαδικτυακός φίλος που έχει μια κάποια σχέση με τα βιβλία και το γράψιμο —και ποιος δεν έχει— έκανε μια ανάρτηση τις προάλλες, σχετική με τα βιβλία που είδε να διαβάζουν οι άνθρωποι στην παραλία όσο έκανε τις διακοπές του. Κι αφού λοιπόν ανέφερε μερικά ονόματα μέινστριμ συγγραφέων, κάπου δέκα ή δώδεκα, από αυτά που βλέπεις στις στήλες ευπωλήτων του κυριακάτικου Τύπου (ή που έβλεπες παλαιότερα, καθώς αρκετοί ήταν από καιρό πεθαμένοι), κατέληξε στο εξής: «Όλα τα άλλα ήταν σκουπίδια».

Τώρα, αν δουλεύεις στον χώρο, αν βιοπορίζεται με το γράψιμο, αν έχεις μια έγνοια για τα βιβλία και τους συγγραφείς, αν τυχαίνει να θεωρείς πως η ζωή σου δεν θα ήταν αυτή που είναι χωρίς τη λογοτεχνία —αυτό τον ωκεανό—, ή αν απλώς αγαπάς το διάβασμα και τις άπειρες δυνατότητές του, τείνεις να μην τις μπορείς αυτές τις κουβέντες. «Σκουπίδια;» Μα, αλήθεια τώρα, «σκουπίδια»;

Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να κατηγοριοποιηθεί έτσι ένα βιβλίο πεζογραφίας, και να πέσει σε μία τέτοια εστετίστικη πυρά; Και από ποιον; Από εμένα άραγε; Από τον καλό φίλο; Από τα μέλη των διαδικτυακών λεσχών ανάγνωσης; Από τους διανοουμένους θαμώνες των καφέ του Κολωνακίου και των Εξαρχείων; Ίσως από έναν κριτικό; Από όλους τους κριτικούς μαζί; Και ποιους κριτικούς; Από τους κριτικούς των σάιτ ή τους πανεπιστημιακούς; Από τον Χάρολντ Μπλουμ; Από κάποιον που έχει διαβάσει το συγκεκριμένο βιβλίο (ή το συγκεκριμένο είδος), ή από κάποιον που δεν θα το έπιανε μεν στα χέρια του μην και τα λερώσει, αλλ’ όμως έχει ήδη σχηματισμένη άποψη;

Και, τι μπορούμε να πούμε γενικώς σκουπίδι; Ένα βιβλίο που δεν ανήκει στην κατηγορία της λεγόμενης «λογοτεχνικής πεζογραφίας» (literary fiction) αλλά στην «εμπορική πεζογραφία» (commercial fiction), ή στη «λογοτεχνία είδους» (genre fiction), ή στην «αφηγηματική πεζογραφία» (narrative fiction), ή στα «μπεστ-σέλερ» βιβλία μαζικής κατανάλωσης / λαϊκής μυθιστοριογραφίας (popular fiction), αν και αυτά έχουν κυρίως τίτλους literary fiction, κι ας μην πουλάνε;

Ποια βιβλία είναι σκουπίδια; Και τι σημαίνει ότι ένα βιβλίο είναι σκουπίδι; Καταστρέφει το μυαλό του αναγνώστη του; Τον αφήνει βλάκα; Τον αποστερεί από την εγγενή δόση επαναστατικότητας που έχουμε όλοι, κι έτσι δεν θα συνταχθεί στις τάξεις μας όταν βγούμε στους δρόμους; Εντέλει, τι στο καλό μάς νοιάζει τι διαβάζουν οι άλλοι; Πότε ανακαλύψαμε ότι στο λογοτεχνικό εικονοστάσι όλων των ανθρώπων πρέπει να είναι αυτός, κι αυτός, κι εκείνος ο συγγραφέας, και όχι εκείνοι και οι άλλοι βρομεροί σατανάδες της πλέμπας;

Και, μιας και παραπάνω πιάσαμε στο στόμα μας τον Χάρολντ Μπλουμ. Αλήθεια, πιστεύει αυτός ο φίλος, που κάπως ασχολείται και με τα λογοτεχνικά, ότι αυτός ο μέγας κριτικός και δάσκαλος, ο μέγιστος όλων, δεν σκούπιζε επί μισό αιώνα και βάλε ό,τι πετούσε και ό,τι κολυμπούσε; Ότι δεν είχε διαβάσει τα άπαντα της Γουέστερν πεζογραφίας, ας πούμε; Ή καμιά καρότσα Νόρες; Νομίζει κανείς, οποιοσδήποτε, ότι μπορείς στα σοβαρά να μιλάς με το φρύδι υψωμένο αν δεν είσαι μανιώδης και λαίμαργος καταναλωτής όλων των ειδών, όλων των κατηγοριών και όλων των λογιών τα βιβλία; Ή τάχα γίνεσαι Μπλουμ διαβάζοντας μοναχά τη Βίβλο (όχι όλη), τον Σέξπιρ, τα δυσμετάφραστα του Μέλβιλ και τον Φόκνερ;

Θα απαντήσουμε εμείς, γιατί τυχαίνει και το ξέρουμε: όχι, δεν γίνεσαι. Μπλουμ γίνεσαι άμα ορμήξεις στα βιβλία σαν ταύρος και τα καταναλώσεις με τον κουβά. Και, για να λέμε και του στραβού το δίκιο, ΟΥΤΕ ΤΟΤΕ ΘΑ ΓΙΝΕΙΣ.

* * *

Κι από την άλλη, χρειάζεται βέβαια να είμαστε… Χάρολντ Μπλουμ για να εκφέρουμε γνώμη για το ένα ή το άλλο βιβλίο, και για τη μία ή την άλλη κατηγορία βιβλίων; Όχι βέβαια! Ο καθένας μπορεί να το κάνει. Για την ακρίβεια, ο καθένας ΤΟ ΚΑΝΕΙ. Καθημερινά βλέπουμε αναρτήσεις, «κριτικές» και απόψεις ανθρώπων που μιλούν για βιβλία, είτε θεωρώντας τα αριστουργήματα, είτε πράγματα που έπρεπε να παραμείνουν κλεισμένα στο ηλεκτρονικό συρτάρι του συγγραφέα τους, στην καλύτερη περίπτωση. ΟΛΟΙ το κάνουν, ακόμη (ή: ΚΥΡΙΩΣ) και αν δεν έχουν διαβάσει αυτό ή εκείνο το βιβλίο. Μολονότι μια χούφτα χρόνια πίσω οι τέτοιες γνώμες διακινούνταν σε σχετικώς κλειστά περιβάλλοντα, και δόξα τω Παναγάθω σχετικώς απομονωμένα, πλέον το μόνο που χρειάζεται για να τις φέρεις στο φως, για να τις καταστήσεις κάπως ορατές σε περισσότερους, είναι να έχεις πρόσβαση στο ίντερνετ. Και, στ’ αλήθεια, ΟΛΟΙ το κάνουν.

Μια ματιά στο Goodreads αρκεί για να δει κανείς πόσο ακόμα και το «καλύτερο» μυθιστόρημα της μόδας, το πιο καλό δείγμα literary fiction της χρονιάς ας πούμε, έχει ένα σωρό άσπονδους αναγνώστες που το θεωρούν βδέλυγμα: σκουπίδι. Από τον κανόνα δεν γλιτώνουν ούτε τα κλασικά μυθιστορήματα. Κυριολεκτικά: ΟΛΑ. Δεν γλιτώνει ούτε και ο Όμηρος. Σημειώστε σε ένα χαρτί τα πρώτα δέκα κλασικά κείμενα που θα σας έρθουν στο μυαλό (ακόμα και αυτά που ανήκουν στον Κανόνα) και δείτε τις «κριτικές» με ένα αστεράκι. Είτε θα σας κοπούν τα φτερά, είτε —ελπίζουμε— θα το διασκεδάσετε. Αλλά κάντε το, έχει γούστο.

Όμως, αν θέλετε πραγματικά να δείτε τι θα πει λαχτάρα για το βιβλίο, αγάπη για τις τυπωμένες σελίδες, βιβλιοφιλία, αφοσίωση, ερωτική παραφορά, αφιερώστε λίγο χρόνο και ανακαλύψτε κάποιους παθιασμένους αναγνώστες που έχουν κανάλι στο BookTube, το κομμάτι εκείνο του YouTube που είναι αφιερωμένο στο βιβλίο. Θα αποκτήσετε άπειρο υλικό για να περάσετε τις ώρες της σχόλης σας. Θα νιώσετε πραγματικά ψυχική ανάταση.

Ακόμη και όταν οι άνθρωποι αυτοί κάνουν γιορτές που έχουν ονόματα όπως GarbAugust: ένα event που απήλαυσα τον μήνα που μας πέρασε. Γιατί το δικό μου πάθος είναι τα σκουπίδια.

* * *

Αν οφείλουμε να κάνουμε κάτι (που προφανώς δεν οφείλουμε), είναι να ζυγίζουμε πού και πού τη σεμνότητά μας. Και ίσως να θυμόμαστε πως το δικό μας «καλό» ίσως είναι πίσσα και βόρβορος στο μυαλό και στη ζωή κάποιου. Και πως το δικό μας σκουπίδι ίσως και να ’ναι βάλσαμο για εκείνον εκεί απέναντι. Που μάλιστα μπορεί και να έκανε κι ένα μεγάλο βήμα στη ζωή του επιλέγοντας να διαβάσει ένα βιβλίο —ΟΠΟΙΟ βιβλίο—, τέτοιο που εμείς δεν είχαμε ποτέ το ανάστημα να κάνουμε.

Για να μην επαναλάβουμε ακόμα μία φορά πως η ευπώλητη «λαϊκή» λογοτεχνία (τα γυναικεία μυθιστορήματα, τα αστυνομικά, τα κοινωνικά και ψευδο-ιστορικά) είναι ο όρος ύπαρξης των μεγάλων και καλών βιβλίων: χωρίς αυτήν, δεν θα υπήρχαν.

* * *

Μια σημείωση για τον όρο:

Η συγκεκριμένη λέξη έχει διπλή βαρύτητα γιατί στους διαδικτυακούς καιρούς μας έχει γίνει του συρμού, καθώς τους τελευταίους μήνες —ίσως και λίγο παραπάνω— κάποιοι χρήστες των ΜΚΔ τη χρησιμοποιούν μάλλον περισσότερο συχνά από όσο αντέχει κάποιος για να περιγράψουν μονολεκτικά ένα δημόσιο πρόσωπο, έναν πολιτικό αντίπαλο, ή απλώς έναν άλλο χρήστη, μια στάλα συνήθως πιο επώνυμο, και να ξεμπερδεύουν μαζί του: ο τάδε είναι «σκουπίδι», οπότε ό,τι τον αφορά είναι για πέταμα, τέλος, πάμε παρακάτω. Για να το πω όπως το καταλαβαίνουμε ίσως όλοι: είναι μια λέξη που τα έχει όλα μέσα της: απαξία, σιχασιά, αποτροπιασμό, όπως παλιά τα «nigger» και τα «Jude» και, στα 80s και ξανά πάλι την περίοδο της οικονομικής κρίσης, το «φασίστας» — που εσχάτως επανέκαμψε για μια τρίτη και πιθανόν όχι τελευταία φορά. Όμως το «σκουπίδι» δεν θα αντέξει όσο οι άλλες, γιατί ακριβώς κατασκευάστηκε μέσα στη χοάνη των social. Κατ’ αυτά, η επιλογή της συγκεκριμένης λέξης από τον φίλο έγινε τρόπον τινά ερήμην του. Οι λέξεις μας είναι ο κόσμος που μας περιβάλλει: είναι οι λέξεις των άλλων. Πολλές, δεν τις καταλαβαίνουμε καν, και σαφώς δεν τις εννοούμε.